Επιστροφή στην παραδοσιακή ελληνική κουζίνα για να αντιμετωπίσουμε την παχυσαρκία

Η 16η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής και Επισιτισμού για να μας υπενθυμίζει όχι μόνο την ανάγκη της υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής αλλά και της πρόσβασης όλων στα τρόφιμα. Το health.in.gr, μίλησε με την Αθηνά Λινού, MD, PhD, MPH, καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Ελληνικής Διατροφής.

Κυρία Λινού, πόσο κοντά ή πόσο μακριά βρισκόμαστε από το αρχικό νόημα της παγκόσμιας ημέρας;
Ο αρχικός σκοπός της θέσπισης της Παγκόσμιας Ημέρας Διατροφής είναι να προωθήσει την επάρκεια υγιεινής και κατάλληλης τροφής σε όλους τους ανθρώπους. Τόσο η επάρκεια όσο και η ποιότητα των τροφίμων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση του πληθυσμού. Έτσι με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι ο σκοπός βρίσκεται πολύ μακριά από το να εκπληρωθεί.
Υπάρχουν ολόκληρες ήπειροι, όπως η Αφρική και η Ασία, όπου ο επιπολασμός της διατροφικής ανεπάρκειας είναι εξαιρετικά υψηλός και άλλες, όπως η Αμερική και η Ευρώπη, όπου μπορεί, σε γενικές γραμμές, να υπάρχει επάρκεια τροφίμων, αλλά τόσο η ποιότητα των τροφίμων όσο και ο διατροφικός πολιτισμός απέχουν πολύ από το επιθυμητό.
Βέβαια και στην ίδια χώρα ακόμα, υπάρχουν διαφορές που κυμαίνονται από πλήρη ανεπάρκεια με εκφράσεις ακόμα και πείνας, μέχρι και υπερεπάρκεια και υπερκατανάλωση ή και καταστροφή τροφίμων. Και στις δυο περιπτώσεις χρειάζεται άμεση παρέμβαση, ώστε να μην αντιμετωπίσουμε τεράστια αύξηση της συχνότητας νοσημάτων φθοράς που συνδέονται με την παχυσαρκία (σακχαρώδης διαβήτης, καρκίνος, καρδιαγγειακά, κ.λπ.), αλλά ούτε και τις συνέπειες της ανθρωπιστικής πλέον κρίσης που οδηγεί σε πείνα και υποσιτισμό.

Η Ελλάδα έχει την τύχη να βρίσκεται γεωγραφικά σε ένα σημείο του πλανήτη, τη Μεσόγειο, που είναι διάσημη για την διατροφή της, ενώ και επιστημονικές μελέτες τεκμηριώνουν διαρκώς τα πολλαπλά οφέλη της στην υγεία του ανθρώπου. Οι έλληνες είμαστε κοντά ή μακριά από τη Μεσογειακή Διατροφή;
Η Ελλάδα είναι όντως μια χώρα με εξαιρετικής ποιότητας τρόφιμα και διατροφικό πολιτισμό, που στη διάρκεια των αιώνων προήγαγε την υγεία του πληθυσμού.
Σήμερα η Ελλάδα αντιμετωπίζει δυο σοβαρότατα προβλήματα σε επίπεδο διατροφής.
Το αρχικό πρόβλημα, το οποίο είναι γνωστό για τουλάχιστον μια δεκαετία, είναι η στροφή του πληθυσμού προς μορφές διατροφής πολύ διαφορετικές από την κλασσική παραδοσιακή διατροφή, τόσο σε επίπεδο συστατικών όσο και σε τρόπο παρασκευής (μαγειρέματος) αλλά και κατανάλωσης. Έχει σχεδόν εκλείψει το παραδοσιακό ελληνικό τραπέζι με τα όσπρια, οι σαλάτες με ελαιόλαδο, τα ψάρια και τα χόρτα. Έχουν εκλείψει τα πανηγύρια με το πλιγούρι, τη φασολάδα, το μαύρο ψωμί και αντικαταστάθηκαν από χάμπουργκερς, τηγανιτές πατάτες και αναψυκτικά που καταναλώνονται μπροστά στην τηλεόραση.
Το δεύτερο, σοβαρότερο και πολύ πιο πρόσφατο πρόβλημα, συνδέεται με την κρίση. Υπάρχουν, δηλαδή, θύλακες φτώχειας στις ελληνικές πόλεις, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή ποιοτική τροφή με συνέπεια, σε πολλές περιπτώσεις, να περιορίζονται σε κατανάλωση τροφίμων πολύ χαμηλής διατροφικής αξίας, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις καταγεγραμμένης μέτριας ή σοβαρής πείνας.

Δεδομένου λοιπόν ότι βιώνουμε ως κοινωνία οικονομική κρίση, πόσο εφικτό είναι να διατηρούμε ένα υγιεινό μοντέλο διατροφής, όταν τα τρόφιμα ακριβαίνουν διαρκώς;
Το υγιεινό μοντέλο διατροφής είναι συχνά πολύ οικονομικότερο από το πρότυπο δυτικής διατροφής, το οποίο έχουν υιοθετήσει οι πληθυσμοί πολλών χωρών που βρίσκονται ήδη σε κρίση.
Για παράδειγμα, μικρά και φθηνά ψάρια (π.χ. σαρδέλα, κολιός, γαύρος) είναι πολύ οικονομικότερα από μεγάλα ψάρια (φαγκρί, σφυρίδα, τόνος, κ.λπ.), τα οποία και φτωχότερα στα ευεργετικά ω-3 λιπαρά είναι και ενδεχομένως να εγκυμονούν τον κίνδυνο να περιέχουν βαρέα μέταλλα. Τα όσπρια, τα λαχανικά και τα φρούτα είναι, επίσης, υψηλής ποιότητας και σχετικά οικονομικά τρόφιμα. Βέβαια υπάρχει και πληθώρα άλλων οικονομικών τροφίμων. Τέλος, η Ελλάδα έχει την ευλογία να παράγει άφθονο ελαιόλαδο, που με μεγάλη διαφορά, είναι η υγιεινότερη λιπαρή ουσία. Οι παραδοσιακές ελληνικές συνταγές είναι οικονομικές και μαγειρεύονται σχεδόν πάντα με ελαιόλαδο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι, ενώ το μητρικό γάλα (θηλασμός) είναι δωρεάν, πολλά βρέφη τρέφονται με τεχνητές μορφές γάλακτος που ποιοτικά υπολείπονται του μητρικού γάλακτος.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι χώρες που βιώνουν την κρίση είναι το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει βασικές διατροφικές ανάγκες και οδηγείται σε στροφή προς χαμηλής ποιότητας, φθηνά τρόφιμα και επισιτιστική ανεπάρκεια που συχνά συνοδεύεται και από πείνα.

Η αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς του έλληνα, ως απόρροια της οικονομικής κρίσης, τεκμηριώνεται και επιστημονικά;
Πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν τεκμηριώσει την αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς σε τμήματα του ελληνικού πληθυσμού και αρκετές υλοποιούνται σήμερα.
Το πρόβλημα, που σχεδόν όλες αντιμετωπίζουν, είναι ότι καλύπτουν ένα μέρος του πληθυσμού, το οποίο τις πιο πολλές φορές δεν είναι αντιπροσωπευτικό του συνόλου.
Εκείνο, όμως, που με ανησυχεί ιδιαίτερα, είναι τα ευρήματα ερωτηματολογίων, τα οποία δόθηκαν σε 16.000 περίπου οικογένειες την περασμένη χρονιά από το Ινστιτούτο Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, στα πλαίσια του προγράμματος που υλοποιείται υπό την ευθύνη μου και με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Με βάση αυτά τα ερωτηματολόγια, το 66% των οικογενειών που ερωτήθηκαν βιώνουν επισιτιστική ανεπάρκεια και από αυτούς οι μισοί περίπου έχουν και εμπειρία πείνας. Όσον αφορά στη διατροφική συμπεριφορά 62% από τις 16.000 δήλωσαν ότι δεν έχουν πάντοτε χρήματα για να έχουν καλή ποιότητα και ποικιλία στα γεύματά τους, ενώ 32% δήλωσαν ότι περιόρισαν το μέγεθος των μερίδων τους.

Πως μπορούμε λοιπόν να τρεφόμαστε υγιεινά, χωρίς να ξοδεύουμε πολλά;
Το Υπουργείο Υγείας ανέθεσε, μετά από προκήρυξη, στο Ινστιτούτο Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, τη συγγραφή Διατροφικών Οδηγών για όλη τη χώρα. Το Ινστιτούτο συνεργάζεται με μεγάλη ομάδα επιστημόνων για τη συγγραφή των Οδηγών αυτών. Οι Οδηγοί θα είναι έτοιμοι περί το τέλος του 2013 και λαμβάνουν υπ’ όψιν τους και οικονομικές παραμέτρους.
Οι οδηγίες συνοψίζονται στον παρακάτω «δεκάλογο» της υγιεινής διατροφής:

1. Καταναλώνουμε 3 φρούτα και 4 μερίδες λαχανικών καθημερινά.
2. Τρώμε προιόντα δημητριακών κάθε μέρα και με κάθε γεύμα. Προτιμάμε να είναι ολικής άλεσης.
3. Καταναλώνουμε το κόκκινο κρέας με μέτρο: 1 φορά την εβδομάδα αρκεί. Τρώμε λευκό κρέας 1- 2 φορές την εβδομάδα και αποφεύγουμε το επεξεργασμένο κρέας (αλλαντικά) όσο το δυνατόν περισσότερο.
4. Τρώμε ψάρι 2-3 φορές την εβδομάδα και προτιμάμε τα μικρά λιπαρά ψάρια.
5. Μπορούμε να τρώμε μέχρι 4 αυγά την εβδομάδα. Δεν ξεχνάμε ότι πολλά φαγητά και γλυκά έχουν μέσα αυγά.
6. Καταναλώνουμε 2 μερίδες την ημέρα από γάλα, γιαούρτι ή τυρί.
7. Τρώμε όσπρια τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα – όχι μόνο είναι παραδοσιακά ελληνικά αλλά και ευεργετικά για την υγεία.
8. Καταναλώνουμε κάθε ημέρα 4-6 μερίδες από έλαια, ελιές ή ξηρούς καρπούς. Προτιμάμε το ελαιόλαδο.
9. Περιορίζουμε το αλάτι και τη ζάχαρη όσο το δυνατόν περισσότερο.
10. Πίνουμε 6-8 ποτήρια νερού την ημέρα (1,5-2 λίτρα).

Και δεν ξεχνάμε τη σημασία της φυσικής δραστηριότητας. Την εντάσσουμε στην καθημερινότητά μας. Κάνουμε τουλάχιστον 30 λεπτά φυσικής δραστηριότητας κάθε ημέρα και περιορίζουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τον καθιστικό τρόπο ζωής π.χ. υπολογιστή, τηλεόραση.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να τονίσω και πάλι πως αν και είναι αρκετά διαδεδομένη η αντίληψη ότι η υγιεινή διατροφή είναι και ακριβή, αυτό αποτελεί ένα από τους μεγαλύτερους μύθους. Για την ακρίβεια, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει καθώς τα επεξεργασμένα τρόφιμα και το γρήγορο φαγητό είναι ακριβότερα από ένα γεύμα με φρέσκα υλικά το οποίο παρασκευάζεται στο σπίτι. Προκειμένου να τρέφεστε οικονομικά και υγιεινά μπορείτε να προτιμάτε τα ντόπια φρέσκα και εποχιακά φρούτα και λαχανικά, να επιλέγετε μικρά ψάρια όπως ο γαύρος και η σαρδέλα, να μειώσετε την κατανάλωση αλλαντικών και κόκκινου κρέατος αντικαθιστώντας τα με λευκό κρέας και αυγά, και να βάλετε τα όσπρια στη διατροφή σας. Όπως βλέπετε, δεν είναι τυχαίο ότι οι συμβουλές για οικονομία σχεδόν ταυτίζονται με τις συμβουλές για υγιεινή διατροφή.

Η Πολιτεία και τα συναρμόδια υπουργεία εκπονούν προγράμματα προαγωγής της υγιεινής διατροφής;
Επίσημα το υπουργείο Παιδείας δεν παρέχει σε όλα τα παιδιά αγωγή υγείας. Όσον αφορά στη διατροφή είναι επιλογή των εκπαιδευτικών να διδάξουν και διατροφική αγωγή στη διάρκεια της ευέλικτης ζώνης, αν έχουν κατάλληλη εκπαίδευση και ενδιαφέρον οι ίδιοι.
Το υπουργείο Υγείας, μεταξύ των άλλων Διατροφικών Οδηγών που μας έχει αναθέσει, μας έχει αναθέσει και την εκπόνηση Διατροφικού Οδηγού για Παιδιά.
Η πρόσφατη εγκύκλιος για τα σχολικά κυλικεία που εκδόθηκε από το υπουργείο Υγείας κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση από πλευράς υγιεινής διατροφής των παιδιών. Δυστυχώς όμως αγνοήθηκαν οι απόψεις καθηγητών της Παιδιατρικής και μελών της Επιστημονικής Επιτροπής Διατροφικής Πολιτικής και επιτρέπεται να πωλούνται στα κυλικεία χυμοί, σοκολατούχο γάλα και σοκολάτα γάλακτος.
Ελπίζω ότι η εγκύκλιος αυτή θα διορθωθεί σύντομα, ώστε να προστατευθούν τα Ελληνόπουλα από τη μάστιγα της παχυσαρκίας. Βέβαια και η αυστηρή τήρηση της εγκυκλίου είναι ζητούμενο, διότι συχνά φαίνεται ότι καταστρατηγείται.
Ένα εξαιρετικά σημαντικό πρόγραμμα προαγωγής της υγιεινής διατροφής είναι αυτό που το Ινστιτούτο Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, υλοποιεί σε 50.000 μαθητές περίπου 350 σχολείων, με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Το Πρόγραμμα υλοποιείται για τρίτο συνεχές σχολικό έτος. Την προηγούμενη σχολική χρονιά, το Πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε με επιτυχία σε 163 σχολεία και 25.349 μαθητές, σε κοινωνικά ευπαθείς περιοχές της Αττικής, της Θεσσαλονίκης και της Περιφέρειας. Από τον Οκτώβριο του 2012 ως τον Απρίλη του 2013 διανεμήθηκαν συνολικά 2.025.354 γεύματα, αντίστοιχος αριθμός φρούτων και 1.245.152 μερίδες γάλακτος καλύπτοντας το 20 με 30% των ημερήσιων αναγκών των μαθητών σε ενέργεια και εξασφαλίζοντας το 45 με 55% των ημερήσιων αναγκών των παιδιών σε πρωτεΐνες.
Ο διττός στόχος του Προγράμματος είναι, αφενός, να συμβάλει στην αντιμετώπιση των εντεινόμενων προβλημάτων σίτισης που αντιμετωπίζουν οι μαθητές πολλών σχολείων και, αφετέρου, να ενισχύσει τις σωστές διατροφικές επιλογές. Έτσι, όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές των σχολείων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα λαμβάνουν καθημερινά δωρεάν ένα υγιεινό γεύμα, σχεδιασμένο ειδικά για τις διατροφικές ανάγκες τους. Επιπλέον, με ειδικά διαμορφωμένο υλικό, που περιλαμβάνει σύντομα μηνύματα και συμβουλές για την υγιεινή διατροφή, και με τη διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων για γονείς και παιδιά, το Πρόγραμμα ενισχύει την υγιεινή διατροφή και την ευρύτερη προαγωγή της υγείας, τόσο των ίδιων των μαθητών όσο και των οικογενειών τους.
Το Πρόγραμμα συντονίζει και υλοποιεί η επιστημονική ομάδα εργασίας του Ινστιτούτου Prolepsis σε συνεργασία με επιστημονικούς συνεργάτες της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και άλλων ελληνικών και αμερικανικών Πανεπιστημίων και με την αμέριστη βοήθεια μεγάλου αριθμού εθελοντών.
Πέραν των 300 σχολείων στα οποία θα υλοποιηθεί το Πρόγραμμα με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το Πρόγραμμα εφαρμόζεται σε 5 σχολεία με την οικονομική υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (Κ.Ι.Κ.Π.Ε) και σε 1 σχολείο με την οικονομική υποστήριξη της φαρμακευτικής εταιρίας Janssen και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού της Johnson & Johnson, Corporate Citizenship Trust. Επίσης, στο Πρόγραμμα συνδράμουν με δωρεές και ιδιώτες από την Ελλάδα, το εξωτερικό και την ομογένεια στη διαρκή προσπάθειά μας για κάλυψη μεγαλύτερου αριθμού σχολείων.

Η Ελλάδα κατατάσσεται υψηλά στην λίστα των χωρών με παιδική παχυσαρκία. Πως εξηγείται επιστημονικά αυτό το παράδοξο, όταν ζούμε σε μια χώρα όπου έχει «γεννηθεί» η μεσογειακή διατροφή;
Βεβαίως η Ελλάδα έχει υψηλούς δείκτες παχυσαρκίας, που έπρεπε ήδη να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.
Η αύξηση οφείλεται, βεβαίως, στην εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου διατροφής, που περιείχε πολλά όσπρια, λαχανικά, ψάρια και ελαιόλαδο και την υιοθέτηση του δυτικού τύπου διατροφής, που είναι πλούσιος σε ζωικές πρωτεΐνες και λίπη (κρέας, αλλαντικά) καθώς και τηγανητά, αμυλώδη προϊόντα (πατάτες, κ.λπ.).
Επίσης ένα μεγάλο μέρος παιδιών καταναλώνουν τυποποιημένα τρόφιμα, πλούσια σε αλάτι και λίπη (τσιπς, γαριδάκια, κρουασάν, σοκολάτες) καθώς και αναψυκτικά και χυμούς, πλούσια σε ζάχαρη. Όλα τα τρόφιμα αυτά είναι εξαιρετικά φτωχά σε διατροφική αξία και πλούσια σε θερμίδες.
Εκτός όμως από τη διατροφή, ιδιαίτερα αρνητικό ρόλο παίζει η μείωση της φυσικής δραστηριότητας. Η χρήση αυτοκινήτων, λεωφορείων, κ.λπ., αντί για βάδισμα και ποδήλατο, καθώς και η διασκέδαση με ηλεκτρονικά παιχνίδια και τηλεόραση αντί για τρέξιμο, ποδόσφαιρο, κολύμπι, κ.λπ. εκτός από άλλες αρνητικές επιδράσεις στην πνευματική υγεία των παιδιών παίζουν καταστροφικό ρόλο στην αύξηση του σωματικού βάρους.
Είναι, επίσης, εξαιρετικά λυπηρό ότι ακόμα και οι λίγες ώρες γυμναστικής (ιδιαίτερα στις μεγάλες τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου) έχουν μειωθεί δραματικά, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η τεράστια ανάγκη της φυσικής δραστηριότητας για τη διατήρηση και προαγωγή της σωματικής και ψυχικής υγείας των εφήβων.

Τι είναι προτιμότερο, η πρόληψη ή η θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας; Υπάρχουν συντονισμένες ενέργειες καταγραφής του προβλήματος στην Ελλάδα και προτάσεις για την διαχείριση του;
Η πρόληψη είναι πάντα προτιμότερη και αποδοτικότερη από τη θεραπεία. Ιδιαίτερα όμως η παχυσαρκία είναι εξαιρετικά δύσκολο να θεραπευθεί, αν εγκατασταθεί στην παιδική και εφηβική ηλικία. Οι συνέπειές της, επίσης, στη σωματική και ψυχική υγεία είναι καταστροφικές στην ενήλικη ζωή των παιδιών που είναι σήμερα παχύσαρκα.
Απ’ ότι γνωρίζω υπάρχουν πολλές προσπάθειες καταγραφής, κυρίως από τις Πανεπιστημιακές Παιδιατρικές Κλινικές και το Τμήμα Διαιτολογίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου χωρίς όμως να έχουν ολοκληρωθεί ακόμα.
Μεθοδολογία διαχείρισης του προβλήματος όμως είναι σε εξέλιξη σε διεθνές επίπεδο χωρίς να έχουμε ακόμα αποδεδειγμένα επιτυχείς πρακτικές.
Είναι αξιοσημείωτο ότι διεθνείς μελέτες δείχνουν ότι οι χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικά τάξεις πλήττονται περισσότερο από την παχυσαρκία. Σε αυτό συμβάλλουν και η ελλιπής πληροφόρηση και οι περιορισμένες δυνατότητες για άσκηση καθώς και η ελλιπής πρόσβαση σε ποιοτική διατροφή.
Ακόμα πιο επικίνδυνες για ανάπτυξη παχυσαρκίας είναι οι περίοδοι οικονομικής κρίσης. Στις περιόδους αυτές, αν υπάρχει διακοπτόμενη πρόσβαση σε τροφή, περίοδοι δηλαδή πείνας που ακολουθούνται από περιόδους ύπαρξης τροφής (όχι αναγκαστικά υψηλής διατροφικής αξίας), οδηγούν τα άτομα που πλήττονται σε κατανάλωση υπερβολικών ποσοτήτων τροφής ανεξαρτήτως ποιότητας. Η συμπεριφορά αυτή, μαζί με τις επιπτώσεις της πείνας στο μεταβολισμό, οδηγούν σε σοβαρή αύξηση του σωματικού βάρους και παχυσαρκία.
Το Πρόγραμμα Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής που υλοποιούμε, μέσω της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, είναι κι αυτό μια παρόμοια πρακτική διαχείρισης του προβλήματος, της οποίας τα αποτελέσματα θα εξετασθούν αργότερα. Είναι σαφές, όμως, ότι το Πρόγραμμα ήδη επηρεάζει θετικά μεγάλο αριθμό παιδιών με θετικές μεταβολές στις διατροφικές τους συνήθειες, όπως η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, λευκού γάλακτος και ψωμιού ολικής αλέσεως.

Το ελληνικό σχολείο μπορεί να παίξει ρόλο στην διαμόρφωση ενός υγιεινού μοντέλου ζωής, άρα και σωστής διατροφής;
Αδιαμφισβήτητα, η σωστή διατροφή αποτελεί θέμα παιδείας και το ελληνικό σχολείο δεν θα μπορούσε να παραμένει αμέτοχο σε αυτό. Άλλωστε η υγιεινή διατροφή συνδέεται άμεσα και με τις σχολικές επιδόσεις των μαθητών. Επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν ότι οι μαθητές που καταναλώνουν στο σχολείο τροφές πλούσιες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης και γάλα έχουν καλύτερη συγκέντρωση στο μάθημα και αποδίδουν τα μέγιστα στις σχολικές τους υποχρεώσεις.
Παράλληλα με τις γνώσεις που αποκομίζουν οι μαθητές στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, κατάλληλα Προγράμματα Προαγωγής Υγιεινής Διατροφής μπορούν να ενισχύσουν σημαντικά τη γνώση και την ευαισθητοποίησή τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό η παρεχόμενη γνώση να προχωράει από τη θεωρία στην πράξη. Το Πρόγραμμα Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής σχεδιάστηκε με γνώμονα τα παραπάνω. Μέσω των υγιεινών διατροφικών επιλογών των γευμάτων που διανέμονται καθημερινά σε όλους τους μαθητές των σχολείων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα, η υγιεινή διατροφή μετατρέπεται σε καθημερινή βιωματική συνήθεια, γεγονός που ενισχύει τις γνώσεις των μαθητών για την υγιεινή διατροφή και επιφέρει άμεση αλλαγή των διατροφικών τους συνηθειών, βελτιώνοντας παράλληλα τις σχολικές τους επιδόσεις.

Θα μπορούσαν άραγε τα παιδιά να γίνουν οι φορείς εκπαίδευσης της σωστής διατροφής για το σύνολο της οικογένειας;
Τα δυο τελευταία χρόνια είμαστε μάρτυρες αυτής της επίδρασης μέσω του Προγράμματος, που υλοποιούμε σε σχολεία των περιοχών της χώρας που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Οι γονείς των μαθητών που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής αναφέρονται στις αλλαγές των διατροφικών συνηθειών των παιδιών τους, καθώς με βιωματικό τρόπο, μέσω της καθημερινής κατανάλωσης των γευμάτων του Προγράμματος, η υγιεινή διατροφή γίνεται συνήθεια και γνώση. Ωστόσο, οι διατροφικές αλλαγές δεν περιορίζονται στους μαθητές. Οι γονείς κάνουν λόγο για τις διατροφικές αλλαγές της οικογένειας λόγω της ευαισθητοποίησης των παιδιών τους ως προς την υγιεινή διατροφή. Οι μαμάδες των μαθητών αναφέρουν χαρακτηριστικά πως, πλέον, αγοράζουν μαύρο ψωμί στο σπίτι κατόπιν υπόδειξης των παιδιών τους. Είναι σύνηθες φαινόμενο τα παιδιά όταν μαθαίνουν κάτι καλά και είναι περήφανα για τη νέα γνώση που αποκτούν να μετατρέπονται σε «δασκάλους». Με το Πρόγραμμα Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής οι μαθητές «διδάσκουν» τους γονείς την υγιεινή διατροφή, γεγονός που εκπλήσσει ευχάριστα και αποτελεσματικά οδηγώντας συχνά και την οικογένεια σε άμεση απόκτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί νομοθετικές ρυθμίσεις που να υποχρεώνουν τις εταιρείες τροφίμων να αναπτύσσουν υγιεινότερα τρόφιμα; Πιστεύετε ότι είναι αποτελεσματικός αυτός ο τρόπος διαχείρισης της επιδημίας παχυσαρκίας που μαστίζει τις χώρες του δυτικού κόσμου;
Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) είναι η αρμόδια αρχή για την αξιολόγηση των επιστημονικών στοιχείων που υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς υγείας (health claims) στην επισήμανση των τροφίμων. Τον Δεκέμβριο του 2006, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1924/2006 σχετικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Κοινοβούλιο. Για πρώτη φορά, ο παρών κανονισμός θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη χρήση των ισχυρισμών διατροφής από τις βιομηχανίες τροφίμων, όπως τρόφιμα «χαμηλά σε λιπαρά», «πλούσια σε φυτικές ίνες » ή ισχυρισμών για την υγεία όπως «μείωση της χοληστερόλης στο αίμα». Επιπλέον, σε εθνικό επίπεδο, ο Εθνικός Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) ενημερώνει τους καταναλωτές σχετικά με τη διατροφική αξία των τροφίμων και άλλων θεμάτων υγείας σχετιζόμενων με τη διατροφή.
Από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο, στο οποίο επιδρούν οι ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, γενετικοί παράγοντες κ.ά., είναι προφανές ότι, αν και οι ισχυρισμοί υγείας στην επισήμανση τροφίμων μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να προβαίνουν σε υγιεινότερες επιλογές, ωστόσο, ως μόνη λύση για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας δεν επαρκεί. Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητη η υλοποίηση προγραμμάτων προαγωγής υγείας και προώθησης της υγιεινής διατροφής σε εθνικό επίπεδο με στόχο την ενημέρωση και την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και του τρόπου ζωής των καταναλωτών.

Τελικά, ποιο είναι το μυστικό, για να κάνουμε υγιεινή διατροφή σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, αλλά να μη στερούμαστε τίποτα;
Το μεγαλύτερο μυστικό είναι να τρώμε τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία τροφίμων – κυρίως πολλά φρούτα και λαχανικά στην εποχή τους, πολλά όσπρια, αρκετό ψάρι και κοτόπουλο, να περιορίσουμε το κόκκινο κρέας και να ελαχιστοποιήσουμε τα αναψυκτικά, τους χυμούς, τα αλλαντικά, τη ζάχαρη και το αλάτι.
Θα πρέπει, επίσης, να θυμόμαστε ότι, τις πιο πολλές φορές, φθηνότερες ομάδες τροφίμων, μαγειρεμένες σωστά, που καταναλώνονται σε οικογενειακή ατμόσφαιρα αγάπης και αλληλεγγύης, είναι οι πιο υγιεινές.

Μαίρη Μπιμπή

health.in.gr