Στέφανος Δασκαλάκης: Η ζωγραφική σώμα με σώμα

Κάθε έκθεση είναι έκθεση έργων και του ίδιου του δημιουργού τους. «Η ζωγραφική είναι μια πράξη αυτογνωσίας, αλλιώς δεν έχει νόημα» λέει ο Στέφανος Δασκαλάκης. Αυτή η έκθεση του ζωγράφου στο Μουσείο Μπενάκη που εγκαινιάστηκε τη Δευτέρα, στο κεντρικό κτίριο, δεν είναι αναδρομική της συνολικής πορείας του από έκπληξη σε έκπληξη της ζωγραφικής, αλλά ένα τμήμα της, μιας εποχής, της τελευταίας δεκαετίας.

Είναι η κορύφωση μιας τριακονταετούς και πλέον εικαστικής δράσης, η οποία ξεκίνησε με την πρώτη ατομική έκθεσή του το 1982. Τότε τον παρουσίασε στους θεατές ο Γιάννης Τσαρούχης, γράφοντας: «Νομίζω ότι είσαι σε ένα δρόμο καλό, γιατί προσπαθείς να δεις και εργάζεσαι για να αποδώσεις ό,τι βλέπεις σεβόμενος τους κανόνες της ζωγραφικής τέχνης, που υπάρχουν από πολλούς αιώνες και ελπίζω να εξακολουθήσουν να υπάρχουν για το καλό του ανθρώπου».

Ο Στέφανος Δασκαλάκης παρέμεινε επίμονα πιστός στους κανόνες της ζωγραφικής:«Ζωγραφίζω, όχι για να κατασκευάσω ένα έργο, αλλά για να ανακαλύψω κάτι που δεν ήξερα προτού πιάσω τα πινέλα. Η ζωγραφική με εκπλήσσει γιατί επαναπροσδιορίζει τη σχέση μας με τα πράγματα και με τον κόσμο. Και ίσως το σημαντικότερο στη ζωγραφική είναι ότι δεν υπάρχουν άσχημα πράγματα. Ο,τι και να ζωγραφίσεις αυτομάτως γίνεται ωραίο. Δεν το κάνει εκείνη ωραίο, αλλά μας αποκαλύπτει την ομορφιά που έχουν μέσα τους».

Μετά τη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και τις σπουδές στη Λυών της Γαλλίας, η εκπαίδευση του βλέμματος του ζωγράφου συνεχίστηκε στο εργαστήριο του σπουδαίου Λεονάρντο Κρεμονίνι στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Δάσκαλος με εξαιρετικά δομημένη σκέψη, ο Κρεμονίνι έβαλε ακόμη πιο βαθιά τον Στέφανο Δασκαλάκη στα μυστήρια της ζωγραφικής πράξης. «Εκεί κατάλαβα» λέει «ότι η ζωγραφική δεν δημιουργεί εικόνες μόνο, αλλά ότι κυρίως είναι μυστική σχέση με τη ματιέρα, την ύλη της ζωγραφικής, το σώμα της. Εγινα δεκτικός σε ό,τι μου υποβάλλει η υλική επιφάνεια του έργου, στη δυνατότητα να ανασύρει από μέσα μου αισθήσεις και μνήμες. Ετσι ο ζωγραφικός διάλογος δεν γίνεται με ό,τι βλέπουμε γύρω μας μόνο, αλλά και με ό,τι συμβαίνει πάνω στη ζωγραφισμένη επιφάνεια».

Περπατούσα προς το εργαστήριο του ζωγράφου, σε ένα αστικό σπίτι του κέντρου της Αθήνας, έχοντας επικεντρώσει στο μυαλό μου τη θητεία του ζωγράφου στη ζωγραφική, στο έργο «Η πράσινη καρέκλα» που υποδέχεται τους επισκέπτες της Πινακοθήκης Κουβουτσάκη στην Κηφισιά, έργο που θα εκτεθεί και στο Μουσείο Μπενάκη. Το μωσαϊκό της ζωής στη γειτονιά πίσω από την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών σφύζει από ζωή, αλλά και ερεθίσματα για τον ζωγράφο. Η νέα πραγματικότητα της πόλης δεν είναι μόνο κοινωνική, αλλά και εικαστική. «Η ιδέα να ζωγραφίσω ανθρώπους ήλθε από την καθημερινότητά μου, από τις σχέσεις με καθημερινές προσωπικότητες στον δρόμο, στο μετρό, στα μαγαζιά. Με ενδιέφερε τρομερά η μεταμόρφωση του καθημερινού σε σημαντικό»σχολιάζει ο Στέφανος Δασκαλάκης. Η σύνθεση του έργου έχει ξεκινήσει από τον δρόμο και συνεχίζεται στο εργαστήριο.

Το εργαστήριο, στον πρώτο όροφο της μονοκατοικίας, ενισχύει αλλά και περιπλέκει το μυστήριο της ζωγραφικής. Ο Στέφανος Δασκαλάκης ζωγραφίζει πάντα εκ του φυσικού. Αυτό είναι μια στρατηγική επιλογή που συνέχει τη ζωγραφική του. Οι καθημερινοί άνθρωποι δίνουν το ερέθισμα, αλλά δεν μπορούν να ποζάρουν τέσσερις και πέντε ώρες κάθε ημέρα, επί δύο ή και παραπάνω μήνες που απαιτούνται για να ολοκληρωθεί ένα έργο. Χρησιμοποιεί λοιπόν μοντέλα επαγγελματίες: «Παρατηρώντας έναν άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που συνειδητοποιείς είναι ότι αυτός που έχεις μπροστά σου δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Μεταμορφώνεται συνεχώς όσο εσύ τον ζωγραφίζεις διαφορετικά. Γι’ αυτό περνώ τόσες ώρες απέναντι στα τελάρα, γιατί θέλω να γνωρίσω το μοντέλο μου με πολλούς τρόπους. Οσο πιο πολλές απόπειρες διείσδυσης στην πραγματικότητά του έχει πάνω του το έργο, τόσο πιο σημαντικό είναι».

Είναι εκεί η καρέκλα που κάθεται η Ιωάννα, η πολυθρόνα που κάθονται η Δέσποινα και η Μυρτώ, το τραπεζάκι που ακουμπά η Ναταλία με το κόκκινο φόρεμα, ο προβολέας που φωτίζει τον Λεωνίδα. Η παλέτα και τα πινέλα είναι καθαρισμένα με μεγάλη επιμέλεια. Τα πλένει στο τέλος κάθε ημέρας δουλειάς. Και αυτή η ημέρα περιλαμβάνει συνήθως και τη νύχτα. Οταν το μοντέλο φεύγει, ο ζωγράφος στέκεται με τις ώρες μπροστά στη μεγάλη ζωγραφισμένη επιφάνεια και συνδιαλέγεται μαζί της. Μοιάζει με μύστη της νοεράς προσευχής που είναι γονατισμένος, ακίνητος, ατάραχος, ενώ η ατμόσφαιρα είναι συγκλονιστική και πλήρης επικοινωνίας. «Θα έλεγα ότι ο χώρος της ζωγραφικής είναι η ακινησία» λέει ο Στέφανος Δασκαλάκης. «Μια ακινησία περισυλλογής και αυτοσυνείδησης όμως».

«Τα έργα έχουν αυτόνομη ζωή»

Τα έργα σε φυσικές διαστάσεις, ή και λίγο μεγαλύτερα, δίνουν την αίσθηση στον δημιουργό ότι μπαίνει ο ίδιος μέσα και κυκλοφορεί στις εσωτερικές διαδρομές τους. Και οποιαδήποτε αίσθηση του ζωγράφου, μπορεί να διεγείρει και τον θεατή, καθώς ο ΣτέφανοςΔασκαλάκης πιστεύει ότι συνδημιουργούν το έργο. «Η σχέση του δημιουργού με το έργο», λέει ο ζωγράφος, «είναι μια σχέση σώμα με σώμα. Τα μεγάλα τελάρα σού υπαγορεύουν έναν ορισμένο τύπο ζωγραφικής. Αλλες χειρονομίες κάνεις σε έργο μικρών διαστάσεων. Αλλιώς κινείται το χέρι, αλλιώς είναι το σώμα του έργου, άλλες πάστες συσσωρεύει επάνω του, άλλη δραματικότητα αποκτά εν τέλει. Ολα αυτά έχουν να κάνουν με το πώς θέλει να μιλήσει ο ζωγράφος, για ποιο πράγμα θέλει να μιλήσει».

Το ένα μετά το άλλο τα 31 πορτρέτα βγαίνουν από την πόρτα του εργαστηρίου όπου συντελέστηκε η αλχημεία του ονείρου τους και παίρνουν τον δρόμο για την αίθουσα της έκθεσης, όπου η επιμελήτρια Ελισάβετ Πλέσσα θα στήσει το σκηνικό της νέας τους ζωής. Αυτή είναι η επιδίωξη του ζωγράφου. Να δημιουργήσει έργα αυτόνομα, που μπορούν να ζήσουν μόνα τους χωρίς την υποστήριξή του. Τόσο αυτόνομα που να μπορούν να συνομιλήσουν και με τον κάθε θεατή ξεχωριστά, αφού πρώτα τον φωνάξουν κοντά τους.«Πρώτη φορά εκτίθενται μαζί τόσο πολλά έργα. Μπορεί να είναι μόνα τους αλλά έχουν διάλογο μεταξύ τους. Και κάθε φορά που τα εκθέτεις λένε διαφορετικά πράγματα» λέει.

Πότε:
Από τις 4 Δεκεμβρίου ως τις 19 Ιανουαρίου 2014

Πού:
Στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη (Κουμπάρη 1, Κολωνάκι) θα εκτεθούν 31 μεγάλα πορτρέτα με λάδια του Στέφανου Δασκαλάκη, με την επιμέλεια της Ελισάβετ Πλέσσα.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ