Τι γίνεται με τα Διδακτορικά στην Ελλάδα;

Οι σπουδές σε διδακτορικό επίπεδο συνίστανται στην εκπόνηση μίας ερευνητικής εργασίας πάνω σε μία επιστημονική περιοχή, η οποία διαρκεί συνήθως από 3 έως 4 χρόνια. Για την εγγραφή σε κάποιο πρόγραμμα διδακτορικών σπουδών ακολουθείται ο κανονισμός μεταπτυχιακών σπουδών του Τμήματος. Συνήθως απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής είναι η προηγούμενη λήψη του αντίστοιχου μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης καθώς και ένας πολύ καλός βαθμός πρώτου πτυχίου. Θα πρέπει να σημειωθεί πως στην Ελλάδα δεν απαιτείται το πρώτο πτυχίο να είναι σε συναφές γνωστικό αντικείμενο με αυτό του διδακτορικού αλλά αφήνεται στην κρίση της γενικής συνέλευσης του τμήματος. Επίσης για την εγγραφή σε ένα διδακτορικό πρόγραμμα απαιτείται η χρήση ξένων γλωσσών καθώς και τυχόν προηγούμενες δημοσιεύσεις του υποψηφίου σε συναφή γνωστικά αντικείμενα. Τέλος, με την αίτηση του υποψηφίου υποβάλλεται και μια λεπτομερής περιγραφή της ερευνητικής πρότασης, της μεθοδολογίας που θα ακολουθηθεί καθώς και του χρονοδιαγράμματος στο οποίο ο υποψήφιος αναμένεται να ολοκληρώσει την έρευνά του.

Στην Ελλάδα, η διδακτορική διατριβή εποπτεύεται από έναν καθηγητή – επόπτη και μια τριμελή επιτροπή η οποία εγκρίνει το θέμα της διδακτορικής διατριβής. Μετά τον πρώτο χρόνο έρευνας η τριμελής επιτροπή υποβάλλει στη γραμματεία του τμήματος έκθεση στην οποία περιγράφεται η πρόοδος του υποψηφίου καθώς και η εκτίμηση της επιτροπής για την πορεία της έρευνας. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα με το ερευνητικό αντικείμενο του υποψηφίου η έκθεση εγκρίνεται από τη γενική συνέλευση του τμήματος και ο υποψήφιος μπορεί να προχωρήσει με την διδακτορική του διατριβή. Η τελική κρίση της γίνεται από επταμελή επιτροπή η οποία αποτελείται από μέλη ΔΕΠ τόσο του Τμήματος στο οποίο υποβάλλεται η διατριβή όσο και άλλων Τμημάτων. Επίσης, τα μέλη ΔΕΠ της επταμελούς μπορούν να είναι και από άλλα Πανεπιστήμια ενώ σύμφωνα με τον νέο νόμο-πλαίσιο θα πρέπει τουλάχιστον το ένα μέλος της επταμελούς να είναι από πανεπιστήμιο του εξωτερικού.

Οι λόγοι για τους οποίους συχνά αποφασίζει κάποιος να προχωρήσει στην πραγματοποίηση ενός διδακτορικού είναι το ενδιαφέρον του για ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Αυτός είναι ένας πολύ καλός λόγος για να αποφασίσει κάποιος να συνεχίσει τις σπουδές του και μπορεί να λειτουργήσει υποκινητικά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να εξετάσει κανείς το κατά πόσο η απόφασή του να ακολουθήσει ένα διδακτορικό συνάδει και με τα γενικά επαγγελματικά του σχέδια και να την εντάξει στο γενικό σχέδιο ζωής του.

Πολύ συχνά για να εισέλθει ή για να εξελιχθεί κάποιος σε ένα επάγγελμα, χρειάζεται περαιτέρω εξειδίκευση από αυτήν που του παρέχει το μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών. Τα τελευταία χρόνια είναι γεγονός ότι αυξάνεται ο αριθμός των εργοδοτών που επιθυμούν την κατοχή διδακτορικού τίτλου σπουδών καθώς εξασφαλίζει τις εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις που απαιτούνται για κάποια θέση. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση η κατοχή ενός διδακτορικού τίτλου δεν μπορεί να εξασφαλίσει από μόνη την εργασιακή αποκατάσταση. Αντιθέτως, σημαντικότερος παράγοντας είναι η επαγγελματική εμπειρία που έχει αποκτήσει κάποιος ενώ η διαδικασία λήψης ενός διδακτορικού μπορεί συχνά να στερήσει το άτομο από πολύτιμη επαγγελματική εμπειρία. Άλλωστε στην Ελλάδα, οι ευκαιρίες εργασίας για άτομα που έχουν αποκτήσει διδακτορικό παραμένουν περιορισμένες εκτός ίσως από συγκεκριμένους τομείς (όπως τα οικονομικά) και το διδακτορικό μοιάζει όλο και περισσότερο τροχοπέδη παρά εφόδιο για την αγορά εργασίας. Η απόκτηση ενός διδακτορικού συνδέεται κυρίως με το ενδιαφέρον του υποψηφίου για μια ακαδημαϊκή καριέρα που συχνά συνιστά και τη μόνη δυνατή επαγγελματική διέξοδο.

Το αυξημένο ενδιαφέρον των Ελλήνων για πραγματοποίηση διδακτορικών σπουδών σκοντάφτει στην περιορισμένη οικονομική ενίσχυση των φοιτητών, στην έλλειψη ικανοποιητικών προοπτικών επαγγελματικής αποκατάστασης και στην ανεπαρκή υλικοτεχνική υποδομή των ελληνικών πανεπιστημίων. Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι υποψήφιοι διδάκτορες είναι η έλλειψη οικονομικής υποστήριξης. Αν και τα περισσότερα προγράμματα δεν έχουν δίδακτρα – όπως συμβαίνει στο εξωτερικό- παραμένει δύσκολο για τους υποψηφίους να καλύψουν τα έξοδα που απαιτούνται για δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις σε συνέδρια αλλά και τα έξοδα διαβίωσης.. Παρά τις προσπάθειες των πανεπιστημίων να προσφέρουν κάποιου είδους χρηματοδότηση στους διδακτορικούς φοιτητές μέσω υποτροφιών ή ορισμένων ωρών απασχόλησης με διδακτικά καθήκοντα, τα ποσά που παρέχονται υπολείπονται κατά πολύ του Ευρωπαϊκού μέσου όρου και δεν αρκούν.

Σε γενικές γραμμές, οι ευκαιρίες έμμισθης απασχόλησής τους στα πανεπιστήμια είναι γενικά περιορισμένες και οι προσφερόμενες αποδοχές είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Οικονομική ανάσα σε μικρή μερίδα διδακτορικών φοιτητών δίνουν μόνο τα ευρωπαϊκά προγράμματα που αναλαμβάνουν τα ερευνητικά κέντρα ή συγκεκριμένα εργαστήρια των πανεπιστημίων. Ωστόσο στην περίπτωση αυτή υπάρχει και πάλι ο κίνδυνος οι υποψήφιοι να αφιερώσουν μεγαλύτερο χρόνο στο να «τρέχουν» το πρόγραμμα και να αφιερωθούν λιγότερο στη δική τους έρευνα με συνέπεια την καθυστέρηση της υποβολής του διδακτορικού τους. Από την άλλη έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ένα διεθνές δίκτυο επαφών το οποίο θα τους βοηθήσει και στην μετέπειτα καριέρα τους.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να σημειώσουμε πως το διδακτορικό είναι περισσότερο μια διαδρομή και λιγότερο ένας προορισμός. Μια διαδρομή η οποία ενέχει μεγάλα ρίσκα καθώς το αποτέλεσμά της είναι αβέβαιο, καθώς αυτή είναι η ίδια η φύση της επιστημονικής έρευνας. Για τον λόγο αυτό, οι απόφοιτοι λοιπόν πρέπει να βλέπουν το διδακτορικό εκτός από ένα εφόδιο καριέρας και σαν μια διαδρομή συνεχούς αναζήτησης.

Χρήσιμες Πληροφορίες
Πηγές πληροφοριών για όσους ενδιαφέρονται να πραγματοποιήσουν ένα διδακτορικό μπορεί να είναι:

• Οι οδηγοί Σπουδών του κάθε τμήματος
• Οι καθηγητές και οι ιστοσελίδες τους όπου περιγράφονται τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα.
• Οι ιστοσελίδες των Τμημάτων
• Τα Γραφεία Διασύνδεσης όπου μπορεί να παρέχονται πολλές και χρήσιμες πληροφορίες για υποτροφίες και ερευνητικά προγράμματα στα πλαίσια των οποίων μπορεί να πραγματοποιηθεί μια διδακτορική διατριβή.

Παναγιώτης Χαρίτος