Ακράτεια ούρων: Αντιμετωπίστε την οριστικά με Ασκήσεις Kegel’s

Η ακράτεια ούρων είναι συνυφασμένη με τα γηρατειά και δύσκολα συζητά κανείς ανοιχτά για το πρόβλημα, ακόμα και με τον γιατρό του. Η φυσικοθεραπεύτρια Φωτεινή Λάγαρη* μας βοηθά να ξεδιαλύνουμε τις λανθασμένες αντιλήψεις γύρω από την ακράτεια ούρων και μας αποκαλύπτει τρόπους διαχείρισης της κατάστασης.

Κυρία Λάγαρη, πολλοί πιστεύουν ότι η ακράτεια ούρων είναι μια πάθηση που αφορά ηλικιωμένα άτομα. Πόσο αληθές είναι αυτό; Η πάθηση αφορά και τα δύο φύλα εξίσου;

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι, η ακράτεια αφορά στην σταδιακή μείωση του ελέγχου της ουροδόχου κύστης που έχει ως αποτέλεσμα την ακούσια απώλεια ούρων (αδυναμία συγκράτησης ούρων) συνεχώς ή κατά διαστήματα. Δεν πρόκειται για μια νόσο, αλλά για ένα σύμπτωμα που προκύπτει από μια ή περισσότερες διαταραχές του ουροποιητικού συστήματος. Επομένως, η ακράτεια είναι το αποτέλεσμα κάποιου άλλου ιατρικού προβλήματος που υπάρχει.
Συνεπώς, η ακράτεια δεν είναι ένα «φυσιολογικό» φαινόμενο γήρανσης. Επηρεάζει όμως τις γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες, και η συχνότητα της είναι ιδιαίτερα μεγάλη επηρεάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας.
Οι πιο συχνοί τύποι ακράτειας είναι:
α) Ακράτεια από προσπάθεια: Ακούσια απώλεια βάρους έπειτα από σήκωμα βάρους, βήξιμο, φτέρνισμα, γέλιο, με το κρεβάτι ή από καρέκλα, γρήγορο περπάτημα ή τρέξιμο.
β) Ακράτεια επιτακτικού τύπου: Αιφνίδια και έντονη ανάγκη για ούρηση που έχει ως αποτέλεσμα την ακούσια απώλεια ούρων.
γ) Ακράτεια μικτού τύπου: Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω.

Κυρία Λάγαρη, από την εμπειρία σας, ποιες είναι εκείνες οι συνθήκες ή καταστάσεις που συντελούν στην εκδήλωση της ακράτειας ούρων; Μήπως υπάρχει γενετική προδιάθεση κάποιων ανθρώπων να εκδηλώσουν την συγκεκριμένη κατάσταση;

Στις γυναίκες είναι σύνηθες να παρουσιάσουν συμπτώματα ακράτειας με την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και την εμμηνόπαυση. Στην εγκυμοσύνη, η φόρτιση που δέχεται το πυελικό έδαφος κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών κύησης κα ειδικότερα στην περίπτωση ενός δύσκολου φυσιολογικού τοκετού, μπορούν να τεντώσουν το πυελικό έδαφος σε βαθμό που να το χαλαρώσουν ή και να το τραυματίσουν. Το πιο συχνό επακόλουθο είναι η ακράτεια κύστης «από προσπάθεια» με απώλεια ούρων κάθε φορά που αυξάνει η ενδοκοιλιακή πίεση (γέλιο, φτέρνισμα, βήχας, σήκωμα βάρους) ή με άσκηση που έχει κραδασμούς (αερόβια άσκηση, τρέξιμο).
Στην συνέχεια κατά την εμμηνόπαυση, η γενικότερη χαλάρωση του μυϊκού συστήματος λόγω των ορμονικών αλλαγών, αφορά και τους μύες του πυελικού εδάφους. Αποτέλεσμα αυτής της χαλάρωσης και αδυναμίας σύσπασης της περιοχής είναι τα συμπτώματα ακράτειας για πρώτη φορά σε κάποιες γυναίκες, ενώ σε άλλες που είχαν παρουσιάσει συμπτώματα ακράτειας μετά από τοκετό είναι πιθανό να παρουσιαστεί αύξηση στη συχνότητα και την ένταση των συμπτωμάτων.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εγκράτειας (International Continence Society, I.C.S.), οι γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά το τοκετό πρέπει να ενθαρρύνονται να κάνουν ασκήσεις Kegel’s τόσο για την πρόληψη όσο και την αποκατάσταση της ακράτειας. Η ηλικία και η γήρανση άλλωστε δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδια στην ενδυνάμωση του πυελικού εδάφους.
Στους άνδρες είναι σύνηθες τα συμπτώματα ακράτειας να σχετίζονται με τον προστάτη ή μετά από προστατεκτομή. Να διευκρινίσουμε ωστόσο ότι, συμπτώματα ακράτειας μετά από προστατεκτομή δεν εμφανίζουν όλοι οι ασθενείς.
Τελος, μια άλλη μεγάλη ομάδα περιστατικών που χαρακτηρίζονται συχνά από συμπτώματα ακράτειας είναι τα νευρολογικά, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας και η νόσος Πάρκινσον.

Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν διαπιστώσουν ότι πάσχουν από ακράτεια ούρων συνήθως πανικοβάλλονται και αναζητούν χειρουργική λύση. Είναι σωστή αυτή η τακτική; Μήπως υπάρχουν ενδιάμεσα μέτρα που μπορεί να λάβει κανείς ώστε να περιορίσει ή να διορθώσει το πρόβλημα;

Σήμερα η φυσικοθεραπεία, ως μη επεμβατική επιλογή αντιμετώπισης, δηλαδή επιλογή συντηρητικής αντιμετώπισης, θεωρείται ευρέως ως η πρώτη επιλογή θεραπείας της ακράτειας ούρων. Παγκόσμιοι οργανισμοί υγείας, όπως ο International Continence Society (ICS) και ο International Organization of Physical Therapists in Women’s Health (IOPTWH) ορίζουν την φυσικοθεραπεία ως αναπόσπαστο τμήμα της πρόληψης και αποκατάστασης των συμπτωμάτων ακράτειας μέσω της ενδυνάμωσης των μυών του πυελικού εδάφους, ευρύτερα γνωστή ως Ασκήσεις Kegel’s.
Μάλιστα, στην Ελλάδα, κατά την διάρκεια της Εβδομάδας Ακράτειας (28/05/2012 – 03/06/2012) η Ελληνική Ουρολογική Εταιρεία στο έντυπο «Ακράτεια;»αναφέρθηκε στην θεραπεία περιστατικών ακράτειας από προσπάθεια και στις ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών του Πυελικού Εδάφους (Kegel’s) ως «τον καλύτερο τρόπο ενίσχυσης των μυών του Πυελικού Εδάφους».

Οι ασκήσεις Kegel’s είναι κατάλληλες τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες; Πράγματι έχουν αποτέλεσμα κατά της ακράτειας ούρων; Και πότε βλέπουμε τα πρώτα σημάδια βελτίωσης;

Οι ασκήσεις Kegel’s, είναι ήδη γνωστές από το 1948 και οφείλουν το όνομά τους στον ιατρό Arnold Kegel. Πρόκειται όπως προαναφέραμε για ένα πρόγραμμα ασκήσεων που ακολουθούμε για την αντιμετώπιση της ακράτειας ούρων. Αφορούν τους μύες του πυελικού εδάφους και στόχο έχουν την επανεκπαίδευση των μυών του πυελικού εδάφους. Είναι κατάλληλες τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες που αντιμετωπίζουν ακράτεια προσπάθειας, επιτακτικού τύπου ή και μικτού τύπου.
Για να γίνουν πιο κατανοητές οι ασκήσεις Kegel’s, δράττομαι της ευκαιρίας για μια σύντομη περιγραφή του πυελικού εδάφους, μιας και είναι μια περιοχή του σώματος που δεν μπορούμε να δούμε και που οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν την ύπαρξή της.
Το πυελικό έδαφος βρίσκεται στην βάση της λεκάνης μας εσωτερικά, αποτελείται από μια ομάδα μυών που συνεργάζονται μεταξύ τους και όλοι μαζί σχηματίζουν ένα είδος «αιώρας» πάνω στην οποία «κάθονται» η ουροδόχος κύστη, η μήτρα και το έντερο, στις γυναίκες και η ουροδόχος κύστη και το έντερο, στους άνδρες.
Η λειτουργία των μυών του πυελικού εδάφους θυμίζει «ελαστικό δίχτυ» το οποίο έχει τρεις οπές στις γυναίκες, μέσα από τις οποίες περνούν η ουρήθρα, ο κόλπος και ο πρωκτός και δύο οπές στους άνδρες, μέσα από τις οποίες περνούν η ουρήθρα και ο πρωκτός, και η σύσπασή των μυών αυτών έχει άμεση σχέση με το κλείσιμό τους. Αποτέλεσμα αυτής της σύσπασης είναι και ο έλεγχος των συμπτωμάτων ακράτειας. Είναι η περιοχή που αισθάνεστε όταν θέλετε να ουρήσετε και «σφίγγεστε» προσπαθώντας να «κρατηθείτε» ώσπου να φτάσετε στην τουαλέτα.
Γνωρίζοντας λοιπόν ότι, το Πυελικό Έδαφος αποτελείται από μυϊκό ιστό αντιλαμβάνεστε ότι έχει την δυνατότητα να δυναμώσει μέσω της άσκησης. Η καλή φυσική κατάσταση του Πυελικού Εδάφους και η ικανότητα δυνατής μυϊκής σύσπασης της περιοχής θα σας βοηθήσουν να συνεχίσετε να είσαστε εγκρατής σε κάθε περίοδο της ζωής σας.
Η έρευνα έχει αποδείξει ότι η τεχνική Ενδυνάμωσης των Μυών του Πυελικού εδάφους είναι κλινικά αποτελεσματική, αφού προφυλάσσει αλλά και θεραπεύει μέχρι και 70% των περιστατικών ακράτειας ούρων.
Τα πρώτα σημάδια βελτίωσης θα εξαρτηθούν από την αρχική διάγνωση που έχει η/ο ασθενής, η οποία και δημιουργεί τα συμπτώματα της ακράτειας που αντιμετωπίζει.

Τις ασκήσεις Kegel’s μπορούμε να τις κάνουμε μόνοι μας ή χρειαζόμαστε τη βοήθεια ειδικού;

Η έρευνα έχει αποδείξει ότι το 25-30% των ανθρώπων κατά την προσπάθεια να βρουν την σύσπαση του πυελικού εδάφους εκτελούν λάθος σύσπαση και σφίγγουν άλλα σημεία του σώματος. Με την επίβλεψη και την καθοδήγηση του/της φυσικοθεραπευτή/τριας ο ασθενής θα μπορέσει να εκτελέσει σωστή σύσπαση για να δυναμώσει το πυελικό του έδαφος και να έχει ως αποτέλεσμα την μείωση ή και να εξαφάνιση των συμπτωμάτων που τον ταλαιπωρούν.
Στις πρώτες 1-3 συνεδρίες με τον/την φυσικοθεραπευτή/τρια ο ασθενής θα καταφέρει να «αναγνωρίσει και θα αντιληφθεί» σε ποιο σημείο του σώματός του βρίσκονται οι μύες του πυελικού εδάφους καθώς και να εκτελέσει σωστά την μυϊκή σύσπαση αυτών. Στην συνέχεια θα πρέπει να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα φυσικοθεραπείας που στόχο θα έχει τόσο την αύξηση της αντοχής όσο και της δύναμης των μυών του πυελικού εδάφους έτσι ώστε να φτάσει να είναι εγκρατής και να έχει τον έλεγχο των συμπτωμάτων ακράτειας ακόμα και σε κάθε περίπτωση αύξησης της ενδοκοιλιακής πίεσης (όπως συμβαίνει με τον βήχα, φτέρνισμα, γέλιο, σήκωμα βάρους κ.λπ.) ή κινήσεις με κραδασμούς (όπως το τρέξιμο κ.λπ.).
Σύντομα λοιπόν θα αισθανθεί ότι «σχεδόν ελέγχει» την περιοχή και τα συμπτώματα αλλά αυτό δεν αρκεί. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι το πιο «απαιτητικό» ραντεβού που θα έχει ο ασθενής θα είναι αυτό με τον εαυτό του και όχι αυτό με τον φυσικοθεραπευτή.
Οι ασκήσεις είναι απλές και παίρνουν ελάχιστο χρόνο αλλά τα καλά αποτελέσματα θα εξαρτηθούν από την καθημερινή επανάληψη αυτών των ασκήσεων στο σπίτι. Ο/η φυσικοθεραπευτής/τρια θα τον εκπαιδεύσει στον τρόπο με τον οποίο θα κάνει τις ασκήσεις του σωστά και σταδιακά θα του δημιουργήσει ένα προοδευτικό πρόγραμμα άσκησης το οποίο θα πρέπει ο ασθενής να κάνει σπίτι του μόνος του καθημερινά.
Το πρόγραμμα πρέπει να διαρκέσει τρεις μήνες και να παρακολουθηθεί από τον/την φυσικοθεραπευτή/τρια έως και έξι μήνες. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα ο ασθενής θα χρειαστεί να δει τον/την φυσικοθεραπευτή/τρια περίπου για 8 – 14 συνεδρίες.
Να σημειωθεί ότι, το φυσικοθεραπευτικό πρόγραμμα μπορεί να αποτελείται από το θεραπευτικό πρόγραμμα άσκησης καθώς και από την χρήση μηχανημάτων (κυρίως biofeedback/βιοανάδρασης και ηλεκτροθεραπείας) τα οποία βοηθούν τόσο στην συνειδητοποίηση της σωστής σύσπασης του πυελικού εδάφους όσο και στην καταμέτρηση της δύναμης και της αντοχής της σύσπασης ώστε να υπάρχει μέτρο σύγκρισης των αποτελεσμάτων σε σχέση πάντα και με τα συμπτώματα.
Σε περίπτωση που κάποιος ενταχθεί σε ένα ομαδικό πρόγραμμα επανεκπαίδευσης/ενδυνάμωσης των μυών του πυελικού εδάφους είναι απαραίτητο να προηγηθούν 1- 3 συνεδρίες ατομικές, έτσι ώστε να έχει «βρει» το πυελικό του έδαφος και ναι έχει εκπαιδευθεί στη σωστή σύσπασή του.
Πρέπει να καταστεί σαφές ότι, η λάθος σύσπαση όχι μόνο δεν θα έχει τα αποτελέσματα που θέλουμε αλλά μπορεί και να αυξήσει τα συμπτώματα μιας και κατά την λάθος εκτέλεση της κίνησης πολλές φορές δημιουργείται μια «φόρτιση και πίεση» του πυελικού εδάφους προς τα κάτω που έχει ως αποτέλεσμα μια ακόμα μεγαλύτερη χαλάρωση αυτού.

Οι ασκήσεις Kegel’s πρέπει να γίνονται εφ’ όρου ζωής ή μόλις δούμε βελτίωση της ακράτειας ούρων σταματάμε;

Όπως έχω ήδη καταστήσει σαφές, οι ασκήσεις Kegel’s αφορούν τους μύες του πυελικού εδάφους και γι’ αυτό τον λόγο θα πρέπει να σκεφτούμε όπως και για κάθε άλλο μυϊκό ιστό στο σώμα μας.
Όταν λοιπόν θέλουμε να γυμνάσουμε το σώμα μας πάμε στο γυμναστήριο και αν είμαστε συνεπείς στο πρόγραμμα που θα μας υποδείξει ο γυμναστής μέσα στο χρονικό διάστημα που θα μας πει θα έχουμε και το επιθυμητό αποτέλεσμα, αυτό της ενδυνάμωσης των μυών του σώματός μας. Στην συνέχεια γνωρίζουμε ότι για να κρατήσει το σώμα μας αυτά τα καλά αποτελέσματα θα πρέπει να συνεχίσουμε με ένα πρόγραμμα συντήρησης. Δηλαδή ένα πρόγραμμα με μικρότερη συχνότητα και ένταση ανάλογη αυτής που θα μας υποδείξει ο γυμναστής.
Με την ίδια λογική, ακλουθώντας τις αρχές της φυσιολογίας του μυϊκού συστήματος, θα πρέπει να ακολουθήσουμε και ένα πρόγραμμα Kegel’s για την ενδυνάμωση των μυών του πυελικού εδάφους. Μετά από το πρόγραμμα αποκατάστασης που θα παρακολουθήσουμε με τον/την φυσικοθεραπευτή/τρια, το οποίο θα έχει βελτιώσει ή και εξαφανίσει τα συμπτώματα ακράτειας, για να κρατήσουμε τα καλά αυτά αποτελέσματα θα πρέπει ο/η φυσικοθεραπευτής/τρια να μας υποδείξει νέο πρόγραμμα άσκησης συχνότητας τρεις φορές την εβδομάδα, μια φορά την ημέρα και έντασης ανάλογης του περιστατικού.
Αυτό το πρόγραμμα συντήρησης θα το κάνει ο ασθενής μόνος του στο σπίτι του εφ’ όρου ζωής. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι το «εφ όρου» ζωής δεν πρέπει να είναι κάτι που θα αποτρέπει τους ασθενείς από το να το ακολουθήσουν.
Τα καλά αποτελέσματα που είχαν ακολουθώντας το πρόγραμμα των 3-6 μηνών με τον/την φυσικοθεραπευτή/τρια δεν θα τα χάσουν αν δεν είναι στην συνέχεια τυπικοί με τις ασκήσεις συντήρησης. Με το πρόγραμμα των 3-6 μηνών το πυελικό τους έδαφος έχει «ξυπνήσει» και έχει δυναμώσει. Ακόμα και αν το «ξεχάσουν» για κάποιο χρονικό διάστημα με το που θα ξανά-ξεκινήσουν τις ασκήσεις τους θα το «ξαναβρούν» εύκολα πλέον και τα αποτελέσματα θα είναι και πάλι ικανοποιητικά.

Οι ασκήσεις Kegel’s είναι κατάλληλες για όλες τις μορφές ακράτειας ούρων ή μόνο για τα πρώιμα στάδια;

Είναι κατάλληλες και για τρεις τύπους ακράτειας που προαναφέραμε και σε κάθε στάδιο αυτών.

Για ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση, λόγω απόστασης, στους κατάλληλους ανθρώπους που θα τους διδάξουν τις ασκήσεις Kegel’s, υπάρχει άλλος τρόπος να τις διδαχθούν;

Θα πρότεινα να δουν μέσω internet τα τρία ενημερωτικά βίντεο «Ασκήσεων Πυελικού Εδάφους» για την επανεκπαίδευση των μυών του Πυελικού Εδάφους, που έχουμε δημιουργήσει σε συνεργασία με την ΤΕΝΑ , πληκτρολογώντας στο δικτυακό τόπο Youtube.com τις λέξεις «πυελικό έδαφος», ενώ διαθέσιμα είναι και τα δύο ενημερωτικά βίντεο του Ινστιτούτου Μελέτης Ουρολογικών Παθήσεων (ΙΜΟΠ) με ασκήσεις Πυελικού Εδάφους, επίσης στον ίδιο δικτυακό τόπο.
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η εταιρεία TENA σε συνεργασία με την παγκοσμίως αναγνωρισμένη για το έργο της, καθηγήτρια Kari Bo (φυσικοθεραπεύτρια – εργοφυσιολόγος – γυμνάστρια), δημιούργησε ένα διεθνές πρόγραμμα Ενδυνάμωσης των Μυών του Πυελικού Εδάφους που στόχο έχει τόσο την αποκατάσταση αλλά και την πρόληψη των συμπτωμάτων ακράτειας.
Το πρόγραμμα αυτό παρουσιάζεται σε 2 DVDs, το «Core Mum» (για γυναίκες έγκυες ή μετά από τοκετό) και το «Core Wellness» (για γυναίκες μετά από εμμηνόπαυση). Είναι δύο προγράμματα άσκησης που ταιριάζουν σε κάθε ηλικία και φυσική κατάσταση και βοηθούν γυναίκες σε όλο τον κόσμο να δυναμώσουν τους μύες του Πυελικού Εδάφους.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να καλέσουν στην τηλεφωνική γραμμή 800 800 3000 και να τα αποκτήσουν εντελώς δωρεάν.
Τέλος, υπάρχει και η δυνατότητα συμμετοχής στα μηνιαία «Workshops Πυελικού Εδάφους», τα οποία προσφέρει η ΤΕΝΑ, επίσης δωρεάν. Για δηλώσεις συμμετοχής οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να καλέσουν στο 800 800 3000.

* Η Φωτεινή Λάγαρη ΜΑ., ΡΤ. New York University είναι φυσικοθεραπεύτρια και συνιδιοκτήτρια του Κέντρου Φυσικοθεραπείας Φ/Θ ΠΡΑΞΙΣ στην Αθήνα. Μαζί με την Μιμή Μαρσέλλου M.S., P.T. New York University έχουν δημιουργήσει το Γυναικολογικό/Μαιευτικό Πρόγραμμα Φυσικοθεραπείας «Μ.Α.Μ.Α.» (Μητρικές Αγκαλιές Με Αρχές) καθώς και το πρόγραμμα Φυσικοθεραπείας «Pelvic Floor Act» (Εκπαίδευση και Φυσικοθεραπεία Δυσλειτουργιών του Πυελικού Εδάφους). Είναι αποκλειστικοί συνεργάτες της «Tupler’s Technique» (Αποκατάσταση Διάστασης Ορθού Κοιλιακού) για την Ελλάδα και επιστημονικοί συνεργάτες της SCA (ΤΕΝΑ, LIBERO) Ελλάς.

Μαίρη Μπιμπή

health.in.gr