Καταλαβαίνετε τα αισθήματα του βρέφους; Μάθετε πως τα εκφράζει

Κλαίει, ψελλίζει, χαμογελάει. Τι συμβαίνει μέσα του; Στεναχωριέται, θυμώνει, χαίρεται. Γουρλώνει τα μάτια του, βγάζει άγνωστους ήχους, μοιάζει ανήσυχο. Αισθάνεται τη δική σας συναισθηματική κατάσταση, εκφράζει τα δικά του συναισθήματα απέναντί σας…

Κατερίνα Μουχταροπούλου,Οργανωσιακή ψυχολόγος,BSc (Hons), MSc, psykatorg@gmail.com

Τον πρώτο ενάμιση χρόνο της ζωής του μωρού σας, θα το δείτε να αλλάζει με καταπληκτικούς τρόπους. Από τη στιγμή που ανακαλύπτει τα μικροσκοπικά του δαχτυλάκια, μέχρι την ημέρα που κάνει την πρώτη του απόπειρα να περιηγηθεί γύρω από το τραπεζάκι του σαλονιού, η σωματική και νοητική του ανάπτυξη είναι κάτι το συναρπαστικό. Παρότι φαίνεται πιο δύσκολα, εξίσου θεαματική είναι κι η συναισθηματική του ανάπτυξη, η οποία συμβαίνει ταυτόχρονα. Ας δούμε αυτό το μαγευτικό ταξίδι των συναισθημάτων του μωρού σε διάφορες ηλικίες.

0-2 μήνες

Απελπισία

Είναι το συναίσθημα που αναγνωρίζεται ευκολότερα. Το μωρό κλαίει και στριγκλίζει, ίσως με τα χειλάκια του να τρέμουν, τα μάτια μισόκλειστα ή κουνώντας τις γροθιές. Η απελπισία σε αυτή την ηλικία συνήθως προκαλείται από δυσάρεστες σωματικές αισθήσεις, όπως η πείνα, η κούραση, η λερωμένη πάνα, ο πόνος ή η υπερδιέγερση. Καμιά φορά, όμως, δεν υπάρχει εμφανής αιτία. Με το κλάμα τα μωρά εκδηλώνουν την εσωτερική αποδιοργάνωσή τους. Από πολύ μικρά προσπαθούν να βρουν τρόπους να παρηγορηθούν μόνα τους (πιπιλίζοντας την πιπίλα, τον αντίχειρα ή τη γροθιά τους), όπως οι ενήλικοι αναζητούν στρατηγικές για την ανακούφιση από το στρες. Όλοι έχουμε τη συναισθηματική ικανότητα να γινόμαστε ευτυχισμένοι και ικανοποιημένοι και φαίνεται ότι αυτή η ικανότητα υπάρχει από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Ωστόσο, ένα μωρό εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη στοργή και την προσοχή εκείνων που το φροντίζουν.

Ευχαρίστηση

Ένα άλλο πρωταρχικό συναίσθημα της βρεφικής ηλικίας είναι η ευχαρίστηση. Ένα νεογέννητο τη βιώνει όταν περνάει εύκολα από τον ύπνο στο ξύπνημα και το αντίστροφο, όπως και όταν τρώει καλά, είναι ζεστό και κουρνιασμένο σε μια αγκαλιά. Το δεύτερο μήνα της ζωής του, το μικρό εκφράζει την ευτυχία του με ένα χαμόγελο που συχνά είναι αντίδραση σε κάτι ευχάριστο, όπως για παράδειγμα όταν νιώθει ότι του χαϊδεύουν απαλά το χεράκι, ακούει τη φωνή της μαμάς του, βλέπει το πρόσωπό της, παρατηρεί ένα ενδιαφέρον φωτεινό σχήμα στον τοίχο.

Οικειότητα

Το μωρό σας ακούει τη φωνή σας ενώ βρίσκεται ακόμη στη μήτρα. Μετά τη γέννησή του, η επαφή με την ίδια αυτή φωνή τού προσφέρει μια αίσθηση οικειότητας που αποτελεί το πρώτο βήμα στη διαδικασία της ανάπτυξης του μεταξύ σας δεσμού. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, το βρέφος αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι το άτομο που το φροντίζει θα ανταποκριθεί στο κλάμα του. Έτσι μπαίνουν τα θεμέλια της εμπιστοσύνης, που θα ενισχυθούν τους επόμενους μήνες. Το μωρό δεν αισθάνεται μόνο την παρουσία σας, αλλά και τη διάθεσή σας. Σύμφωνα με έρευνες, τα πολύ μικρά μωρά είναι ευαίσθητα στις αλλαγές της έκφρασης του προσώπου της μητέρας τους.

Πώς θα βοηθήσετε τη συναισθηματική του ανάπτυξη

Να αντιδράτε άμεσα στο κλάμα του, ώστε να ξέρει ότι μπορεί να στηρίζεται επάνω σας.

Να του δίνετε την ευκαιρία να κοιτάζει αρκετή ώρα το πρόσωπό σας. Τα νεογέννητα βλέπουν καλύτερα σε απόσταση 20-30 εκ. μπροστά τους. Από εκεί θα μπορεί να μελετά τις εκφράσεις του προσώπου σας και να σας γνωρίσει καλύτερα.

Να το αφήνετε να ηρεμεί μόνο του με την πιπίλα ή το δάχτυλό του, ώστε να αποκτήσει εμπιστοσύνη στις δικές του ικανότητες.

Δείξτε του ότι τα αισθήματα είναι σημαντικά απαντώντας στα σημάδια που εκείνο στέλνει: να χαμογελάτε και να του λέτε λογάκια όταν είναι ευχαριστημένο, να το καθησυχάζετε όταν είναι αναστατωμένο.

2-6 μήνες

Ευτυχία

Σε αυτή τη φάση της ανάπτυξης, το μωρό θα αρχίσει να αναγνωρίζει τους ρυθμούς της ζωής του και να αντιδρά ανάλογα. Για παράδειγμα, θα περιμένει να φάει σε συγκεκριμένες ώρες και θα ανταποκρίνεται με ενθουσιασμό όταν του προσφέρετε το στήθος σας ή το μπιμπερό. Θα περιμένει να το περιποιηθούν όταν ξυπνάει και θα δείχνει χαρά όταν ένα πολυαγαπημένο πρόσωπο εμφανίζεται ξαφνικά μπροστά του. Στους 3-4 μήνες περίπου, θα αρχίσει να εκφράζει τη χαρά του και με φωνούλες. Αρχίζει επίσης να καταλαβαίνει ότι οι πράξεις του προκαλούν συγκεκριμένα αποτελέσματα: εάν θέλει χάδια, το πιθανότερο είναι να τα κερδίσει κλαίγοντας. Έτσι αποκτά την αίσθηση ότι ελέγχει τον κόσμο του, κάτι που του προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ευτυχία.

Απογοήτευση

Το μωρό σας όμως γίνεται δυστυχισμένο όταν δεν πραγματοποιούνται οι προσδοκίες του. Εάν δεν ανταποκριθείτε με το συνηθισμένο τρόπο, θα του προκληθούν αισθήματα πολύ κοντά στη λύπη ή ακόμη και στο θυμό. Τα αισθήματα αυτά διακρίνονται από την απελπισία του νεογέννητου που προέρχονται κατεξοχήν από σωματικές ενοχλήσεις. Θα τα εκδηλώσει ζαρώνοντας το μέτωπό του ή κατεβάζοντας προς τα κάτω τα χείλη του.

Ενσυναίσθηση

Σε ηλικία τεσσάρων μηνών, το μωρό έχει αναπτύξει πιο έντονη την ικανότητα να αισθάνεται τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του. Έχει επίγνωση των διαφορών ανάμεσα σε χαρούμενα και θυμωμένα πρόσωπα και τόνους φωνής και θα προσπαθήσει να μιμηθεί αυτό που βλέπει. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν επίσης ότι το μωρό προσπαθεί ενεργά να αλλάξει τη συνοφρύωσή σας σε χαμόγελο μορφάζοντας. Εάν δεν τα καταφέρει και το πρόσωπό σας παραμείνει λυπημένο, θα παρατήσει την προσπάθεια και θα νιώσει και το ίδιο λυπημένο.

Συναισθηματικός δεσμός

Τα αισθήματα προσκόλλησης του μωρού σας αρχίζουν να γίνονται πιο περίπλοκα. Αρχίζει να παίρνει την πρωτοβουλία στις αλληλεπιδράσεις σας, παύει να σας ακολουθεί απλώς, όπως έκανε μέχρι τώρα. Ξεκινάει «διαλόγους» μ’ ένα χαμόγελο ή μ’ ένα γελάκι και περιμένει από εσάς να απαντήσετε. Στην ηλικία των έξι περίπου μηνών, δεν τρέφει πια τη σχέση μόνο η μητέρα. Το μωρό λαχταράει να την καλλιεργήσει. Καθώς η αμοιβαία επικοινωνία και η ανταλλαγή συναισθημάτων αυξάνεται στη διάρκεια αυτών των μηνών, η σχέση ανάμεσα σε εσάς και το μωρό σας γίνεται πιο προσωπική, έντονη και εκστατική.

Πώς θα βοηθήσετε τη συναισθηματική του ανάπτυξη

Δώστε του παιχνίδια που αντιδρούν όταν παίζει μαζί τους (βγάζουν ήχο, ανάβουν ένα φωτάκι κλπ.). Δοκιμάστε κουδουνίστρες, παιχνιδάκια που σφυρίζουν, κουτιά με δραστηριότητες.

Μιμηθείτε το μωρό σας. Εάν γελάει, γελάστε του. Η απάντησή σας θα το κάνει να καταλάβει ότι σας επηρεάζει. Σταματήστε την επικοινωνία εάν εκείνο στρέψει αλλού το βλέμμα ή δείξει ότι έχασε το ενδιαφέρον του.

Καθιερώστε καθημερινές ρουτίνες. Η επανάληψη δημιουργεί στο μικρό αίσθημα ασφάλειας.

6-12 μήνες

Άγχος του αποχωρισμού

Στην ηλικία των 7 μηνών το βρέφος αποκτά επίγνωση της παρουσίας της μητέρας του και τη βλέπει ως μια βάση ασφαλείας. Όταν το μωρό σας χωρίζεται από εσάς, ανησυχεί ότι δε θα επιστρέψετε. Όταν επιστρέφετε, είτε μετά από μερικά λεπτά είτε μετά από μερικές ώρες, είναι χαρούμενο που σας βλέπει και εκφράζει τα αισθήματά του με σωματικές εκδηλώσεις στοργής.

Άγχος για τους αγνώστους

Όταν ήταν μικρότερο, το μωρό σας χάριζε ζεστά χαμόγελα σε όλους. Τώρα είναι πιο επιλεκτικό και ίσως εκπέμπει μηνύματα στους ξένους «μην πλησιάζετε» κρύβοντας το προσωπάκι του στην αγκαλιά σας. Ή μπορεί να κοιτάζει εσάς, για να δει πώς θα αντιδράσετε απέναντι σε κάποιον και να μιμηθεί τη συμπεριφορά σας. Εάν δείχνετε απόμακρη ή φοβισμένη, το ίδιο θα νιώσει κι αυτό. Εάν χαμογελάτε και είστε χαλαρή και άνετη, θα νιώσει επίσης το ίδιο.

Φόβος

Το μωρό σας έχει αναπτύξει μεγαλύτερη επίγνωση του κόσμου και καθώς περιφέρεται σε αυτόν μπορεί να νιώσει καχύποπτο απέναντι σε κάτι που συναντά. Μπορεί εύκολα να ξεχωρίσει τα γνωστά από τα άγνωστα γεγονότα και τους αγαπημένους του από τους αγνώστους. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αισθανθεί φόβο. Οτιδήποτε στο οποίο δεν είναι συνηθισμένο μπορεί να το τρομάξει.

Έκφραση συναισθημάτων

Ο δεσμός του μωρού σας μαζί σας αυξάνεται ολοένα. Τώρα μαθαίνει τη δύναμη που έχει η έκφραση των συναισθημάτων του και στην ηλικία των 7-8 μηνών περίπου αρχίζει να σκάει χαμόγελα σκόπιμα, για να προκαλέσει την προσοχή σας. Καθώς πλησιάζει στα πρώτα του γενέθλια, αρχίζει να επιδεικνύει υπερβολικά ή και ψευδή συναισθήματα. Τα παιδιά σε αυτή τη φάση δοκιμάζουν τα συναισθήματα. Παριστάνουν ότι κλαίνε για να παρασύρουν κάποιον κοντά τους. Απολαμβάνουν τη δύναμη που έχουν και χαίρονται όταν ανταποκρίνεστε.

Αυτοπεποίθηση

Όταν το μωρό σας πετυχαίνει κάποιον από τους στόχους του (π.χ. χτυπάει τα χεράκια του όταν του το ζητούν) θα γυρίζει να σας κοιτάξει για να μοιραστείτε τη χαρά του. Η θετική σας αντίδραση θα επιβεβαιώσει τις πράξεις του και θα ενισχύσει μέσα του την αίσθηση του ελέγχου και της ανεξαρτησίας.

Πώς θα βοηθήσετε τη συναισθηματική του ανάπτυξη

Ενισχύστε την αίσθηση του παιδιού ότι αποτελεί ξεχωριστό άτομο επιτρέποντάς του να αναλαμβάνει πρωτοβουλία στο παιχνίδι της επικοινωνίας.

Εξοικειώστε το με την έννοια τού «ο καθένας με τη σειρά του». Για παράδειγμα, χτυπήστε παλαμάκια και μετά παρακινήστε το να χτυπήσει τα δικά του χεράκια. Έτσι θα το βοηθήσετε να αναπτύξει τον έλεγχο των παρορμήσεών του και να μοιράζεται τη χαρά, ενώ ταυτόχρονα θα νιώθει σιγουριά ότι θα ανταποκριθείτε στη δική του πρωτοβουλία.

Όταν το μωρό σας παίζει με κάποιο διαδραστικό παιχνίδι, μη σπεύδετε να επέμβετε εάν δεν παίζει μαζί του σωστά. Δείξτε του πώς να το κάνει και μετά αφήστε το να πειραματιστεί, να κάνει λάθη και να δοκιμάσει άλλες προσεγγίσεις. Η επιτυχία θα το κάνει να νιώσει καλά με τον εαυτό του.

Βοηθήστε το παιδί σας να προσαρμοστεί σε άγνωστα μέρη ή μπροστά σε ξένους. Έτσι θα του δείξετε ότι συμμερίζεστε τα αισθήματά του.

12-18 μήνες

Υπερηφάνεια/ ντροπή

Σε ηλικία 15-18 μηνών, το μωρό σας θα αναπτύξει την αίσθηση του εαυτού του, την επίγνωση ότι είναι ξεχωριστό και ανεξάρτητο άτομο. Όταν αποκτήσει αυτή τη γνώση, το φάσμα των συναισθημάτων του θα επεκταθεί και σε πιο πολύπλοκα αισθήματα που αφορούν περισσότερο τον εαυτό του. Είναι η στιγμή που, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, το μωρό σας αρχίζει να καταλαβαίνει τι περιμένουν οι άλλοι από αυτό. Εάν εκπληρώσει αυτές τις προσδοκίες, φουσκώνει από υπερηφάνεια. Εάν αποτύχει, νιώθει αμηχανία, ντροπή, ακόμη και ενοχή. Τα συναισθήματα αυτά αντικατοπτρίζουν την επίγνωση του μικρού σας ότι οι άλλοι αντέδρασαν στη συμπεριφορά του. Το παιδί σας θα αρχίσει επίσης να αντιλαμβάνεται καλύτερα τα δικά τους συναισθήματα και, καθώς παράλληλα αναπτύσσονται και οι γλωσσικές δεξιότητές του, θα αρχίσει να τα χαρακτηρίζει με λόγια.

Ενσυναίσθηση

Όταν το μωρό σας ήταν περίπου 4 μηνών, απέκτησε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τη λύπη των άλλων. Αλλά μόνο στα μέσα του δεύτερου χρόνου θα μάθει να δείχνει στους άλλους ότι συμμερίζεται τα συναισθήματά τους και να τους παρηγορεί. Για παράδειγμα, εάν το 18 μηνών παιδάκι σας σας δει μελαγχολική, μπορεί να σας φέρει την κουβερτούλα του για να σας παρηγορήσει.

Αγάπη

Σε ηλικία 18 μηνών το μικρό σας κι εσείς έχετε δημιουργήσει ένα δεσμό εμπιστοσύνης και το να σας δει ευχαριστημένη αποτελεί ισχυρό κίνητρο για τη συμπεριφορά του. Θα επαναλαμβάνει συνεχώς κάποιες πράξεις εάν δείξατε ότι χαρήκατε. Μόλις μάθει να περπατάει, θα γίνει πιο ανεξάρτητο, αλλά θα εξακολουθήσει να σας βλέπει ως τη βάση ασφαλείας του. Θα κάνει λίγα βηματάκια, θα επιστρέφει για μια συναισθηματική ενίσχυση και θα φεύγει πάλι για τις εξερευνήσεις του.

Πώς θα βοηθήσετε τη συναισθηματική του ανάπτυξη

Να αφήνετε το μικρό σας να παίζει με άλλα παιδάκια. Η αλληλεπίδραση των συνομηλίκων βοηθάει τα παιδιά να μάθουν τα συναισθήματά τους.

Να το παρακινείτε να καταλάβει και να εκφράσει τα αισθήματά του ονοματίζοντάς τα. Πείτε του «ξέρω ότι νιώθεις θυμό» ή «όταν βλέπεις τον μπαμπά νιώθεις μεγάλη χαρά».

Ενισχύστε την ανάγκη του για ανεξαρτησία. Θα του δημιουργήσετε μια αίσθηση ελέγχου του περιβάλλοντός του και θα το βοηθήσετε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση.

Ενισχύστε τη συναισθηματική νοημοσύνη του

Αυξήστε το δείκτη συναισθηματική νοημοσύνης του μωρού σας (EQ) ακολουθώντας τις συμβουλές των ειδικών.

1. Να αφήνετε το μωρό σας να παίζει και να εξερευνά μόνο του, για να αναπτύξει αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία.

2. Να ανταποκρίνεστε στο παιδί σας όταν δείχνει δυστυχισμένο ή αναστατωμένο. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδάκια που έχουν άμεση ανταπόκριση στα συναισθήματά τους δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία στους άλλους, γιατί έχουν μάθει ότι τα συναισθήματα είναι σημαντικά.

3. Από την άλλη, συνειδητοποιήστε ότι δεν μπορείτε πάντα να προστατεύετε το παιδί σας από τη λύπη και τον πόνο. Ούτε πρέπει. Τα παιδιά πρέπει να βιώσουν δυσάρεστα συναισθήματα, για να αναπτυχθούν συναισθηματικά.

4. Μην υποτιμάτε τα συναισθήματα του παιδιού σας λέγοντάς του π.χ. «είναι κουτό να φοβάσαι».

5. Να σέβεστε την ιδιοσυγκρασία του παιδιού σας. Τα παιδιά βιώνουν με διαφορετικό τρόπο τα συναισθήματά τους. Ένα δειλό παιδάκι θα νιώσει πιο εύκολα αμηχανία από ένα πιο εξωστρεφές.

kids.in.gr