Σχολικές Εξετάσεις: Συμβουλές «επιβίωσης» από την Ένωση «Μαζί για το Παιδί»

Για μια ακόμη χρονιά, χιλιάδες μαθητές και μαζί μ’ αυτούς και οι οικογένειες τους δοκιμάζονται ψυχολογικά από τη διαδικασία των ενδοσχολικών και πανελλαδικών εξετάσεων.

Ο ψυχολόγος της Γραμμής 115-25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί», Δρ Λευτέρης Πετρόπουλος, μίλησε στο in.gr για τον τρόπο διαχείρισης του άγχους από το παιδί και τους γονείς και πόσο αποδεκτή είναι η αποτυχία.

Κύριε Πετρόπουλε, οι σχολικές εξετάσεις δημιουργούν άγχος στο παιδί και κατ’ επέκταση στην οικογένεια. Αυτό συνέβαινε πάντα ή είναι φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας με τις αυξημένες απαιτήσεις για υψηλή μόρφωση;

«Οι εξετάσεις είναι μια δοκιμασία κατά την οποία κρίνεται ένας άνθρωπος με βάση ένα σύστημα αξιολόγησης. Έχει επιπτώσεις στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας (είμαι καλός μαθητής, επιμελής, έξυπνος ή τα αντίθετα), στην εικόνα που έχουν οι άλλοι (γονείς, δάσκαλοι, συνομήλικοι) για εμάς, και συχνά σημαντικές συνέπειες για την ζωή μας (π.χ. προαγωγή στην επόμενη τάξη, εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, πρόσληψη σε μια δουλειά). Οι σχολικές εξετάσεις, λοιπόν, έχουν κάθε λόγο να αποτελούν μια αγχωτική διαδικασία.
Στη σύγχρονη κοινωνία, και ιδιαίτερα στην ελληνική, οι γονείς θεωρούν την υψηλή μόρφωση ως ένα πολύ σημαντικό κριτήριο για την μετέπειτα επιτυχία, επαγγελματική αποκατάσταση και απόκτηση κύρους για το παιδί τους. Αυτό συμβαίνει περισσότερο στη σύγχρονη κοινωνία επειδή η ζωή είναι πολύπλοκη, τα χειρωνακτικά επαγγέλματα είναι υποτιμημένα και τα ανειδίκευτα επαγγέλματα αμείβονται λίγο. Οπότε, η μελέτη είναι πολύ συχνά αντικείμενο πίεσης από τους γονείς και η επίδοση στις εξετάσεις ένα κριτήριο για την πίστη τους ότι το παιδί είναι άξιο, αποδεκτό, όπως και για την ικανοποίησή τους από αυτό. Όσο περισσότερο οι γονείς επικεντρώνονται στην επίδοση του παιδιού τους ως το κυρίαρχο κριτήριο για την ικανοποίησή τους από αυτό, όσο περισσότερο του ασκούν πίεση προκειμένου να αποδώσει, τόσο περισσότερο άγχος και ανασφάλεια δημιουργείται στο παιδί, ή τείνουν να «κρύβονται» άλλες σημαντικές ψυχικές δυσκολίες που μπορεί να βιώνει».

Οι ενδοσχολικές εξετάσεις έχουν γίνει καθημερινότητα των σύγχρονων μαθητών. Προκαλούν το ίδιο άγχος με τις εξετάσεις για εισαγωγή στα ΑΕΙ και ΤΕΙ;

«Οι ενδοσχολικές εξετάσεις δεν είναι το ίδιο σημαντικές όσο οι εισαγωγικές, αποτελούν όμως ένα προγύμνασμα για τις τελευταίες. Κατά τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, θα διαμορφωθεί ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί προετοιμάζεται για τις εξετάσεις, διαχειρίζεται το άγχος του και αντιμετωπίζει το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του. Η διαδικασία αυτή, μαζί με άλλες σημαντικές εμπειρίες της ζωής του, θα διαμορφώσει τον βαθμό στον οποίο μπορεί να αποδεχτεί μια επιτυχία ή μια αποτυχία, να έχει μια ρεαλιστική εικόνα των ικανοτήτων του, να διαχειριστεί την εικόνα που έχουν οι άλλοι για αυτό, να θέσει εκπαιδευτικούς και άλλους στόχους, να μάθει τρόπους διαχείρισης του άγχους του. Οι εισαγωγικές εξετάσεις βεβαίως και προκαλούν περισσότερο άγχος από τις προαγωγικές ή από ένα συνηθισμένο τεστ, ωστόσο είναι η μέχρι τότε εμπειρία των παιδιών από τις εξετάσεις που θα κρίνουν πως θα μπορέσουν να διαχειριστούν και το άγχος αλλά και την όλη διαδικασία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για εκείνα».

Πως μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί που λαμβάνει μέρος για πρώτη φορά σε σχολικές εξετάσεις ώστε να αποδώσει και να μην καταληφθεί από το άγχος, με κίνδυνο αποτυχίας;

«Το σημαντικότερο στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει τον γονιό να διαχειριστεί τη δοκιμασία αυτή του παιδιού του, είναι η αναγνώριση και αποδοχή της μέχρι τώρα στάσης του παιδιού απέναντι στο διάβασμα και της επίδοσής του. Η πίεση, οι υπερβολικές προσδοκίες και η αίσθηση του παιδιού ότι οι δικές του εξετάσεις προκαλούν μεγάλο άγχος στον γονιό, μπορεί συχνά να έχουν ως αποτέλεσμα είτε ένα μεγάλο φορτίο άγχους είτε την εγκατάλειψη της προσπάθειας. Όπως οτιδήποτε γίνεται για πρώτη φορά, αυτό που είναι βοηθητικό είναι να προετοιμάσουμε το παιδί για τις πρακτικές συνθήκες αυτής της δοκιμασίας, όπως και να μεταφερθεί ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται άγχος και ότι, ως πρώτη φορά, είναι μια δοκιμή και γνωριμία με κάτι που από εδώ και πέρα θα συναντήσει πολλές φορές στην σχολική του ζωή. Η αναλογία με μια εργασία που πρέπει να ολοκληρώσει και στην οποία πρέπει να βάλει τα δυνατά του μπορεί επίσης να είναι βοηθητική. Είναι τέλος κρίσιμο για το παιδί να αισθάνεται ότι η επιτυχία του μπορεί μεν να χαροποιήσει τον γονιό αλλά ότι σε καμία περίπτωση δεν θα είναι η επίδοσή του το κριτήριο για την αγάπη και αποδοχή από τους γονείς του ή για την επιτυχία και την ευτυχία του γενικότερα».

Η αποτυχία είναι αποδεκτή; Πως μπορεί να τη διαχειριστεί το παιδί και η οικογένεια του;

«Η αποτυχία είναι μια εμπειρία που δεν αρέσει σε κανέναν αλλά όλοι οι άνθρωποι την έχουμε βιώσει. Όσο καλός, ικανός και έξυπνος να είναι κάποιος σε μια ή περισσότερες πλευρές της ζωής του, σίγουρα υπάρχουν άλλες στις οποίες δυσκολεύεται. Σε κάθε περίπτωση, το να μπορούμε να αποδεχτούμε τις εμπειρίες μας, θετικές και αρνητικές, είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να τις επεξεργαστούμε, να τις διαχειριστούμε και να μάθουμε από αυτές.
Αυτό που μπορεί να καταστήσει μια αποτυχία τραυματική είναι ακριβώς όταν θεωρούμε ότι δεν μπορεί να είναι αποδεκτή ή ότι μπορεί να είναι καταστροφική, για εμάς ή για τους άλλους. Σε αυτή τη βάση, και επειδή συχνά η συζήτηση για την αποτυχία είναι δύσκολη, ο γονιός μπορεί να βοηθήσει το παιδί ανοίγοντας την συζήτηση για το τι συνέβη, τι σκέφτεται και αισθάνεται το παιδί σχετικά με την αποτυχία, με την επίδοσή του, αν νομίζει ότι κάτι πήγε στραβά και τι είναι αυτό. Είναι σημαντικό να μην φοβάται το παιδί ότι θα τιμωρηθεί ή θα απογοητεύσει τους γονείς προκειμένου να μπορέσει να ανοιχτεί, αλλά αντιθέτως να νιώθει ότι οι γονείς του μπορούν να ακούσουν τις δυσκολίες του και ότι ενδιαφέρονται για το πώς βιώνει το ίδιο την εμπειρία του και για το πώς μπορεί να το βοηθήσουν για να τα καταφέρνει καλύτερα στο μέλλον».

Για τις εξετάσεις εισαγωγής στα ΑΕΙ και ΤΕΙ, χρειάζεται άλλου τύπου διαχείριση της κατάστασης; Και τι γίνεται σε περίπτωση αποτυχίας;

«Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι εισαγωγικές εξετάσεις στα ΑΕΙ και ΤΕΙ δεν είναι μόνο μια αγχωτική δοκιμασία που κρίνει την ευκαιρία που μπορεί να έχει ένας έφηβος να ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές, αλλά συμπίπτουν και με το τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και της προστασίας από τους γονείς, την έναρξη της ενήλικης ζωής, και μια σειρά από επιθυμίες και προσδοκίες για το μέλλον.
Επειδή, λοιπόν, η περίοδος αυτή συμπυκνώνει όλες αυτές τις προκλήσεις, είναι σημαντικό να μπορούν να συζητούνται όλες αυτές οι παράμετροι, να διερευνώνται οι επιθυμίες και οι στόχοι των εφήβων γενικότερα καθώς και οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν σε περίπτωση αποτυχίας στις εξετάσεις. Η αποτυχία είναι κι αυτή μια εμπειρία στην οποία έχει σημασία να δοθεί χρόνος για να βιωθεί χωρίς να ακυρώνεται η προσπάθεια που έχει καταβληθεί και οι γενικότερες ικανότητες του εφήβου. Οι γονείς, με την ψύχραιμη στάση τους, μπορούν να τον βοηθήσουν να εκφραστεί, να διερευνήσει τις επιλογές που έχει, να φτιάξει ένα νέο πλάνο και να συνεχίσει να επιδιώκει τους στόχους του».