Δημιουργικότητα, το κλειδί για την επιτυχία. Χάρισμα ή ικανότητα; (μέρος 1)

Η καινοτομία παίζει σημαντικό ρόλο στα περισσότερα επαγγέλματα. Ο βαθμός της δημιουργικότητας, που αποτελεί προϋπόθεση της καινοτομίας, μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στους επαγγελματίες, είτε πρόκειται για σεφ, είτε για δημοσιογράφους, δικηγόρους, ιατρούς, μηχανικούς, ψυχοθεραπευτές, αρχιτέκτονες και διδασκάλους, μεταξύ άλλων. Η συνεισφορά της δημιουργικής σκέψης ορισμένες φορές μεταφράζεται απευθείας σε προώθηση της επαγγελματικής εξέλιξης του ατόμου και σε οικονομικά οφέλη. Ειδικότερα σε καιρούς όπου το οικονομικό κλίμα είναι αντίξοο, το να κερδίσει κάποιος το στοίχημα της δημιουργικής καινοτομίας μπορεί να σημαίνει ακόμα και τη διαφορά ανάμεσα στην οικονομική επιβίωση και την αποτυχία. Γνωστά παραδείγματα από όλο τον κόσμο όπως η Amazon.com, αλλά και σχεδιαστικές καινοτομίες όπως η σειρά προϊόντων μίας χρήσης Swiffer της Procter & Gamble αποτελούν πρότυπα εφαρμογής της νεωτερικής σκέψης.

Οι ψυχολόγοι ορίζουν τη δημιουργικότητα ως τη σκόπιμη-ηθελημένη αναζήτηση και εφαρμογή μιας νεωτεριστικής ιδέας. Στον εργασιακό χώρο, η δημιουργικότητα έχει πιο εύστοχα χαρακτηριστεί ως η εμπρόθετη αναζήτηση και εφαρμογή κάποιας καινοτομίας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα μετρήσιμα υλικά οφέλη. Τις τελευταίες δεκαετίες, έρευνες στο χώρο της ψυχολογίας προσπαθούν να διαπιστώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ξεχωριστής διάνοιας και της δημιουργικότητας στους χώρους των τεχνών και των επιστημών, μελετώντας τα χαρακτηριστικά προσωπικοτήτων όπως για παράδειγμα o Picasso, ο Mozart και ο Albert Einstein. Τα ευρήματά τους συνάδουν με αυτά των μελετών που διερευνούν τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων στην καθημερινότητα και εστιάζουν στον εντοπισμό των γενετικών, κοινωνικών, ατομικών και οικονομικών παραγόντων, όπως και των τυχαίων συγκυριών που έχουν συνεισφέρει στη δημιουργική σκέψη.

Παρά το ότι η δημιουργικότητα θεωρείται χαρακτηριστικό μίας ευνοημένης πλειοψηφίας, η έρευνα στο χώρο της ψυχολογίας έχει ξεχωρίσει τις νοητικές διεργασίες που την απαρτίζουν, όπως η λήψη αποφάσεων, η γλωσσική λειτουργία και η μνήμη, οι οποίες παρατηρούνται σε όλους τους ανθρώπους. Ξεχωρίζοντας και ενισχύοντας τις διεργασίες αυτές υπάρχει η δυνατότητα βελτίωσης του δημιουργικού δυναμικού. Μάλιστα, πρόσφατες μελέτες έχουν υποδείξει τρόπους με τους οποίους μπορεί κάποιος να αναθεωρήσει τον καθιερωμένο τρόπο αντίληψής του, αλλά και να ενισχύσει νεωτεριστικές διεργασίες σκέψης.

Όταν συζητάμε για δημιουργικότητα, σε γενικές γραμμές εννοούμε τη γένεση νεωτεριστικών ιδεών. Η παραγωγή ιδεών θεωρείται το πρώτο σημαντικό βήμα της δημιουργικής διαδικασίας. Μία από τις βασικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες στο πρωταρχικό στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας, ώστε να εφεύρει κάποιος νέους τρόπους για να επιτύχει ένα στόχο είναι το να είναι ανοιχτόμυαλος, δηλαδή να μην κωλύεται σε νοητικό επίπεδο από κανόνες και δεσμεύσεις. Η ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου της Pennsylvania πρόσφατα συμπέρανε ότι η εύρεση νεωτεριστικών τρόπων χρήσης-εφαρμογής των αντικειμένων ενισχύεται από λιγότερο φιλτράρισμα της προηγούμενης γνώσης και των εμπειριών, το οποίο κάνει τα άτομα να παράγουν μεγαλύτερη ποικιλία απαντήσεων και λύσεων. Ένα ακόμη εύρημα των μελετών είναι ότι οι νεωτεριστικές ιδέες μπορούν να ξεπηδήσουν εστιάζοντας την προσοχή μας στα οπτικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων, όπως για παράδειγμα το σχήμα, το μέγεθος και το υλικό τους. Με αυτό τον τρόπο ο εγκέφαλος αντί να δίνει έμφαση σε προηγούμενες γνώσεις, μπαίνει σε μία διαδικασία αναζήτησης αντιληπτικών στοιχείων, τα οποία είχαν παραβλεφθεί στο παρελθόν.

Εκτός από τη γένεση νέων ιδεών, η ουσιαστική δημιουργικότητα έχει να κάνει με την εκτίμηση των εναλλακτικών επιλογών, την επιλογή της βέλτιστης και την εφαρμογή της με σκοπό την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί. Αυτή η διαδικασία αξιολόγησης αποτελεί το δεύτερο στάδιο της δημιουργικής σκέψης και αφορά τις νοητικές διεργασίες που ενεργοποιούνται στο μετωπιαίο φλοιό και έχουν να κάνουν με τις εκτελεστικές λειτουργίες. Έχει βρεθεί ότι οι περιοχές του μετωπιαίου φλοιού ενεργοποιούνται σε αυτές τις διαδικασίες αξιολόγησης ευοδώνοντας τις εκτελεστικές λειτουργίες, οι οποίες αξιολογούν τα δεδομένα, φιλτράρουν τις πληροφορίες και ελέγχουν τη συμπεριφορά. Έτσι τα δημιουργικά άτομα φαίνεται ότι είναι σε θέση να ρυθμίζουν με περισσότερο αποτελεσματικό τρόπο τις νοητικές τους διεργασίες. Στα αρχικά στάδια της γένεσης ιδεών κατεβάζουν τον ουδό του ελέγχου, ώστε να απελευθερώσουν τη σκέψη τους, ενώ στο επόμενο στάδιο ασκούν τον απαραίτητο έλεγχο στη σκέψη και στη συμπεριφορά χρησιμοποιώντας τις εκτελεστικές τους δεξιότητες ώστε να γίνει δυνατή η εφαρμογή αυτών των ιδεών. Η ικανότητα του να ρυθμίζουν το βαθμό του ελέγχου στη νοητική επεξεργασία των πληροφοριών είναι γνωστή ως γνωστική ευελιξία. Τα νευροψυχολογικά ευρήματα υποστηρίζουν ότι τα δημιουργικά άτομα χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη γνωστική ευελιξία, η οποία ενισχύει την ικανότητά τους να παράγουν καινοτόμες σκέψεις και να τις εφαρμόζουν αποτελεσματικά.

Εμβληματικές προσωπικότητες όπως ο Steve Jobs, η Martha Stewart, ο Mark Zuchenberg και πολλοί άλλοι έχουν εμπνεύσει και κινητοποιήσει πολλούς επαγγελματίες να ακονίσουν τις δημιουργικές τους δεξιότητες. Ιδιώτες αλλά και εταιρίες έχουν ξεκινήσει να διοργανώνουν σεμινάρια δημιουργικότητας, συνεδρίες brainstorming (ελεύθερου συνειρμού), βιβλία και βίντεο αυτοβοήθειας και εκπαίδευσης, ακόμη και τεχνικές ύπνωσης ως μέσα για τη βελτίωση των δεξιοτήτων που συνθέτουν τη δημιουργικότητα – πολλά από αυτά με αμφίβολα αποτελέσματα. Παρόλ’ αυτά η σύγχρονη έρευνα στο χώρο της νευροψυχολογίας έχει συμβάλει στην αναγνώριση των νοητικών καταστάσεων που ευοδώνουν τη δημιουργική σκέψη.

Δρ. Χαρά Τσέκου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

EduJob