Γονική αλλοτρίωση στο διαζύγιο

Η αύξηση των διαζυγίων στην Ελλάδα είναι πολύ σημαντική, δεν συνάδει με τα ήθη, έθιμα, ωριμότητα και δεσμούς της παλαιότερης οικογένειας. Οι ρόλοι των γονέων έχουν εξελιχθεί, ο πατέρας ασχολείται με την οικογένεια και τα παιδιά αν όχι περισσότερο, ισότιμα με την μητέρα, αλλά η κοινωνία, η πολιτεία και η νομοθεσία δεν έχουν ακολουθήσει αυτή την εξέλιξη.

Η παλαιά αντίληψη ότι το παιδί πρέπει να μείνει με την μητέρα ή ότι ο πατέρας δεν επιθυμεί την καθημερινή επικοινωνία με τα παιδιά του έχει προξενήσει ανεπανόρθωτη βλάβη στις σχέσεις πατέρα-παιδιού και κατά συνέπεια στον ψυχισμό των παιδιών.

Όλες οι μελέτες έως τώρα, που ερεύνησαν τις ψυχικές διαταραχές των παιδιών των διαζυγίων, βασίζονται στην αρχή ότι η μητέρα μένει στο σπίτι με το παιδί και ο πατέρας είναι ενδεχομένως αδιάφορος. Φυσικά, όταν η βασική αρχή (αξίωμα) είναι εσφαλμένη τότε, και τα συμπεράσματα είναι λανθασμένα.

Η διατάραξη αυτής της ισορροπίας ήλθε βαθμιαία όσον αφορά στην σχέση πατέρα-παιδιού στα ελληνικά δεδομένα. Ας μη ξεχνάμε ότι πάρα πολλοί Έλληνες έζησαν στο εξωτερικό και προσάρμοσαν τις συνήθειές τους στις απαιτήσεις της ζωής όσον αφορά την εξισορρόπηση του χρόνου που αφιερώνουν στην οικογένεια και στην εργασία. Ενώ λοιπόν ο πατέρας ανταποκρίθηκε πλήρως στα νέα καθήκοντα-ευθύνες, κοινωνικά και πολιτισμικά δρώμενα, η κοινωνία δεν δέχθηκε ακόμα αυτό το ρόλο και κυρίως οι θεσμοί, η πολιτεία ζουν ακόμη στις προηγούμενες δεκαετίες.

Αυτό, είχε σαν συνέπεια, σε περίπτωση διαζυγίου, να υπάρχει ακόμη αυτή η νοοτροπία και στο δικαστικό χώρο και να ανατίθεται σχεδόν πάντα η επιμέλεια στη μητέρα, μη λαμβάνοντας υπόψη ότι και αυτή ως γυναίκα εξελίχθηκε, πήρε ρόλους στη παραγωγή και δεν βρίσκεται πλέον μέσα στο σπίτι με το παιδί για την ανατροφή του.

Η πρακτική αυτή οδήγησε στις δικαστικές αποφάσεις όπου η επιμέλεια/γονική μέριμνα δίδεται στη μητέρα και στον πατέρα δίδεται πενιχρή επικοινωνία αγνοώντας ότι η επικοινωνία του γονέα με το παιδί είναι μια βαθειά βιωματική σχέση που δεν αντικαθίσταται από λίγες ώρες εβδομαδιαίως. Ακόμη περισσότερο, όταν η ψυχολογική/ψυχική κατάσταση της μητέρας λόγω διαζυγίου είναι άσχημη (Gardner, Νομικές και Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις στους τρεις τύπους Γονικών Συνδρόμων Αποξένωσης στην Οικογένεια, σελ. 4, παρ.1, Turkat, κ.α.) και, προσπαθεί να ‘εκβιάσει’ ή να εκδικηθεί (άραγε γιατί εφόσον όλα είναι συναινετικά στα πρώτα βήματα του διαζυγίου;), τον πατέρα μέσω της ‘επικοινωνίας’.

Η Πολιτεία θέσπισε νόμους και τους επικαιροποίησε το 1983 σχετικά με το οικογενειακό δίκαιο αλλά δεν έλαβε υπόψη ότι η εφαρμογή τους θα ήταν ακατόρθωτη με την ραγδαία εξέλιξη της κοινωνίας. Εξάλλου, μόλις τότε δειλά-δειλά, εμφανίζονταν τα τραγικά αποτελέσματα στις δυτικές χώρες και ξεκινούσαν την έρευνα οι προαναφερόμενοι επιστήμονες.

Τότε, οι χώρες αυτές προσάρμοσαν το νομικό καθεστώς στην από κοινού κηδεμονία, ξεχώρισαν διακριτά τις έννοιες επιμέλεια ως κατοικία και την γονική μέριμνα ως κηδεμονία. Η επικοινωνία ορίστηκε σε πολλές χώρες ως ελεύθερη διότι θεωρήθηκε ότι γίνεται κατάχρηση της ‘μοναδικής εξουσίας’ από τον ένα γονέα και η στέρηση του άλλου γονέα-προτύπου έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών από την αποξένωση μέσω δικαστικής απόφασης.

Ο γονέας λοιπόν που έχει την κηδεμονία, υποθέτει ότι έχει απόλυτη εξουσία επί του παιδιού επί του οποίου δημιουργεί αρνητικά αισθήματα κατά του άλλου γονέα και αυτό έχει ως συνέπεια την ψυχική αποξένωση μετά την φυσική που έχει προέλθει εξαιτίας της δικαστικής απόφασης.

Ο γονέας-εξουσιαστής επιβάλει είτε με βίαιο τρόπο είτε με ψυχολογική χρόνια ‘πλύση εγκεφάλου’. Ο Δρ Ρίτσαρντ Γκάρντερ το ονομάζει σύνδρομο παράνοιας του/της χωρισμένου.

Σύνδρομο Γονικής Αλλοτρίωσης

Είναι το σύνδρομο κατά το οποίο το παιδί εξαναγκάζεται να αποξενωθεί από τον γονέα ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια η/και την γονική μέριμνα. Τότε αρνείται να συναντήσει τον αποξενωμένο γονέα.

Το φαινόμενο αυτό παρουσιάστηκε και ερευνήθηκε προ εικοσαετίας από μελετητές όπως ο Turkat, ο Gardner και νεώτερους όπως οι: Clarke-Stewart Thompson, Wood, Bone, Harvey, Nicholas και πολλούς άλλους.

Στην Ελλάδα δεν έχει ερευνηθεί ακόμη -εκτός από φωτεινές εξαιρέσεις π.χ. Χριστοδουλάκης, Τσιάντης, Χαραλαμπάκης, κ.α. όπως θα έπρεπε, με την ακρίβεια και βάθος που αρμόζει στα ελληνικά δεδομένα.

Χαρακτηριστικά του συνδρόμου

Το παιδί:

• Δεν θέλει να μιλήσει ούτε τηλεφωνικά με τον αποξενωμένο γονέα.
• Βαριέται εύκολα την παρέα με τον αποξενωμένο γονέα.
• Πολλές φορές του συμπεριφέρεται επιθετικά -κυρίως λεκτικά-.

Σε ακραίες περιπτώσεις:

• Δεν θέλει καθόλου να τον δει διότι τον φοβάται.
• Δεν δέχεται να υπακούσει στη δικαστική απόφαση ‘επικοινωνίας’
• Έρχεται εναντίον του σε δικαστήριο.
• Το παιδί διακατέχεται από άγχος και έχει ψυχολογικά προβλήματα (όπως μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία, σύγχυση, ανασφάλεια και άλλα).

Μέθοδοι αποξένωσης

Η μέθοδος αποξένωσης εξαρτάται από το πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο του γονέα-δράστη, από την ηλικία του παιδιού και από τις συνθήκες.

Ξεκινά από την απαγόρευση σε συνάντηση (έστω και νόμιμη επικοινωνία) με τον άλλο γονέα, με την απαγόρευση τηλεφωνικής επικοινωνίας, με τον τρόπο απαξίωσης του ονόματος και των πράξεων του άλλου γονέα έως και την βίαια αρπαγή με σκοπό την επίδειξη δυνάμεως.

Σε πολλές περιπτώσεις, η μέθοδος που χρησιμοποιείται για αποξένωση είναι αυτή της συκοφαντικής δυσφήμισης του άλλου γονέα, ενώπιον τρίτων, συγγενών, συναδέλφων, κ.τ.λ., ούτως ώστε το παιδί να ντρέπεται για τον γονέα αυτό και να του δημιουργηθούν συναισθήματα ενοχής, ντροπής, φόβου.

Πολλές φορές, επίσης, για επίρρωση των λεγομένων και για να πείσει ο γονέας-θύτης, βεβαιώνει ότι υπάρχει και σεξουαλική παρενόχληση-κακοποίηση από τον άλλο γονέα για δικαστική και νομική μεθόδευση. Αυτό, όπως είναι φυσικό δημιουργεί ακόμη περισσότερα προβλήματα στο παιδί και η αποξένωση έρχεται πολύ πιο γρήγορα.

Τα δικαστήρια αδυνατούν να βρουν την αλήθεια και στέλνουν το ‘μπαλάκι’ στους παιδοψυχιάτρους οι οποίοι με τη σειρά τους στον εισαγγελέα ή το δικαστή. Εν τω μεταξύ, ο χρόνος κυλά, το παιδί αποξενώνεται ακόμη περισσότερο και στην εφηβεία ή και ενηλικίωση έχει ήδη αποξενωθεί τελείως και έχει αποκτήσει ανυπέρβλητα προβλήματα.

Πως δημιουργείται το σύνδρομο απο τον θύτη-γονέα στον άλλο γονέα

Ο γονέας-θύτης κάνει τις παρακάτω ενέργειες:

1.Θα επιμείνει να έρχεστε και πηγαίνετε ακριβώς στους χρόνους ορίζει. Θα σας κάνει να υποφέρετε γι’ αυτό με κάποιο τρόπο.
2. Θα επιμείνει να ριθμίζει που πηγαίνετε με το παιδί και κάτω από ποιους όρους. Δεν θα σας ενημερώσει για τίποτα που κάνει η ίδια με το παιδί.
3. Θα κάνει τις αλλαγές στις ρυθμίσεις που έχετε με το παιδί αλλά θα σας δώσει αυτές τις αλλαγές το τελευταίο λεπτό. Εάν παραπονεθείτε θα χάσετε το χρόνο επαφών (επικοινωνία). Εάν πρέπει να αλλάξετε τις ρυθμίσεις απλώς θα αρνηθεί να αποδεχθεί τις αλλαγές και θα χάσετε το χρόνο επαφών.
4. Θα προσφέρει σκόπιμα στο παιδί τα εναλλακτικά γεγονότα τις ημέρες που έχετε το παιδί και θα πει έπειτα ότι το παιδί έχει επιλέξει το εναλλακτικό γεγονός. Θα σας κάνει να επιλέξετε να επιμείνει στο χρόνο επαφών σας ή να επιτρέψει στο παιδί για να κάνει το άλλο πράγμα έτσι ώστε θα εμφανιστείτε κακοί.
5. Θα αναπαραγάγει τα δώρα που δίνετε στο παιδί για να υπονομεύσει την αξία που το παιδί τα δίνει.
6. Θα κρύψει, θα σπάσει, θα εξαφανίσει ή θα είναι σκόπιμα απρόσεκτη με τα πράγματα που δίνετε το παιδί σας.
7. Θα παρερμηνεύσει σκόπιμα κάτι που κάνετε ή λέτε στο σημείο όπου θα σκεφτείτε δύο φορές για να κάνετε κάτι.
8. Μπορεί να ζητήσει πρόσθετα χρήματα για το παιδί, και να παρουσιάσει το αίτημα κατά τέτοιο τρόπο ώστε υπονοούν προφανώς ότι θα χάσετε έξω στην επαφή εάν δεν κάνετε την προσφορά.
9. Θα γράψει για να σας ενημερώσει για τις αλλαγές στους χρόνους επαφών αλλά ταχυδρομεί την επιστολή έτσι ώστε μπορεί ενδεχομένως να μην φθάσει σε σας εγκαίρως.
10. Δεν θα σας κρατήσει ενημερωμένους για την ευημερία των παιδιών, τις εκθέσεις εκπαίδευσης, τις δραστηριότητες ή ότι αναμένετε ως γονέας.
11. Εάν κάνετε κάτι για να βοηθήσετε το παιδί, η μητέρα (ή πατέρας) μπορεί να σας ευχαριστήσει σε τρόπο σαν να ευχαριστιστεί έναν ξένο που κάνει μια εύνοια.
12. Ενθαρύνει άλλους να αγοράσουν τα ενδύματα παιδιών. Θα επικρίνει δική σας προτίμηση ή κατανόηση των αναγκών.
13. Θα επικρίνει το σπίτι, τους φίλους, και το ύφος ζωής σας. Θα χρησιμοποιήσει οποιον δήποτε από αυτούς ως δικαιολογία για να σταματήσει την επαφή.
14. Θα πει στο παιδί ότι το δικαστήριο «δεν επιτρέπει να δει τον πατέρα περισσότερο από στη δικαστική απόφαση» όταν στην πραγματικότητα η δικαστική απόφαση δηλώνει μόνο τον ελάχιστο χρόνο επαφών.
15. Θα επιτρέψει στο παιδί για να χάσει την εργασία (πχ σχολική) κατά τη διάρκεια της εβδομάδας έτσι ώστε πρέπει να γίνει στο χρόνο επαφών σας,
16. Θα ερμηνεύσει το χρόνο επαφών σας ως το συνολικό ποσό χρόνου διαθέσιμο για όλους τους σκοπούς. Εάν οι γονείς σας θέλουν να δουν το εγγόνι τους θα πρέπει να βγεί από το χρόνο επαφών σας.
17. Εάν σας δει στο δρόμο όταν είναι με το παιδί θα σας αγνοήσει και με δύναμη θα ενθαρύνει το παιδί για να κάνει το ίδιο πράγμα.
18. Εάν συμμετέχετε στο σχολείο/τα γεγονότα λεσχών και δείτε το παιδί σας εκεί θα πει το σας ότι δεν επιτρέπεστε για να το κάνετε. Μπορεί καλά να έρθει σε επαφή με το σχολείο και να τους ενημερώσει (ανακριβώς) ότι το δικαστήριο σας έχει απαγορεύσει από τέτοια γεγονότα.
19. Εάν έχετε ένα νέο συνεργάτη θα επιμείνει ότι ο νέος συνεργάτης δεν έχει συμπεριληφθεί στους χρόνους επαφών δεδομένου ότι στενοχωρεί το παιδί.
20. Εάν στείλετε τα δώρα παιδιών σας στις ειδικές περιπτώσεις θα τα πάρουν σε άγνωστη ημέρα.
21. Εάν τηλεφωνήσετε στο παιδί σας και απαντά η ίδια στο τηλέφωνο, θα πει ότι το παιδί είναι απασχολημένο ή είναι έξω από το σπίτι. Εάν το παιδί πάρει το τηλέφωνο θα ακούει τη συνομιλία ή θα διακόψει το παιδί.
22. Θα υπενθυμίσει συνεχώς σε σας τις ανεπάρκειές σας ως πατέρα μπροστά από το παιδί.

Τρόποι αντιμετώπισης

Η άρνηση του παιδιού να επικοινωνήσει με τον άλλο γονέα πρέπει να αντιμετωπιστεί ψυχιατρικά και με κατάλληλες μεθόδους από ομάδες κοινωνικών λειτουργών.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ψυχίατροι κατευθύνουν το παιδί σε ψυχιατρικές κλινικές, απομακρύνοντάς το από το νοσηρό περιβάλλον του γονέα-θύτη.

Αποτελεσματικός έχει κριθεί, στην αρχή της αποξένωσης, και ο βίαιος τρόπος, μέσω αυτοφώρου διαδικασίας και ένταλμα σύλληψης στον γονέα που δημιουργεί αυτό το πρόβλημα. Παρατηρήθηκε ότι είναι, προσωρινά, ο καταλληλότερος τρόπος αν και αντιπαιδαγωγικός για σωφρονισμό του γονέα-θύτη, αλλά και για παραδειγματική επίδειξη ισχύος. Βέβαια, για ένα χρονικό διάστημα επιλύεται το πρόβλημα αλλά όχι μόνιμα. Οι λύσεις πρέπει να προέλθουν από την Πολιτεία με την αλλαγή των νόμων, με την εκπαίδευση των γονέων, των δικαστών και άλλων λειτουργών, με την δημιουργία κοινωνικών υπηρεσιών.

Συμπερασματικά

Λύσεις συνταρακτικές, μόνιμες και τέλειες δεν υπάρχουν. Όμως, μπορεί κάποιες ενέργειες να βελτιώσουν τη κατάσταση, όπως:

• Να δίδεται από κοινού επιμέλεια/γονική μέριμνα.
• Να υπάρχει ελεύθερη επικοινωνία και εναλλασσόμενη κατοικία.
• Να μη συνδιάζεται η διατροφή με την επικοινωνία και ούτε να συνεκδικάζεται.
• Να δημιουργηθούν οικογενειακά δικαστήρια (κλειστό ακροατήριο αλλά με ακρόαση των διαδίκων-γονέων).
• Να γίνεται εκπαίδευση των δικαστών (οικογενειακοί δικαστές).
• Να γίνει εκπαίδευση γονέων, γάμου, σχέσεων των νέων, κ.τ.λ.
• Να αναδειχθεί η πατρότητα ισότιμη αυτής της μητρότητας.
• Να τιμωρείται ο γονέας που προσβάλλει συκοφαντικά, δίχως στοιχεία, τον άλλο για να στερήσει την επικοινωνία με τον άλλο γονέα ή για να αποκτήσει μοναδικότητα στην επιμέλεια. Αποκλεισμό του από την επιμέλεια του παιδιού. Ποινική δίωξη νομικών που προσυπογράφουν ανυπόστατα κατηγορητήρια αγνοώντας την υποχρέωση του σεβασμού της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας του παιδιού και την δεοντολογία του επαγγέλματός τους.
• Οι δικαστικές αποφάσεις να ισχύουν ισότιμα για άνδρες και γυναίκες και να μην είναι δογματικές.
• Να λειτουργήσουν οι υποστηρικτικοί κοινωνικοί φορείς και να βρεθούν τρόποι εκτελέσεως των δικαστικών αποφάσεων όσον αφορά την επικοινωνία (σε περίπτωση που αυτή δεν είναι ελεύθερη όπως πιστεύουμε ότι είναι ορθότερο).
• Να ερευνηθούν τα παραπάνω σε επίπεδο συντονισμένης και τεκμηριωμένης μελέτης και να εξαχθούν συμπεράσματα για την εξέλιξη των παιδιών από διαζύγιο, την Παιδεία και τον Πολιτισμό.

Ο καθηγητής Γ. Κουμάντος (εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 11-06-2005) αναφέρει τα εξής: Η άρνηση του παιδιού να επικοινωνήσει με τον ένα γονέα -επειδή ο γονέας που έχει την επιμέλεια έχει δημιουργήσει στη ψυχή του παιδιού μια απέχθεια για αυτόν- θα πρέπει να θεωρείται (έστω κατά μαχητό τεκμήριο) ως δείγμα κακής άσκησης της επιμέλειας με συνέπεια η άσκηση της επιμέλειας να ανατίθεται στον γονέα που έχει δικαίωμα επικοινωνίας με αυτό. Η καθιέρωση ενός τέτοιου τεκμηρίου θα μπορούσε να ενεργήσει προληπτικά: Για να μη χάσει την επιμέλια του παιδιού, ο γονέας θα πρέπει να καλλιεργεί στο παιδί καλά αισθήματα έναντι του άλλου γονέα.

Η δικαστική απόφαση εφετείου Γαλλίας που αντιστρέφει την επιμέλεια όταν μια μητέρα παρεμπόδιζε συστηματικά την επικοινωνία του παιδιού με τον πατέρα και μάλιστα τον κατηγόρησε για σεξουαλική παρενόχληση είναι παράδειγμα προς μίμηση.

health.in.gr