Μύθοι και αλήθειες για την φαρμακευτική αλλεργία

Με αφορμή τον θάνατο του 5χρονου κοριτσιού, μετά από αλλεργία σε αντιβιοτικό, στη Φλώρινα, ζητήσαμε από τους ειδικούς να μας εξηγήσουν τι είναι και τι θα πρέπει να προσέχουμε στις φαρμακευτικές αλλεργικές αντιδράσεις.

Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και τον Μιχάλη Κεφαλογιάννη, η αλλεργιολόγος Τζένη Καψάλη, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, «η φαρμακευτική αλλεργία είναι μια αντίδραση που προκαλείται όταν ένα άτομο πάρει ένα φάρμακο και στον οργανισμό του υπάρχουν ειδικά αντισώματα ή ειδικά κύτταρα εναντίον του συγκεκριμένου φαρμάκου». Η ίδια απάντησε στις ερωτήσεις μας.

Πότε μπορεί κάποιος να αντιδράσει μετά από τη χορήγηση φάρμακου;

Την πρώτη φορά που κάποιος θα λάβει ένα φάρμακο, κατά κανόνα δεν θα αντιδράσει. Είναι όμως πιθανό, αν έχει κάποια προδιάθεση, το ανοσολογικό του σύστημα να αρχίσει να παράγει αντισώματα εναντίον του συγκεκριμένου φαρμάκου, δηλαδή το άτομο να ευαισθητοποιηθεί και σε τυχόν επόμενη λήψη του φαρμάκου να εμφανίσει αλλεργική αντίδραση. Αν η πρώτη λήψη του φαρμάκου διαρκέσει αρκετά (7-10 ημέρες) μπορεί να υπάρχει επαρκής χρόνος για ευαισθητοποίηση και αντίδραση από την πρώτη φορά που θα πάρει κάποιος το φάρμακο.

Πόσο συχνές είναι οι αλλεργικές αντιδράσεις στα φάρμακα;

Υπολογίζεται ότι λιγότερο από 10% των ανεπιθύμητων αντιδράσεων στα φάρμακα είναι αλλεργικές αντιδράσεις.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

Μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν αλλεργική αντίδραση σε φάρμακο έχουν οι ενήλικες (γιατί έχουν πάρει αρκετά φάρμακα και έχει υπάρξει χρόνος να ευαισθητοποιηθούν), όσοι έχουν ήδη εμφανίσει φαρμακευτική αλλεργία σε άλλο φάρμακο και όσοι λαμβάνουν το φάρμακο σε ενέσιμη μορφή.

Ποια φάρμακα προκαλούν συχνότερα αλλεργικές αντιδράσεις;

Τα αντιβιοτικά (πχ η πενικιλλίνη και γενικότερα τα λεγόμενα β-λακταμικά αντιβιοτικά όπως η αμοξυκιλλίνη, η αμπικιλλίνη και οι κεφαλοσπορίνες), τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη όπως π.χ. η ασπιρίνη, η ινσουλίνη, κάποια γενικά αναισθητικά. Πάντως, κάθε φάρμακο έχει θεωρητικά τη δυνατότητα να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση.

Πως εκδηλώνεται η φαρμακευτική αλλεργία;

Η φαρμακευτική αλλεργία μπορεί να εμφανιστεί με διάφορα πρόσωπα. Ανάλογα με το μηχανισμό που εμπλέκεται, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν άμεσα (μέσα σε λίγα λεπτά μέχρι και μία ώρα από τη λήψη του φαρμάκου) ή καθυστερημένα (αρκετές ώρες από τη χρονική στιγμή της λήψης του φαρμάκου) και να αφορούν διάφορα όργανα του σώματος.

Τα συμπτώματα από το δέρμα είναι τα πιο συνηθισμένα και μπορεί να είναι ήπια (πχ εξάνθημα σαν της ιλαράς, κνίδωση ή το σταθερής έκθυσης φαρμακευτικό εξάνθημα) ή σοβαρά όπως το πολύμορφο ερύθημα και η αποφολιδωτική δερματίτιδα. Αν το φάρμακο χορηγείται τοπικά στο δέρμα (σε μορφή κρέμας, ωτικών σταγόνων κλπ) μπορεί να εμφανιστεί τοπική μόνο αντίδραση όπως είναι η δερματίτιδα εξ επαφής. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε εκδηλώσεις από όργανα όπως το συκώτι (ηπατίτιδα από φάρμακα), τους νεφρούς, τις αρθρώσεις (ορονοσία). Η συστηματική αναφυλαξία που μπορεί να οδηγήσει σε αλλεργικό shock είναι η πιο επικίνδυνη μορφή αλλεργικής αντίδρασης και μπορεί να εκδηλωθεί με ταυτόχρονα συμπτώματα σε διάφορα όργανα (δέρμα, κυκλοφορικό, πνεύμονες) και απώλεια συνείδησης. Αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, η έκβαση μπορεί να είναι μοιραία.

Από τι εξαρτάται η βαρύτητα των συμπτωμάτων;

Όσο μεγαλύτερη ευαισθησία έχει το άτομο στο συγκεκριμένο φάρμακο, τόσο σοβαρότερη αντίδραση θα εμφανίσει. Τα συμπτώματα της φαρμακευτικής αλλεργίας μπορεί να είναι ίδια ή βαρύτερα σε επόμενες χορηγήσεις του ίδιου ή παρόμοιων χημικά φαρμάκων.

Πως μπορώ να ξέρω αν έχω αλλεργία σε ένα φάρμακο;

Δεν γίνεται προληπτικός έλεγχος γιατί παρά το τυχόν αρνητικό αποτέλεσμα δεν αποκλείεται το άτομο να ευαισθητοποιηθεί μελλοντικά στο συγκεκριμένο φάρμακο.

Έλεγχος γίνεται στα άτομα που έχουν εμφανίσει κάποια αντίδραση και ο έλεγχος αυτός είναι εκτεταμένη αλλεργιολογική αξιολόγηση, δεν πρόκειται για απλή εξέταση αίματος. Ο έλεγχος περιλαμβάνει δερματικές δοκιμασίες και δοκιμασίες πρόκλησης. Σημαντική βοήθεια στη σωστή αξιολόγηση μιας αντίδρασης προσφέρουν οι σωστές πληροφορίες από τον ασθενή και την οικογένειά του: πόση ώρα μετά τη λήψη του φαρμάκου εμφανίστηκαν τα συμπτώματα, είχε πάρει άλλοτε το φάρμακο στο παρελθόν, έπαιρνε άλλα φάρμακα ταυτόχρονα, τι ακριβώς συμπτώματα εμφάνισε;

Πως αντιμετωπίζεται η φαρμακευτική αλλεργία;

Όταν υπάρχει διαγνωσμένη φαρμακευτική αλλεργία επιβάλλεται η αποφυγή του συγκεκριμένου φαρμάκου και όλων όσων ανήκουν στην ίδια ευρύτερη οικογένεια. Ο αλλεργιολόγος που πραγματοποίησε τον έλεγχο θα χορηγήσει ένα ενημερωτικό σημείωμα με τα αποτελέσματα του ελέγχου και τα ενοχοποιούμενα φάρμακα. Το σημείωμα αυτό θα πρέπει να το δείχνουν ο ασθενής, ή η οικογένειά του, σε κάθε γιατρό που πρόκειται να του δώσει φαρμακευτική αγωγή.

 Τι κάνουμε όταν υποψιαζόμαστε αλλεργική αντίδραση σε κάποιο φάρμακο;

Ενημερώνουμε άμεσα το γιατρό μας για να εκτιμήσει τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Ακολουθούμε ακριβώς τις οδηγίες του σε ότι αφορά τη διακοπή του φαρμάκου και την αντιμετώπιση της αντίδρασης.

Κρατάμε τη συσκευασία του φαρμάκου που προκάλεσε την αντίδραση. Αν η αντίδραση έγινε στο νοσοκομείο ζητάμε ενημερωτικό σημείωμα που να αναφέρει το φάρμακο, το είδος της αντίδρασης και τον τρόπο που αυτή αντιμετωπίστηκε.

Απευθυνόμαστε σε αλλεργιολόγο για να γίνει η προβλεπόμενη αξιολόγηση και να ενημερωθούμε για εναλλακτικά φάρμακα που μπορούμε να πάρουμε με ασφάλεια.

Δεν πειραματιζόμαστε μόνοι μας με νέα λήψη του πιθανά υπεύθυνου φαρμάκου ακόμη κι αν έχουν περάσει χρόνια από την φαρμακευτική αντίδραση.