Το γλαύκωμα και η σύγχρονη αντιμετώπισή του

Σημαντική αύξηση των κρουσμάτων γλαυκώματος, αναμένουν τα επόμενα χρόνια οι επιστήμονες. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πάσχουν σήμερα 9,25 εκατομμύρια άνθρωποι, αριθμός ο οποίος θα φτάσει στα 12,4 εκατομμύρια την επόμενη δεκαετία.

Για την αύξηση, «ενοχοποιείται» η γήρανση του πληθυσμού. Το στοιχείο αυτό αναδεικνύει το μεγάλο κίνδυνο που διατρέχει η Ελλάδα, η οποία είναι μία γηράσκουσα κοινωνία.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι πως το 50% των πασχόντων παραμένουν χωρίς διάγνωση, καθώς το γλαύκωμα εμφανίζει συμπτώματα μόνο στα τελευταία στάδια της ασθένειας, ενώ αποτελεί τη δεύτερη αιτία τύφλωσης.

Στη χώρα μας, η επίπτωση του γλαυκώματος υπολογίζεται στο 2% του γενικού πληθυσμού, αλλά το ποσοστό αυτό αυξάνει σημαντικά με την πάροδο της ηλικίας

Ο αριθμός των πασχόντων εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 200.000 έως 250.000.

Τι είναι το Γλαύκωμα;

Το Γλαύκωμα είναι μια ομάδα οφθαλμικών ασθενειών που προξενεί προοδευτική βλάβη στο οπτικό νεύρο, στο σημείο όπου εκείνο αφήνει το μάτι για να μεταφέρει τις οπτικές πληροφορίες στον εγκέφαλο.

Αν μείνει χωρίς θεραπεία, το γλαύκωμα προχωρεί προοδευτικά (χωρίς προειδοποίηση ή άλλα εμφανή συμπτώματα στον ασθενή) χειροτερεύοντας την οπτική βλάβη και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην τύφλωση. Αυτή η βλάβη, μόλις λάβει χώρα, είναι μη αναστρέψιμη και αυτό έχει οδηγήσει στο να έχει περιγραφεί το γλαύκωμα ως: «silent blinding disease», «σιωπηλή ασθένεια τύφλωσης» ή «sneak thief of sight», «ύπουλος κλέφτης της όρασης».

Το γλαύκωμα αποτελεί τη δεύτερη πιο κοινή αιτία τύφλωσης στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι 4.5 εκατομμύρια άνθρωποι ανά την υφήλιο είναι τυφλοί λόγω γλαυκώματος[1] και ότι αυτός ο αριθμός θα φτάσει τα 11.2 εκατομμύρια ως το 2020[2]. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της σιωπηλής προόδου της ασθένειας – τουλάχιστον στα πρώτα της στάδια- ως και το 50 % των ασθενών, στις ανεπτυγμένες χώρες, δεν γνωρίζουν ότι έχουν γλαύκωμα [3].Αυτός ο αριθμός μπορεί να ανέλθει ως και στο 90 % στις υπανάπτυκτες περιοχές του κόσμου.

Υπάρχουν αρκετές μορφές γλαυκώματος. Μερικές από αυτές εμφανίζονται ως επιπλοκές άλλων οφθαλμικών παθήσεων ( δευτερογενές γλαύκωμα) αλλά στην πλειοψηφία τους είναι πρωτογενείς, δηλαδή εμφανίζονται χωρίς τα αίτια να είναι γνωστά. Παλαιότερα ήταν αποδεκτό ότι η αιτία των περισσότερων ή και όλων των μορφών γλαυκώματος ήταν η υψηλή ενδοφθάλμια πίεση ( γνωστή ως οφθαλμική υπέρταση ).Σήμερα έχει πλέον αποδειχθεί ότι ακόμα και άτομα που δεν έχουν φυσιολογική ενδοφθάλμια πίεση μπορεί να έχουν γλαύκωμα. Παρόλα αυτά η ενδοφθάλμια πίεση θεωρείται σήμερα σαν παράγων υψηλού κινδύνου για το γλαύκωμα.

Μερικές μορφές γλαυκώματος εμφανίζονται κατά τη γέννηση (συγγενές γλαύκωμα) ή κατά την παιδική ηλικία ( εφηβικό γλαύκωμα).Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις το γλαύκωμα εμφανίζεται μετά το 40 έτος της ηλικίας και η συχνότητα εμφάνισής του αυξάνει με την ηλικία. Δεν έχει ακόμα αποδειχθεί διαφορά στην συχνότητα εμφάνισης γλαυκώματος στον ανδρικό και γυναικείο πληθυσμό.

Οι παράγοντες επικινδυνότητας για τη δημιουργία γλαυκώματος είναι:

1) Η ενδοφθάλμια πίεση. Στατιστικές αναφέρουν ότι το 10% των ατόμων με Οφθαλμική Υπέρταση παρουσιάζουν γλαύκωμα σε περίοδο 5 ετών. Ο κίνδυνος να εμφανισθούν γλαυκωματικές αλλοιώσεις στα άτομα με υψηλή ενδοφθάλμια πίεση είναι 2,6-3% όταν η πίεση είναι 21-25 mmHg, 12-26% όταν είναι 26-30 mmHg και 42% όταν είναι μεγαλύτερη από 30 mmHg.

Αυτό το ποσοστό μπορεί να μειωθεί στο 1% εάν γίνονται συχνές οφθαλμολογικές εξετάσεις, λόγω βελτιωμένων τεχνικών στην πρόγνωση γλαυκωματικών καταστάσεων.

Παρόλο όμως τον αυξημένο κίνδυνο από την Οφθαλμική Υπέρταση, υπάρχουν άτομα τα οποία παρότι έχουν σχετικά υψηλή πίεση δεν παρουσιάζουν ποτέ γλαύκωμα και άτομα με φυσιολογική πίεση τα οποία έχουν γλαυκωματικές αλλοιώσεις.

2) Η ηλικία. Όπως η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνει με την ηλικία το ίδιο ισχύει και για τον κίνδυνο εμφάνισης γλαυκώματος. Ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 40 ετών, άτομα με υπέρταση και οικογενειακό ιστορικό πρέπει να εξετάζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από οφθαλμίατρο.

3) Οικογενειακό ιστορικό. Άτομα που έχουν συγγενείς α’ βαθμού με γλαύκωμα έχουν 10-30% πιθανότητες να αναπτύξουν την ασθένεια.

4) Μυωπία και διαβήτης επίσης ενοχοποιούνται αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να το αποδεικνύουν.

Οι πιο συχνές μορφές γλαυκώματος των ενηλίκων είναι το πρωτογενές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας – που συναντάμε συχνά στους Καυκάσιους και Αφρικανούς –και το γλαύκωμα κλειστής γωνίας που συναντάμε συχνότερα στους Ασιάτες.

Το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας είναι μία προοδευτική ασθένεια, η οποία χειροτερεύει εάν δεν αντιμετωπισθεί. Στην αρχή καταστρέφονται μόνο λίγα κύτταρα του οπτικού νεύρου και εμφανίζονται τυφλά σημεία στο οπτικό πεδίο. Με τον καιρό όλο και περισσότερα κύτταρα καταστρέφονται και μεγαλύτερο τμήμα του οπτικού πεδίου χάνεται όπως και όραση.

Το γλαύκωμα κλειστής γωνίας εμφανίζεται πολύ γρήγορα. Κάποιο ατύχημα ή αλλαγή στο μάτι προκαλούν απότομη αύξηση της ποσότητας του υδατώδους υγρού. Τα σημάδια του γλαυκώματος εμφανίζονται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και μεταξύ αυτών υπάρχει πόνος και απότομη πτώση της οπτικής οξύτητας.

Φυσιολογικό οπτικό νεύρο (Α) και γλαυκωματικό οπτικό νεύρο (Β)

(α)

(β)

Περίπου το 50% των ατόμων που παρουσιάζουν γλαύκωμα δεν το αντιλαμβάνονται παρά μόνο σε προχωρημένο στάδιο και πολλοί από αυτούς θα χάσουν σε μεγάλο βαθμό την όρασή τους. Δυστυχώς η απώλεια όρασης σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι αναστρέψιμη.

Ένας λόγος που η ασθένεια δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή είναι κα το ότι η οφθαλμική υπέρταση, βασική αιτία της εμφάνισης γλαυκώματος δεν παρουσιάζει σχεδόν ποτέ συμπτώματα. Για το λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικές οι επισκέψεις στον οφθαλμίατρο ώστε να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο βλάβης στο οπτικό νεύρο. Οι εξετάσεις αυτές είναι απαραίτητες και υποχρεωτικές για τα άτομα υψηλού κινδύνου όπως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος.

Θα πρέπει επίσης να ενημερώνουν τον οφθαλμίατρο, εκτός από το ιστορικό τους και για άλλα συμπτώματα όπως πόνο στα μάτια, πονοκεφάλους, εάν παίρνουν φάρμακα, εάν έχουν υποβληθεί σε επέμβαση στα μάτια, έχουν τραυματισθεί ή έχουν περάσει κάποια οφθαλμική ασθένεια, εάν έχουν κάποια καρδιακή πάθηση, διαβήτη, υπέρταση ή υποφέρουν από ημικρανίες.

Οι εξετάσεις οι οποίες γίνονται για να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο γλαυκώματος είναι :

· Μέτρηση της οπτικής οξύτητας στον κλασσικό πίνακα με τα γράμματα τα οποία πρέπει να διαβάσει κανείς από απόσταση

· Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης με τον τρόπο που προαναφέρθηκε. Λόγω του ότι η ενδοφθάλμια πίεση δεν είναι σταθερή όλες τις ώρες της ημέρας πρέπει η μέτρηση να γίνεται και στα δύο μάτια σε διαφορετικές στιγμές π.χ. πρωί και βράδυ. Διαφορά πίεσης κατά 2-3 mmHg ανάμεσα στα δύο μάτια μπορεί να αποτελεί ένδειξη γλαυκώματος.

• Εξέταση του οπτικού νεύρου για τυχόν ανωμαλίες .

• Γωνιοσκόπιση. Γίνεται με ένα ειδικό φακό με τον οποίο αξιολογείται η γωνία της ίριδας με τον κερατοειδή ώστε να αποκλεισθεί η περίπτωση προβλήματος στην αποχέτευση του υδατώδους υγρού και η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

• Οπτικά πεδία. Με την εξέταση αυτή ελέγχεται η περιφερική όραση για τυχόν απώλειες οι οποίες είναι ενδεικτικές για το γλαύκωμα. Τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να επαναλαμβάνουν τα οπτικά πεδία κάθε 6 μήνες.

• Παχυμετρία του κερατοειδούς. Λόγω της επίδρασης του πάχους του κερατοειδούς στις τιμές της ενδοφθάλμιας πίεσης, με την εξέταση αυτή επιβεβαιώνουμε την πρώτη μας μέτρηση. Ένας λεπτός κερατοειδής μπορεί να μας δώσει εσφαλμένα χαμηλές μετρήσεις πιέσεως, ενώ αντίθετα ένας παχύς κερατοειδής υψηλές μετρήσεις.

• Τομογραφία αμφιβληστροειδούς και οπτικού νεύρου.

Τα όργανα αυτά επιτρέπουν ποσοτικές μετρήσεις του οπτικού νεύρου και των οπτικών ινών και μας δίνουν πληροφορίες και εικόνες υψηλής ανάλυσης με σκοπό την διάγνωση και τον έλεγχο της πορείας τυχόν αλλαγών στον οπτικό δίσκο.

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει θεραπεία για το γλαύκωμα και η απώλεια όρασης δεν είναι αναστρέψιμη. Φαρμακευτική αγωγή ή χειρουργική επέμβαση ( με την κλασσική τεχνική ή με laser ) μπορεί να αναχαιτίσει την πορεία της νόσου και να επιβραδύνει την απώλεια της όρασης. Η πρόληψη όμως είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να περιορίσουμε την μείωση της οπτικής οξύτητας και να προλάβουμε την εξέλιξη προς την τύφλωση. Ο οφθαλμίατρος μπορεί να διαγνώσει το γλαύκωμα στο αρχικό στάδιο κα να σας συμβουλεύσει τον πιο κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τις χειρουργικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο γλαύκωμα:

1) Γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας: – Τραμπεκουλοπλαστική με Argon Laser.Γίνεται επέμβαση στον ιστό ανάμεσα στον πρόσθιο θάλαμο και το κανάλι του Schlemm ώστε να διευκολυνθεί η αποχέτευση του υδατώδους υγρού.

– Τραμπεκουλεκτομή με YAG Laser.Στόχος είναι η δημιουργία συριγγίου ανάμεσα στον πρόσθιο θάλαμο και στην κάτω επιφάνεια του σκληρού χιτώνα ώστε να μειωθεί η αντίσταση στην διοχέτευση του υδατώδους και να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση.

2) Γλαύκωμα κλειστής γωνίας :- Περιφερική ιριδοτομή. Στην περίπτωση αυτή στόχος είναι να επιτραπεί η επικοινωνία μεταξύ προσθίου και οπισθίου θαλάμου, μέσω της περιφερικής ίριδας, ώστε να γίνεται καλύτερα η κυκλοφορία του υδατώδους υγρού.

3) Φωτοπηξία με YAG Laser.Θεωρείται η ύστατη λύση όταν η ενδοφθάλμια πίεση δεν μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο με φαρμακευτική αγωγή ή άλλη χειρουργική μέθοδο. Με τη φωτοπηξία απενεργοποιείται το ακτινωτό σώμα και ως εκ τούτου μειώνεται δραστικά η παραγωγή του υδατώδους υγρού.

Δυστυχώς τα αποτελέσματά όλων των χειρουργικών μεθόδων, εκτός της φωτοπηξίας, μπορεί να μην διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και να χρειασθεί επανάληψη.

Όμως όπως ήταν αναμενόμενο, η καλπάζουσα τεχνολογική εξέλιξη δεν άφησε ανεπηρέαστο ούτε αυτόν τον τομέα. Η νέα επιλογή για το γιατρό και τον ασθενή ακούει στο όνομα SLT ή, αναλυτικά, selective laser trabeculoplasty.

Τι είναι η SLT;

Πρόκειται για μια απλή ανώδυνη ιατρική πράξη που γίνεται στο ιατρείο και διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας.

Πριν την έναρξή της απαιτείται η ενστάλαξη κάποιων κολλυρίων που διασφαλίζουν αφ’ ενός μεν την τοπική αναισθησία και αφ’ ετέρου την προστασία από πιθανή οξεία αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.

Διαμέσου ειδικών κατόπτρων μια ακτίνα laser χαμηλής ενέργειας με τη μορφή μικροπαλμών κατευθύνεται στο γωνιακό δικτυωτό, μία από τις δομές του οφθαλμού που συμμετέχουν στην αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού, στοχεύοντας τα κύτταρα που περιέχουν μελανίνη. Αυτό ενεργοποιεί κάποιους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού, με αποτέλεσμα τον «καθαρισμό» του γωνιακού δικτυωτού από κάθε μορφής «απορρίμματα» που το αποφράσσουν αλλά και την αναγέννηση των κυττάρων που το αποτελούν.

Εικ.2: Η ακτίνα laser (πράσινο χρώμα) στοχεύει το γωνιακό δικτυωτό

Η λειτουργία του δικτυωτού βελτιώνεται και η ενδοφθάλμια πίεση ελαττώνεται μέχρι και 25%. Το αποτέλεσμα αυτό διατηρείται για πάνω από μια τριετία στο 80% των ασθενών.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η SLT μπορεί να επαναληφθεί αν, σε βάθος χρόνου, η ενδοφθάλμια πίεση αρχίσει ν’ απορυθμίζεται.

health.in.gr