Το 1959 ο Φιντέλ Κάστρο, επικεφαλής περίπου 9.000 ανταρτών, μπήκε στην Αβάνα, σπρώχνοντας τον δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα στην έξοδο. Ο Φιντέλ έγινε η ηγετική φυσιογνωμία της Κούβας με υπαρχηγό τον αδελφό του Ραούλ και τρίτο -τότε- στην ιεραρχία τον αργεντινό Ερνέστο Γκεβάρα.

Aπό τότε, ο κόσμος άλλαξε ραγδαία. Μόνο ένα πράγμα παρέμενε ίδιο: το εμπάργκο των ΗΠΑ σε βάρος της Κούβας, μια εκκρεμότητα του Ψυχρού Πολέμου, που δεν έλυνε κανένα πρόβλημα. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014, όταν Μπαράκ Ομπάμα και Ραούλ Κάστρο αποφάσισαν να κάνουν την υπέρβαση. Με τις ευλογίες ενός άλλου αργεντινού, του Πάπα Φραγκίσκου.

Για την ιστορία, η πρώτη απόπειρα του Φιντέλ Κάστρο να ανατρέψει τον Μπατίστα έγινε το 1953, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Το 1956, ο Κάστρο και οι σύντροφοί του έφτασαν στην Κούβα από το Μεξικό με το γιοτ Granma. Πήραν τα βουνά για την ανατροπή του Μπατίστα, μέχρι που την 1η Ιανουαρίου 1959 μπήκαν στην Αβάνα. O Μπατίστα εγκατέλειψε τη χώρα, αρχικά για την Δομινικανή Δημοκρατία και στη συνέχεια για την Ιβηρική Χερσόνησο, όπου πέθανε.

Με τον Κάστρο στην εξουσία ξεκίνησε και η 55χρονη περίοδος έντασης στις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Το 1960, η Ουάσινγκτον επέβαλε εμπάργκο στην Κούβα, για να ακολουθήσουν πιο δυναμικές ενέργειες για την ανατροπή του Κάστρο.

Στις 17 Απριλίου 1961 περίπου 1.500 Κουβανοί εξόριστοι αποβιβάστηκαν στις νότιες ακτές της Κούβας, στον Κόλπο των Χοίρων. Ήλπιζαν ότι θα γίνουν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους κατοίκους, στην προσπάθειά τους να ανατρέψουν τον Φιντέλ.

Τα πράγματα δεν πήγαν σύμφωνα με τις προβλέψεις. Στις μάχες σκοτώθηκαν 114 Κουβανοί εξόριστοι, ενώ 1.189 συνελήφθησαν και κάθισαν στο εδώλιο. Ορισμένοι καταδικάστηκαν σε θάνατο για εσχάτη προδοσία και εκτελέστηκαν.

Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στη φυλακή, για να ακολουθήσουν μήνες διαπραγματεύσεων με τις ΗΠΑ έως ότου αφεθούν τελικά ελεύθεροι να επιστρέψουν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Την ίδια χρονιά η Κούβα έγινε κομουνιστικό κράτος, εγκαινιάζοντας και επίσημα την περίοδο «συνύπαρξης»με την ΕΣΣΔ. Ένα χρόνο αργότερα, το 1962, ξέσπασε μία ακόμα κρίση με παγκόσμιες διαστάσεις.

Η Αβάνα συμφώνησε με τη Μόσχα του Νικίτα Χρουτσόφ να εγκαταστήσει βαλιστικούς πυραύλους σοβιετικής κατασκευής στο έδαφός της, προκαλώντας ένταση (και όχι μόνο) στις σχέσεις ΗΠΑ-ΕΣΣΔ.

Τελικά, οι πύραυλοι αποσύρθηκαν αφού και η Ουάσινγκτον του Τζον Κένεντι συμφώνησε να αποσύρει τους δικούς της πυραύλους από το έδαφος της Τουρκίας. Αυτό που δεν αποσύρθηκε ήταν το εμπάργκο της Ουάσινγκτον εις βάρος της Κούβας.

Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του Ανατολικού Μπλοκ, η οικονομία του νησιού αντιμετώπισε τεράστια προβλήματα.

Σημειώνεται ότι μόνο το 1994, περίπου 40.000 κουβανοί έφυγαν ακόμα και με αυτοσχέδιες βάρκες με κατεύθυνση τις ακτές της Φλόριντα.

Δεν ήταν και οι μόνοι. Το διάστημα 1965-1973 πάνω από 100.000 κουβανοί εγκατέλειψαν το νησί με προορισμό τις ΗΠΑ. Οι επιχειρήσεις γίνονταν, είτε με μικρά σκάφη από λιμάνια του νησιού είτε με τις λεγόμενες «πτήσεις ελευθερίας» επί προεδρίας Τζόνσον και Νίξον.

Σε κάθε περίπτωση, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Κούβα στηρίχθηκε από άλλες χώρες της περιοχής, αλλά και από την ΕΕ με αιχμή τον τουρισμό.

Παράλληλα, επιτράπηκε η εισαγωγή προϊόντων και η λειτουργία ζωνών ελεύθερου εμπορίου σε τουριστικές περιοχές.

Ωστόσο, τα ανοίγματα αυτά περιορίστηκαν, αφού ο ίδιος ο Φιντέλ Κάστρο κατήγγειλε ότι στο νησί αρχίζουν να εμφανίζονται Κουβανοί με «κακές καπιταλιστικές ιδέες και συμπεριφορές».

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Αβάνα βρήκε νέους συμμάχους στα πρόσωπα των προέδρων της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες και της Βολιβίας Έβο Μοράλες: Ο Κάστρο συνήθιζε, για παράδειγμα, να στέλνει γιατρούς για τους φτωχούς της Βενεζουέλας και της Βολιβίας και οι πρόεδροι τον «διευκόλυναν» με αυτό που έχουν σε μεγάλη ποσότητα: πετρέλαιο και αέριο.

Στις 26 Ιουλίου 2006 ο Φιντέλ με το γνωστό του χιούμορ ανακοίνωσε ότι δεν «πρέπει να κουράζονται οι βόρειοι γείτονές μας. Δεν θα μείνω πρόεδρος μέχρι τα 100». Τα λόγια του αποδείχθηκαν προφητικά. Λίγες μέρες αργότερα εισήχθη σε κλινική και η εξουσία πέρασε στα χέρια του αδελφού του, Ραούλ Κάστρο.

O Ραούλ συνέχισε στα βήματα του αδελφού του, χωρίς όμως να παραλείπει να υπενθυμίζει ότι η Επανάσταση χρειάζεται μια νέα γενιά ανθρώπων για να συνεχιστεί. Ο ίδιος μάλιστα ξεκαθάρισε πρόσφατα ότι θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2018, όταν δηλαδή θα είναι 87 χρονών.

Λίγο πριν την είσοδο του 2011 ο Ραούλ Κάστρο είχε θέσει το δίλημμα στους συμπατριώτες του: «Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε και μαζί με εμάς βουλιάζουν και τα όνειρα μιας ολόκληρης γενιάς». Ο ίδιος αναφερόταν στην ανάγκη ριζικών μεταρρυθμίσεων, όπως η ιδιωτική πρωτοβουλία, «χωρίς όμως αυτό να οδηγήσει σε συσσώρευση κεφαλαίου», αλλά και η απόλυση εκατοντάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων.

Τα ανοίγματα δεν σταμάτησαν εκεί: τα ταξίδια για τους κουβανούς στο εξωτερικό έγιναν πιο εύκολα από τις αρχές του 2013, ενώ από τα τέλη εκείνου του έτους μπήκε τέλος στο σύστημα των δύο πέσος, το οποίο ίσχυε από το 1994. Οι κουβανοί εισπράττουν το μισθό τους και πληρώνουν για τα βασικά τους αγαθά στο σε πέσος (CUP), όμως τα εισαγόμενα είδη και οι υπηρεσίες όπως ο τουρισμός υπολογίζονται σε «μετατρέψιμα πέσος» (CUC).

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η διαφορά μεταξύ των δύο είναι τεράστια. Το ίδιο και οι ανισότητες μεταξύ των κατόχων τους.

Ακόμα πιο πρόσφατα, το 2014, οι κρατικές επιχειρήσεις απέκτησαν μεγαλύτερη αυτονομία στον τρόπο λειτουργία τους. Πέρα από τον κεντρικό σχεδιασμό, οι επιχειρήσεις θα μπορούν να δίνουν αυξήσεις στο προσωπικό ή ακόμα και μπόνους.

Ωστόσο, παρά τα ανοίγματα στον οικονομικό τομέα, η μεγάλη πρόκληση -ιδιαίτερα στα μάτια της διεθνούς κοινότητας- παραμένει η κατάσταση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ελευθεριών.

Στην ίδια την Κούβα, αρκετοί αντιφρονούντες έκαναν πολυήμερες απεργίες πείνας, προκειμένου να αφυπνίσουν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Ορισμένοι έχασαν ακόμα και τη ζωή τους, ενώ σε άλλους δόθηκε τελικά άδεια να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Από κοντά και οι λεγόμενες «Κυρίες στα Λευκά» (Damas de Blanco), μια οργάνωση που δίνει τη δική της μάχη για τα δικαιώματα των φυλακισμένων Κουβανών αντιφρονούντων. Οι γυναίκες αυτές -ντυμένες στα λευκά- πραγματοποιούν πορείες στους δρόμους της Αβάνας, συνήθως την Κυριακή. Οι πορείες αυτές συχνά αντιμετωπίζονται με καχυποψία, αντιδιαδηλώσεις, προπηλακισμούς και συλλήψεις.

Προτού έρθει η ιστορική κίνηση των Ομπάμα και Κάστρο να αποκαταστήσουν διπλωματικές σχέσεις, είχε προηγηθεί μια εξίσου σημαντική η απόφαση από τις Βρυξέλλες. Η ΕΕ -ο δεύτερος (μετά την Βενεζουέλα) σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Κούβας- ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αποκαταστήσει τις διμερείς σχέσεις με την Αβάνα, βάζοντας στον πυρήνα των συνομιλιών τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η πρόταση έγινε δεκτή από την κουβανική κυβέρνηση, η οποία εμφανίστηκε έτοιμη να συζητήσει και θέματα που άπτονται των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Το εμπάργκο κατά της Κούβας υπήρξε μια από τις τελευταίες εκκρεμότητες του Ψυχρού Πολέμου. Μια βολική για τους πολιτικούς εκκρεμότητα, τόσο στην Ουάσινγκτον όσο και στην Αβάνα, που έκανε όμως δύσκολη τη ζωή των πολιτών.

Ο Φιντέλ Κάστρο αποσύρθηκε, ο Ραούλ θα πράξει το ίδιο σύντομα και μια άλλη γενιά θα έρθει στα πράγματα, αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις.

Και μπορεί το εμπάργκο -bloqueo, όπως το αποκαλούν στο νησί- να είναι ουσιαστικά χαραγμένο στο DNA των κουβανών, όμως 2 στους 3 πολίτες δεν ζούσαν καν όταν αυτό επιβλήθηκε.

Πολλά βέβαια θα εξαρτηθούν από τον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου, στις αρχές Ιανουαρίου του 2017, αλλά και από το πρόσωπο που θα διαδεχθεί τον Ραούλ Κάστρο το 2018. Θα μπορούσε το ποτάμι να γυρίσει πίσω;

Απόστολος Ρουμπάνης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ

Headlines