Λάμπρος Κατσώνης: Ο πρώτος ήρωας του Αγώνα για Ελευθερία

Το Αιγαίο, η λεγόμενη και «Άσπρη Θάλασσα», την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και νωρίτερα, ήταν μια θάλασσα που έβραζε. Οι «επίσημοι» στόλοι των Οθωμανών, των Ρώσων, των Ενετών και οι πειρατές όλων των φυλών της Ανατολικής Μεσογείου ερίζουν για το ποιος θα κυριαρχήσει.

Παράλληλα, προς τα τέλη του 18ου αιώνα, πολλοί έλληνες νησιώτες κάνουν ακόμα πιο αισθητή τη θέλησή τους για ελευθερία.  Έτσι την ορμή που ως τώρα διοχέτευαν στην πειρατεία, τη μετουσιώνουν σε αντίσταση κατά της Υψηλής Πύλης.

Όπως αναφέρει ο Σπύρος Μέλλας στο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 10ης Μαΐου 1931, γύρω στα 1787 «αστράφτει στο πέλαγο το λαμπρό, διαβατάρικο άστρο του Λάμπρου Κατσώνη».

Ο Λάμπρος Κατσώνης

Το άστρο του Λάμπρου Κατσώνη

»Καύχημα μέγα και αιώνιο των Ελλήνων κουρσάρων, απίστευτο θαλασσινό δαιμόνιο, οι άλλοι έγιναν ναυτικοί, αυτός γεννήθηκε στεργιανός, από τη Λιβαδειά, δεν ήξαιρε τη θάλασσα και όμως άμα έβαλε ποδάρι την κατάχτησε. Μέγας καπετάνιος, άφταστος πελαγομάχος, έγινε πρώτος δάσκαλος του ραγιά στα έργα του θαλασσινού πολέμου».

Ο Λάμπρος Κατσώνης γεννήθηκε το 1752 και ήταν γόνος εύπορης οικογένειας. Τη θάλασσα τη γνώρισε όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1760, όπως τόσοι άλλοι Έλληνες, κατέφυγε με την οικογένειά του στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα.

Από εκεί πήγε στο Λιβόρνο της Ιταλίας και στρατολογήθηκε στα πλοία των ρώσων αξιωματικών, αδερφών Ορλώφ που προετοιμάζονταν για την επικείμενη εξέγερση του 1770, τα λεγόμενα Ορλωφικά, στην Πελοπόννησο και το Αιγαίο. Στα Ορλωφικά, ο Κατσώνης καταπλήσσοντας με τη γενναιότητα, την ευστροφία, και την ναυτοσύνη του, προάχθηκε σε αξιωματικό.

Η ναυμαχία του Τσεσμέ (1770), του Ivan Αivazovs

«Νέος, ορμητικός ως την τρέλλα κ’ ανήσυχος ο Κατσώνης, βρέθηκε από τη Λιβαδειά στο Λιβόρνο, τον καιρό των ορλωφικών ήταν εκεί το γενικό στρατηγείο της εκστρατείας για το Μωριά. Πολέμησε. Ύστερα όμως, όταν σύμφωνα με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (σ.σ. 1770), έπρεπε οι Ρούσοι ν’ αδειάσουν τα νησιά, ο Λάμπρος υποχρεώθηκε να τους ακλουθήση, μαζί μ’ άλλες τρεις χιλιάδες Έλληνες. Στη Ρουσία μπήκε αξιωματικός σ’ ένα σύνταγμα ελληνικό, απ’ αυτά πούφτιανε τότε η Κατερίνα (σ.σ. Μεγάλη Αικατερίνη)».

Έντιμος και μπαρουτοκαπνισμένος, εύλογα είχε κερδίσει τον απεριόριστο σεβασμό της ρωσικής αυτοκρατορικής αυλής.

«Ήταν άντρας φοβερός, μαυρειδερός, δασύς, με μάτια μεγάλα, μορφή πλατειά, μουστάκια παχειά κ’ ο μόνος που δεν έβγαζε το καλπάκι του μπροστά στην αυτοκρατόρισσα της Ρουσίας. Όταν μετά τα κατορθώματά του γίνηκε αυλικός τούχε δόσει το ελεύτερο να φορεί το καλπάκι του για να σκεπάζει τη βαθειά πληγή πουχε πάρει στο κεφάλι, στη ναυμαχία της Άντρου».

Η απώλεια της Κριμαίας, στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1768-1774, είναι μεγάλο πλήγμα για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία δεν θα αργήσει να τη διεκδικήσει πίσω. Έτσι από το 1787 ως το 1792 συντελείται ένας ακόμα ρωσοτουρκικός πόλεμος στα πλαίσια του οποίου ο Κατσώνης επιδεικνύει μεγάλη δραστηριότητα έναντι των Τούρκων.

«Στα 1787, μπαίνοντας σ’ ένα κουρσάρικο, μ’ άλλους εκατό Έλληνες, χτύπησε τους Τούρκους  στο Κιλί-Μπουρνού και στο Οσακώφ στην Κριμαία. Τότε είναι που ο Ποτέμκιν ενθουσιάστηκε. Τότε σκέφτηκαν να τον αφήσουν να κάνει περισπασμό των Τούρκων στην Άσπρη θάλασσα»

Ο Λάμπρος Κατσώνης γίνεται ο κυρίαρχος όχι μόνο του Αιγαίου αλλά και του Ιονίου πελάγος, τα τουρκικά καράβια που θα βρεθούν στην πλώρη του έχουν τύχη προδιαγεγραμμένη.

Η ναυαρχίδα του Λάμπρου Κατσώνη, Αθηνά της Άρκτου. Από τον Λυκούργο Κογεβίνα. Πηγή: anemourion.blogspot.com

«Ο Κατσώνης κατεβαίνει στο Τριέστι. Αρματώνει γοργά, μ’ έξοδα των πλουσίων Ελλήνων της πολιτείας, μικρό στόλο κουρσάρικο και ρίχνεται, αστραπή στο Ιόνιο πέλαγο. Συναπαντιέται μ’ ένα καράβι τούρκικο πούρχεται απ’ το Ιόνιο περνώντας στο Αιγαίο που ΄ρχεται από το Ντουλτσίνο, το σκλαβώνει κι απ’ το Ιόνιο περνώντας στο αιγαίο πιάνει άλλα έξη καράβια του εχθρού και δυναμώνει. Χτυπάει το Καστελλόριζο, το παίρνει, το γδύνει από κανόνια και υλικό»

Μετά το Αιγαίο και το Ιόνιο, σειρά για τον Κατσώνη έχει η ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειος. Χωρίς υπερβολή, ο Λάμπρος Κατσώνης έχει ξεκινήσει, κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μια θαλάσσια επανάσταση μόνος του.

«Πιάνει άλλα έξη καράβια στα νερά της Κύπρου και η δύναμη του στόλου που κουμαντάρει τώρα είνε απάνω από δεκαπέντε κομμάτια. Τώρα ξυρίζει τη Συρία και την Αίγυπτο. Πιάνει τα τούρκικα καράβια όπου τα βρει. Χτυπάει τα θαλασσινά κάστρα των Μουσουλμάνων. Καταστρέφει, καίει, γυμνώνει ό,τι βρει στο δρόμο του».

Όπως ήταν λογικό η δράση του Κατσώνη προκάλεσε την αντίδραση του Σουλτάνου, που στέλνει ισχυρότατο στόλο για να εξολοθρεύσει τον Κατσώνη. Η αναμέτρηση των δύο δυνάμεων θα μείνει στην ιστορία ως η Ναυμαχία της Καρπάθου (1788). Ο τουρκικός στόλος υπέστη πανωλεθρία»

Όταν οι Τούρκοι πληροφορούνται ότι κάποιοι Υδραίοι ξεσηκώθηκαν και ένωσαν τις δυνάμεις τους με τον Κατσώνη, αντιδρούν με τρόπο που εκδήλωνε τον φόβο που είχαν για το τι μπορούσε να προκαλέσει ο έλληνας καπετάνιος.

Σχετική διαταγή για τους Υδραίους που τον ακολούθησαν αναφέρει: «Εις κάθε καιρόν όπου έλθουν, να τους πιάσετε όλοι μικροί και μεγάλοι και να τους εστέλλετε εις το υψηλόν και κραταιόν δοβλέτι ή ζωντανούς ή αποθαμένους (…) Κσι η μεν εξ εναντίας ήθελε σηκωθούν απ’ εδώ και εις το εξής και άλλοι τρελλοί να υπάγουν με τα καράβια των εχθρών, των τοιούτων να γκρεμίζωνται τα οσπίτια και να τα αφανίζετε κατά κράτος έως εδάφου της γης και ταις γυναίκες των και τα παιδιά των να τα αποδιώχνετε από το νησί σας διά να εξολοθρεύωνται εξ’ ολοκλήρου».

Η θαλάσσια επαναστατική φλόγα όμως έχει μεταδοθεί στις ψυχές πολλών Υδραίων και άλλων Ελλήνων νησιωτών. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο νεαρός Υδραίος, Ανδρέας Μιαούλης.