Επιστροφή πολιτικού φιλελευθερισμού;

Κλείνει ο κύκλος του πολιτικού αυταρχισμού, ανελεύθερης δημοκρατίας (illiberal democracy) και λαϊκισμού στην Ευρώπη; Και επιστρέφει ο πολιτικός φιλελευθερισμός;  Μάλλον νωρίς για να απαντηθούν με ένα καθαρό ναι, καταφατικά, τα ερωτήματα. Ιδιαίτερα εάν λάβει κανείς υπόψη τις αβεβαιότητες σε χώρες όπως Ιταλία αλλά και Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ). Στην πρώτη η ακροδεξιά Λέγκα του Μ. Σαλβίνι εμφανίζεται ως η πολιτικά κυριαρχούσα δύναμη ενώ στη δεύτερη (ΗΒ) η πρωθυπουργία έχει περάσει στα χέρια ενός απρόβλεπτου λαϊκιστή (Μπ. Τζόνσον) και των δυνάμεων εκείνων που στοχεύουν σ’ ένα «σκληρό Brexit» χωρίς συμφωνία ίσως. Το Brexit (έξοδος της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση – ΕΕ) είναι αυτό καθ’ εαυτό η έσχατη ιδεοληπτική πράξη πολιτικού λαϊκισμού, ιδιαίτερα όταν επιδιώκεται στο υπόβαθρο σειράς εκτιμήσεων ότι θα είναι βαθύτατα ζημιογόνο για τη χώρα κυρίως (αλλά και την Ευρώπη βέβαια). Αυτή είναι όμως η μια όψη της Ευρώπης όπως εμφανίζεται μέσα στο καλοκαίρι που σιγά σιγά φθάνει στο τέλος του. Γιατί η άλλη όψη είναι ότι η κυρίαρχη τάση του καλοκαιριού υπήρξε η υποχώρηση της ανελεύθερης δημοκρατίας και του λαϊκισμού, υποχώρηση που οφείλεται είτε σε αποτελέσματα εκλογικών αναμετρήσεων είτε σε λαϊκές διαδηλώσεις κυρίως από νέους ανθρώπους ενάντια σε αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης.

Το καλοκαίρι ως γνωστόν άνοιξε με τις ευρωπαϊκές εκλογές (Μάιος, 23-26) στις οποίες, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις, οι δημοκρατικές φιλευρωπαϊκές δυνάμεις διατήρησαν την πολιτική πρωτοκαθεδρία και με αυξημένη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία (έφθασε στο όριο του 50% για πρώτη φορά μετά από χρόνια).

Αντίθετα οι εθνολαϊκιστικές, ακροδεξιές δυνάμεις, αν και κατέγραψαν εκλογικά κέρδη, δεν κατάφεραν να καταλάβουν την πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπως επεδίωκαν. Ακολούθησαν οι εκλογές της 7ης Ιουλίου στην Ελλάδα στις οποίες ο ιδιόμορφος νεοαριστερός λαϊκισμός υπέστη ήττα με την επιστροφή του πολιτικού φιλελευθερισμού στη χώρα (έστω με κάποια φάλτσα).  Είχαν βεβαίως προηγηθεί εκλογές σε σειρά άλλων ευρωπαϊκών χωρών στις οποίες πολιτικά φιλελεύθερες ή σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις ήλθαν στην εξουσία (Δανία, Φινλανδία, Σουηδία, Ισπανία) ή ενίσχυσαν τη θέση τους.

Ιδιαίτερη όμως σημασία έχουν στο πλαίσιο αυτό οι εξελίξεις στις χώρες της πρώην Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, όπου άλλωστε οι πολιτικά ανελεύθερες και λαϊκιστικές τάσεις υπήρξαν ισχυρότερες. Πρώτα απ’ όλα στις προεδρικές εκλογές στη Σλοβακία μια αμιγώς φιλελεύθερη προσωπικότητα που τάχθηκε μαχητικά ενάντια στον λαϊκισμό, τον αυταρχισμό και τη διαφθορά, η Suzana Kaputova, κέρδισε με υψηλή πλειοψηφία μάλιστα.

Ωστόσο η χαρακτηριστική πολιτική τάση του καλοκαιριού υπήρξαν οι γενικευμένες διαδηλώσεις σε χώρες όπως Ουγγαρία, Τσεχία, Ρουμανία και άλλες ενάντια στις αυταρχικές κυβερνήσεις, τη διαφθορά, τον λαϊκισμό, την παραβίαση των κανόνων του κράτους δικαίου, κ.λπ.  Διαδηλώσεις που ονομάστηκαν το «Ανατολικοευρωπαϊκό καλοκαίρι».

Ετσι, καθώς συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από την ανατροπή των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην περιοχή, εμφανίζεται η προοπτική ότι οι χώρες αυτές – που τα τελευταία χρόνια είχαν υποκύψει στον αυταρχισμό – μπορούν να επανέλθουν στη φιλελεύθερη δημοκρατία έστω κι αν ο Ορμπαν φαίνεται ακλόνητος στην Ουγγαρία. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι ο πολιτικός αυταρχισμός αμφισβητείται επίσης σε χώρες όπως η Τουρκία (αποτελέσματα δημοτικών εκλογών ιδιαίτερα σε Κωνσταντινούπολη) αλλά και η Ρωσία (διογκούμενες διαδηλώσεις εναντίον Πούτιν).

Η Ευρώπη παραμένει Ευρώπη τελικά…

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών