Ακαδημαϊκή έρευνα: τα στάδια και η σημασία τους

του Δρ. Θωμά Γ. Μπίσμπα, Αστροφυσικού,
University College London
tb@star.ucl.ac.uk

Η λέξη «ερευνώ» προέρχεται από τη λέξη «ἐρῶ» που σημαίνει «λέω», «ισχυρίζομαι». Θεμέλιος λίθος της έρευνας είναι η τεκμηρίωση, δηλαδή η απόδειξη ή απάντηση, η οποία με τη σειρά της στηρίζεται σε δεδομένες ή εκ των προτέρων αποδεκτές θεωρίες. Βασικός της στόχος είναι η ανακάλυψη και η ερμηνεία οι οποίες γίνονται με νέες κυρίως μεθόδους που αναπτύσσει ο κάθε ερευνητής. Κάθε ολοκληρωμένη έρευνα συνεισφέρει τόσο στην καλύτερη και βαθύτερη κατανόηση του θέματος που εξετάζει όσο και στο σύνολο της παγκόσμιας γνώσης.

Η διαδικασία της έρευνας χρίζει ιδιαίτερης εμβρίθειας, υπομονής, ευρηματικότητας, σκληρής δουλειάς και σε ορισμένες περιπτώσεις αμφισβήτησης στερεοτύπων, ώστε με τη σειρά της να γίνει δυνατή η διάνοιξη δρόμου που οδηγεί στην κατασκευή ενός νέου θεωρητικού προτύπου. Για την περαιτέρω καλλιέργεια της έρευνας πρέπει κανείς να φτάσει στο ανώτερο σκαλί της ακαδημαϊκής δραστηριότητας που είναι η απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Προτού όμως συζητήσουμε για το τι απαιτείται ώστε να αποκτηθεί διδακτορικό δίπλωμα, καλό θα ήταν να αναφερθούμε εν συντομία στους ακαδημαϊκούς τίτλους και τη σημασία τους.

Στη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών τα μαθήματα αποτελούν για τους φοιτητές πηγή γενικών γνώσεων στους διάφορους κλάδους της επιστήμης την οποία μελετούν. Έτσι, με την απόκτηση του πτυχίου τεκμηριώνεται η ύπαρξη των γνώσεων αυτών ή – τουλάχιστον – η κατανόηση του περιεχομένου του κάθε επιστημονικού κλάδου. Αποτελεί όμως και ένδειξη (ή απόδειξη σε περίπτωση συγγραφής πτυχιακής εργασίας) ικανότητας εμβάθυνσης και απόκτησης περαιτέρω εξειδικευμένων γνώσεων σε κάποιον συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα.

Σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών γίνεται ουσιαστικότερη εμβάθυνση σε κάποιον συγκεκριμένο κλάδο, ενώ ταυτόχρονα η συγγραφή της μεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί τον πρώτο αναβαθμό στην ερευνητική διαδικασία. Η κατοχή, λοιπόν, ενός μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών συνιστά τεκμήριο εξειδίκευσης και ισχυρή ένδειξη (ή και απόδειξη) ανάπτυξης πρωτότυπης ιδέας. Είναι αξιοσημείωτο δε, ότι φοιτητές Ελληνικών Πανεπιστημίων που επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε συγκεκριμένες χώρες του εξωτερικού και σε περίπτωση που η επιτροπή κρίνει ότι οι μεταπτυχιακές ικανότητες αυτές διαφαίνονται από τον προπτυχιακό ακόμη κύκλο σπουδών, ο φοιτητής δύναται να παρακάμψει εξ ολοκλήρου το μεταπτυχιακό πρόγραμμα και να προχωρήσει απευθείας σε σπουδές ανάληψης διδακτορικού διπλώματος.

Οι σπουδές, όμως, για την απόκτηση ενός διδακτορικού διπλώματος έχουν μεγάλη ιδιαιτερότητα. Και αυτό γιατί το διδακτορικό είναι το μόνο δίπλωμα του οποίου στόχος δεν είναι η προσφορά νέας γνώσης – όπως εσφαλμένα νομίζει η κοινή γνώμη – αλλά η διδασκαλία της ερευνητικής διαδικασίας. Παρ’ όλο που η προσφορά και διδασκαλία νέας γνώσης (δηλαδή ακόμη μεγαλύτερης εμβάθυνσης) αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στις σπουδές αυτές, ένα διδακτορικό πιστοποιεί ότι ο κάτοχός του είναι πλέον αυτόνομος ερευνητής που μπορεί να φέρει εις πέρας μια ανεξάρτητη έρευνα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο υποψήφιος διδάκτορας – ή καλύτερα υποψήφιος ερευνητής – ξεκινάει τις σπουδές αυτές, δε γνωρίζει καν ποιο θα είναι το θέμα της διατριβής του παρά μόνο το πεδίο στο οποίο θα εστιάσει. Εξετάζοντάς το ολοένα και περισσότερο βρίσκεται αντιμέτωπος με διάφορα ερωτήματα. Θα έλεγε κανείς ότι η έρευνα ξεκινάει από αυτό ακριβώς το σημείο, δηλαδή το στάδιο στο οποίο ο εν λόγω ερευνητής αναζητά πληροφορίες από παλαιότερες και νέες δημοσιεύσεις (εργασίες άλλων ερευνητών), ώστε να απαντήσει σε κάποιο συγκεκριμένο ερώτημα που ο ίδιος έχει θέσει. Κατά τη διάρκεια εύρεσης της απάντησης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, κατασκευάζει νέα μέθοδο που ακολουθεί για την επίλυση του προβλήματος. Η εφαρμογή της μεθόδου – που απαιτείται να είναι διατυπωμένη λεπτομερώς και ελεγμένη εξονυχιστικά – θα δώσει το ζητούμενο αποτέλεσμα.

Ακρογωνιαίος λίθος της παρουσίασης των αποτελεσμάτων στη διεθνή κοινότητα αποτελεί η επιστημονική δημοσίευση σε έγκριτες επιθεωρήσεις και επιστημονικά περιοδικά. Στις δημοσιεύσεις αυτές ο ερευνητής-συγγραφέας αναπτύσσει τα βήματα που ακολούθησε για την εξαγωγή των πρωτότυπων αποτελεσμάτων. Η εργασία αυτή περνά από κρίση και αν οι κριτές είναι σύμφωνοι ως προς την αξιοπιστία της έρευνας, τότε κατοχυρώνεται και μπορεί να παρουσιαστεί σε διεθνή συνέδρια. Εν κατακλείδι, η αναλυτική συγγραφή της μεθόδου και των αποτελεσμάτων που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια των σπουδών αυτών αποτελεί τη διδακτορική διατριβή, η οποία κρίνεται με βάση τους κανονισμούς των πανεπιστημίων της κάθε χώρας.

in.gr