Οι τελευταίες ημέρες και ώρες του Αλεξάντερ Λιτβινένκο

Ένα νέο βιβλίο ρίχνει φως στις τελευταίες ημέρες και ώρες του Αλεξάντερ Λιτβινένκο, του πρώην Ρώσου πράκτορα της FSB που πέθανε από δηλητηρίαση με πολώνιο το 2006 στο Λονδίνο.

Το βιβλίο «Ένα Πολύ Επικίνδυνο Δηλητήριο» [A Very Expensive Poison] του βρετανού δημοσιογράφου της Guardian, συγγραφέα κι ερευνητή Λουκ Χάρντινγκ πρόκειται να εκδοθεί σε λίγες εβδομάδες, με την βρετανική εφημερίδα να δημοσιεύει ένα μέρος του.

Σε αυτό, καταγράφεται εξονυχιστικά όλη τη δράση του Λιτβινένκο το φθινόπωρο του 2006, από τη πρώτη συνάντησή του με Ρώσους πράκτορες τον Οκτώβριο, μέχρι τη στιγμή του θανάτου του σε λονδρέζικο νοσοκομείο, στα τέλη του Νοεμβρίου.

Ειδικότερα όμως, η εξιστόρηση εστιάζει στις τελευταίες ημέρες και ώρες του Λιτβινένκο, όταν από το κρεβάτι του νοσοκομείου και με την υγεία του να έχει πάρει την κατιούσα, έδινε συμβουλές και οδηγίες στην Σκότλαντ Γιάρντ και στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, κατευθύνοντας ουσιαστικά την έρευνα τους και «δείχνοντας» τους δολοφόνους του.

«Ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο, ένας πρώην πράκτορας της FSB, είχε διαφύγει από τη Μόσχα το 2000 με προορισμό το Λονδίνο. Ενόσω στην εξορία, έγινε ο πλέον οξύς επικριτής του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Λιτβινένκο το 2003 προσελήφθη από την MI6 [τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες] προκειμένου να δίνει συμβουλές όσον αφορά στην ρωσική μαφία και το οργανωμένο έγκλημα. Η έρευνα του Λιτβινένκο πήγαινε πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο Πούτιν τότε συνεργαζόταν στενά με την ρωσική μαφία ως βοηθός του δημάρχου της Άγιας Πετρούπολης, Ανατόλι Σόμπτσακ. Μάλιστα, ο Λιτβινένκο επρόκειτο στα τέλη του 2006 να καταθέσει τα στοιχεία αυτά τόσο στην βρετανική, όσο και στην ισπανική εισαγγελία. Το γεγονός αυτό υπέπεσε στην αντίληψη της Μόσχας –εξ’ ου και η απεγνωσμένη προσπάθεια του Κρεμλίνου να εξοντώσει τον Λιτβινένκο με κάθε τρόπο», γράφει ο Χάρντινγκ.

Κάπως έτσι, τον Οκτώβριο του 2006, έφτασαν στο Λονδίνο δυο άντρες, ο Αντρέι Λουγκοβόι, πρώην πράκτορας της FSB, και ο Ντμίτρι Κοβτούν. Μαζί τους κουβαλούσαν ένα «πολύ επικίνδυνο δηλητήριο», που δεν ήταν άλλο από το ραδιενεργό στοιχείο πολώνιο-210, μια υγρή ουσία περίπου 250.000 φορές πιο τοξική από το υδροκυάνιο. Κυρίως όμως, μια ουσία που είναι αόρατη και δεν ανιχνεύεται.

Το πολώνιο προέρχεται από την επεξεργασία του μεταλλεύματος ουρανίου κι είναι άκρως επικίνδυνο καθώς σε περίπτωση κατάποσης, εισπνοής ή επαφής με τραύματα μπορεί να αποβεί θανατηφόρο καθώς διασκορπίζεται μέσω του αίματος στον οργανισμό καταστρέφοντας παράλληλα τα κύτταρα των περισσότερων βασικών οργάνων αλλά και μεγάλο αριθμό εγκεφαλικών κυττάρων. Θεωρητικά, μόνο ένα γραμμάριο πολωνίου μπορεί να εξοντώσει μέχρι και 20 εκατομμύρια ανθρώπους.

Οι δύο άντρες ζήτησαν από τον Λιτβινένκο μια συνάντηση, επειδή, δήθεν, ήθελαν να συνεργαστούν μαζί του ως σύμβουλοι επενδύσεων σε ρωσικές εταιρείες. Η πρώτη τους απόπειρα απέτυχε, καθώς στην συνάντηση τους σε ένα καφέ στην οδό Γκρόσβενορ του Λονδίνου, ο Λιτβινένκο δεν άγγιξε το ποτό που του προσέφεραν και που περιείχε το δηλητήριο.

Ο –ανυποψίαστος για τον πραγματικό τους ρόλο- Λιτβινένκο εξακολουθούσε να παραμένει ζωντανός. Έτσι, αποφασίστηκε να κανονιστεί μια δεύτερη συνάντηση, την 1η Νοεμβρίου, αυτή τη φορά στο ξενοδοχείο Μιλένιουμ, στο Λονδίνο.

Οι δυο Ρώσοι έπρεπε να είναι προσεκτικοί, ώστε να μην αφήσουν πίσω τους ίχνη που θα τους «φωτογράφιζαν» για τυχόν απόπειρα δολοφονίας. Ο Λουγκοβόι, ειδικός ων σε θέματα παρακολουθήσεων, κατάφερε να εντοπίσει, όπως γράφει ο Χάρντινγκ, το μοναδικό «τυφλό» σημείο του ξενοδοχείου, όπου δεν το κατέγραφε μια από τις 48 CCTV κάμερες: ο χώρος του μπαρ του ξενοδοχείου, το λεγόμενο Πάιν Μπαρ. Εκεί κλείστηκε η συνάντηση με τον Λιτβινένκο.

Οι Ρώσοι σκόπευαν να κάνουν ένα διπλό «χτύπημα», ώστε να είναι καλυμμένοι από κάθε άποψη: αν ο Λιτβινένκο αρνιόταν πάλι να πιει το ποτό που του προσέφεραν, θα τον μόλυναν σε μια επίσκεψη του στην παρακείμενη τουαλέτα.

Έτσι, λίγο πριν την συνάντηση, που είχε οριστεί στις 4 το μεσημέρι, οι κάμερες της ρεσεψιόν συνέλαβαν στις 3.32 τον Λουγκοβόι και τον Κοβτούν να πηγαίνουν προς το μπάνιο, που βρίσκεται δίπλα στην αίθουσα υποδοχής και το μπαρ. Οι κάμερες κλειστού κυκλώματος δεν έδειξαν τι ακριβώς έκαναν οι δυο άντρες στις τουαλέτες, αλλά η έρευνα κατόπιν έδειξε πως στο δεύτερο αριστερά κουβούκλιο, υπήρχε μεγάλη συγκέντρωση ραδιενεργού πολωνίου, τόσο πάνω στο χερούλι της πόρτας, όσο και στις βρύσες του νιπτήρα. Οι Ρώσοι προφανώς αδιαφορούσαν για την υγεία των υπόλοιπων χρηστών της τουαλέτας, προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους.

Ο Λιτβινένκο έφτασε στις 15.59 και οι τρεις τους μπήκαν στο Πάιν Μπαρ. Ο Λιτβινένκο ουδέποτε επισκέφτηκε την τουαλέτα. Όμως από το κρεβάτι του νοσοκομείου μετά, διηγήθηκε στον επιθεωρητή της Σκότλαντ Γιάρντ, Μπρεντ Χάιατ, τι ακριβώς διημείφθη ανάμεσα στους τρεις άντρες το μοιραίο εκείνο μεσημέρι της 1ης Νοεμβρίου.

«Ο σερβιτόρος με ρώτησε αν θέλω κάτι κι εγώ του απάντησα όχι. Ο Λουγκοβόι μου είπε «υπάρχει λίγο τσάι μέσα στην τσαγιέρα, αν θέλεις, πιες». Οπότε εγώ έβαλα λίγο τσάι και το ήπια. Μισό φλιτζάνι. Ίσως να πήρα 3 ή 4 ρουφηξιές, όχι πολύ», είπε ο Λιτβινένκο, που, δίχως να το γνωρίζει, είχε μόλις υπογράψει την θανατική του καταδίκη.

Όπως είπε κατόπιν ο Λιτβινένκο, σε ερώτηση του επιθεωρητή Χάιατ, κανείς από τους άλλους δυο συνδαιτυμόνες του δεν ήπιε από το τσάι που δοκίμασε ο ίδιος. Ακόμη κι αυτό όμως δεν του κίνησε καμία υποψία.

Η συνάντηση διήρκεσε είκοσι λεπτά, οπότε ο Λουγκοβόι με τον Κοβτούν, πεπεισμένοι πως η επιχείρηση δηλητηρίασης του Λιτβινένκο είχε πετύχει, αποφάσισαν να φύγουν.

Όπως προκύπτει από την αστυνομική έρευνα, ο Κοβτούν μετά τη συνάντηση ανέβηκε στο δωμάτιο του, με τον αριθμό 382, και έριξε το υπόλοιπο υγρό πολώνιο στο νιπτήρα. Όταν το εγκληματολογικό τμήμα εξέτασε το δωμάτιο του Κοβτούν, στο σημείο πίσω από τον νιπτήρα έδειξε υψηλότατες συγκεντρώσεις πολωνίου της τάξεως των 390.000 μπεκερέλ. Μια τόσο υψηλή συγκέντρωση ραδιενέργειας μπορεί να είχε μόλις μια πηγή: πολώνιο.

Ο Λιτβινένκο, με τη σειρά του, πήγε σπίτι του κι από εκείνο το απόγευμα και μετά μετρούσε μόλις μερικές ημέρες ζωής.

Η αρχή του τέλους

Ο Λιτβινένκο διακομίστηκε στο λονδρέζικο νοσοκομείο University College στις 17 Νοεμβρίου με οξείς πόνους στο στομάχι. Μέχρι τότε, η δηλητηρίαση από πολώνιο ήταν τόσο σπάνια στα ιατρικά χρονικά, ώστε οι γιατροί χρειάστηκαν πολλές ημέρες μέχρι να εξακριβώσουν τι είχε συμβεί στον Λιτβινένκο.

Επίσης, η παρουσία του στο ανθρώπινο σώμα είναι επίσης πολύ δύσκολα ανιχνεύσιμη, ενώ και τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από πολώνιο [μεταξύ αυτών, καταστροφή του μυελού των οστών και περιφερειακή νευροπάθεια] μοιάζουν με αυτά από λιγότερο ισχυρές ουσίες, όπως το θάλλιο, συστατικό για το ποντικοφάρμακο. Έτσι, αρχικά οι γιατροί αποφάνθηκαν πως ο Λιτβινένκο δηλητηριάστηκε από θάλλιο.

Την επόμενη ημέρα, κατέφτασε η Σκότλαντ Γιάρντ προκειμένου να ερευνήσει τις συνθήκες δηλητηρίασης του «Εντουιν Ρεντγουολντ Κάρτερ», που ήταν το κωδικό όνομα-ψευδώνυμο που είχαν δώσει οι μυστικές υπηρεσίες στον Λιτβινένκο.

Ο Λιτβινένκο από το μεσημέρι της 18ης Νοεμβρίου μέχρι την 20ή Νοέμβρη, έδωσε συνολικά 18 συνεντεύξεις στον επιθεωρητή Χάιατ και τον συνάδελφο του, Κρις Χόαρ.

Συνεντεύξεις συνολικής διάρκειας οκτώ ωρών και 57 λεπτών που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του Χάρντινγκ κι αποτελούν, όπως λέει ο βρετανός δημοσιογράφος «μια απόπειρα ενός ανθρώπου στις τελευταίες του στιγμές του να επιλύσει ο ίδιος το μυστήριο της δολοφονίας του».

«Μόνο τρεις άνθρωποι θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό σε μένα», λέει ο Λιτβινένκο, «ο Μάριο [Σκαραμέλα, ένας εκ των συνεργατών του], ο Κοβτούν και ο Λουγκοβόι. Κι είμαι πεπεισμένος πως κάποιος εκ των τριών αυτών έδρασαν υπό την σκέπη των Ρωσικών Μυστικών Υπηρεσιών [της FSB]. Κι αν συνέβη αυτό, τότε πήραν εντολή από έναν και μόνο άνθρωπο: τον πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Βλαντίμιρ Πούτιν», τονίζει ο Λιτβινένκο.

«Φυσικά, όσο είναι ακόμη πρόεδρος της χώρας, ο Πούτιν είναι αδύνατο να προσαχθεί ως ο άνθρωπος που ενορχήστρωσε την απόπειρα εναντίον μου, όμως είμαι σίγουρος πως αν κάποια στιγμή αυτομολήσει ένα ανώτατο στέλεχος της FSB στη Δύση, τότε θα παραδεχθεί πως ο Πούτιν διέταξε την δολοφονία μου», καταθέτει ο Λιτβινένκο.

Η κατάσταση της υγείας του 43χρονου Ρώσου άρχισε να επιδεινώνεται με ραγδαίο ρυθμό. Πλέον, είχαν υποστεί βλάβη τα νεφρά του, ενώ είχε χάσει και όλα τα μαλλιά του.

Έτσι, στις 21 Νοεμβρίου, ο Λιτβινένκο υπαγόρευσε μια δήλωση που θα ανακοινωνόταν μετά τον θάνατο του στον Τύπο. Σε αυτήν έλεγε πως «είναι η στιγμή να πω κάποια πράγματα για το πρόσωπο που είναι υπεύθυνο για την τωρινή μου κατάσταση. Μπορεί να πετύχεις να με σωπάσεις, αλλά αυτή η σιωπή μου θα έχει ένα τίμημα. Έδειξες ότι είσαι τόσο βάρβαρος και αδίστακτος όσο οι χειρότεροι εχθροί σου σε κατηγορούν. Έδειξες ότι δεν έχεις κανένα σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή, την ελευθερία ή οποιαδήποτε αξία του πολιτισμένου κόσμου. Έδειξες ότι είσαι ανάξιος του αξιώματος σου, ότι είσαι ανάξιος της εμπιστοσύνης πολιτισμένων ανδρών και γυναικών. Μπορεί να πετύχεις να με σωπάσεις αλλά η κατακραυγή της διαμαρτυρίας από όλο τον κόσμο θα αντηχεί, κ. Πούτιν, στα αυτιά σου για την υπόλοιπη ζωή σου. Μακάρι ο Θεός να σε συγχωρέσει για ότι έχεις κάνει, όχι μόνο σε μένα, αλλά και στην αγαπημένη Ρωσία και σε ολόκληρο το λαό της».

Στο πλευρό του στάθηκε μέχρι το τέλος του η σύζυγος του, Μαρίνα, και ο μικρός γιος του, Ανατόλι. Στις 22 Νοεμβρίου ο Λιτβινένκο υπέστη δυο συνεχόμενες καρδιακές προσβολές, καθώς το δηλητήριο είχε πλέον εισχωρήσει τόσο βαθιά, ώστε του είχε προκαλέσει καρδιακή ανεπάρκεια. Οι γιατροί του Γιουνιβέρσιτι Κόλετζ κατάφεραν να τον κρατήσουν στην ζωή και τον τοποθέτησαν σε κατάσταση κώματος και με μηχανική υποστήριξη. Ήταν όμως φανερό πως δεν θα άντεχε πολύ ακόμη.

Την επόμενη ημέρα, η γυναίκα και το παιδί του τον επισκέφτηκαν, έκατσαν μαζί του και στις 8 το απόγευμα κι αποχώρησαν για την οικία τους, στην περιοχή Μάσγουελ Χιλ του Λονδίνου. Στις 9μιση η Μαρίνα έλαβε ένα τηλεφώνημα από τον γιατρό Τζέιμς Ντάουν, ο οποίος της ανακοίνωσε πως ο Λιτβινένκο είχε υποστεί στις 8.51 και μια τρίτη καρδιακή προσβολή.

Όταν η Μαρίνα και ο Ανατόλι επέστρεψαν εσπευσμένα στο νοσοκομείο, οι γιατροί δεν τους οδήγησαν στο δωμάτιο του Αλεξάντερ, αλλά στο διπλανό δωμάτιο: το νεκροτομείο.

Μετά την νεκροψία, οι γιατροί διαπίστωσαν πως το σώμα του Λιτβινένκο ήταν γεμάτο με πολώνιο.

Μάλιστα, ο θάνατός του άργησε να επέλθει γιατί την ίδια μέρα που δηλητηριάστηκε, ο Λιτβινένκο καταλαβαίνοντας πως από κάτι δηλητηριάστηκε, πραγματοποίησε πλύσεις στομάχου με μαγγάνιο, γεγονός που καθυστέρησε σε μεγάλο βαθμό την επίδραση του πολωνίου στον οργανισμό του.

Ωστόσο, δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο παρά να καθυστερήσει έστω και λίγο την τελική έκβαση της υγείας του…

Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ