«Ταυτότητες, Μετακινήσεις, Σύνορα» στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Ταυτότητες -κοινωνικές, έμφυλες, ταξικές, ιδεολογικές, εθνικές-, μετακινήσεις και σύνορα βρίσκονται στο επίκεντρο αφιερώματος που πραγματοποιεί η Ταινιοθήκη της Ελλάδος, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου.

Συγκεκριμένα, από 19 έως 25 Μαΐου η Ταινιοθήκη παρουσιάζει μια επιλογή ελληνικών ταινιών που διερευνούν τις πολιτικές των ταυτοτήτων – κοινωνικών, έμφυλων, ταξικών, ιδεολογικών, εθνικών – αλλά και τους τρόπους διαρκούς αναδιαμόρφωσης τους, μέσα από την εμπειρία της μετακίνησης και του ταξιδιού, πραγματικού ή συμβολικού, αλλά και τις υπερβάσεις των συνόρων και των ορίων είτε αυτά αφορούν τον τόπο, τη γλώσσα ή τις πεποιθήσεις.

Η προβληματική των συνόρων στην ταινία του Νίκου Κούνδουρου Το ποτάμι (1959) διερευνά αντιθέσεις κοινωνικές και εθνικές στον απόηχο του Εμφυλίου. Η ταινία είχε μια περιπετειώδη πορεία λόγω των δυο διαφορετικών εκδόσεών του: μια με το μοντάζ του σκηνοθέτη και του Κατσουρίδη, όπου οι ιστορίες αλληλοδιαπλέκονται, και μια με εκείνο των παραγωγών και του Πετροπουλάκη, στο οποίο οι ταινίες είναι χωρισμένες. Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει την εκδοχή με το μοντάζ του σκηνοθέτη. Αργότερα, η Τώνια Μαρκετάκη με τον Ιωάννη τον βίαιο (1973), ανατρέπει τις συμβάσεις μιας ιστορίας ανεξιχνίαστου φόνου, καθώς ο πρωταγωνιστής επιλέγει το ρόλο του δολοφόνου, και η σκηνοθέτις δεν ενδιαφέρεται για μια ρεαλιστική εκδοχή του αν είναι πράγματι ένοχος.

Τα διλήμματα και τα αδιέξοδα της μεταπολίτευσης αποτυπώνονται στο Ταξίδι στα Κύθηρα (1984) του Θόδωρου Αγγελόπουλου και ο κορυφαίος Έλληνας δημιουργός ξετυλίγει μέσα από την ελεγεία του ματαιωμένου νόστου το αδύνατο της ενσωμάτωσης των πολιτικών προσφύγων. Μετά τον ΝΕΚ και το σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο έρχεται η ανάδειξη στον 21 ο αιώνα τριών ρευμάτων: το ονομαζόμενο ελληνικό weird wave, οι ταινίες κοινωνικού ρεαλισμού και οι μοντέρνες περιπλανήσεις των γυναικών δημιουργών.

Οι ταινίες του πρώτου κύματος σημαδεύονται από το πέρασμα από τη νεωτερικότητα στη μετανεωτερικότητα και την ανατροπή του οιδιπόδειου σεναρίου. Η Στρέλλα (2009) του Πάνου Κούτρα με την ιστορία του Οιδίποδα τρανσέξουαλ τάραξε τα νερά του Φεστιβάλ του Βερολίνου και σηματοδότησε τη γέννηση ενός νέου είδους κινηματογράφου. Είχε προηγηθεί το ντοκιμαντέρ Μπέττυ (1979), στο οποίο ο Δημήτρης Σταύρακας, αποφεύγοντας οποιαδήποτε ηδονοβλεπτική ματιά του αντικειμένου του, μας δίνει το πορτρέτο της γνωστής Αθηναίας τρανσέξουαλ.

Το ιψενικό τρίγωνο βρίσκει στη Ρεβάνς (1983) του Νίκου Βεργίτση μια ελληνική εκδοχή, ενώ η Στέλλα Θεοδωράκη στο Παρά λίγο, παρά πόντο, παρά τρίχα (2002) υπονομεύει τα φεμινιστικά στερεότυπα και σκιαγραφεί μια ηρωίδα που η δυσφορία της δεν πηγάζει από την καταδίκη της για το ερωτικό τρίγωνο, αλλά από την υπαρξιακή της αγωνία. Η Σταγόνα στον ωκεανό (1995) της Ελένης Αλεξανδράκη αποτελεί και αυτή ένα δοκίμιο για τη γυναικεία ευαισθησία και την αναζήτηση του απόλυτου έρωτα.

Οι 20ος και 21ος αιώνας έχουν υπάρξει μάρτυρες τραγικών διωγμών και μετακινήσεων από την κλασική ανατομία της υπερατλαντικής μετανάστευσης με το Αμέρικα Αμέρικα (1963) του Ηλία Καζάν έως το οδοιπορικό της περιπλάνησης στην ελληνική ύπαιθρο του Αλέξη Δαμιανού, Μέχρι το πλοίο (1966). Στο ίδιο μοτίβο ο ευαίσθητος φακός του Χριστόφορου Χριστοφή αποτυπώνει τις μνήμες της ελληνικής διασποράς στην Αίγυπτο με την Περιπλάνηση (1979). Το ταξίδι και η πολυπολιτισμικότητα εμπνέεουν τον κινηματογράφο στη δεκαετία του 2000 μέσα από την ταινία Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ (2011) της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγκάρη.

Στον αστερισμό του κοινωνικού ρεαλισμού κινείται τόσο η πρώτη ταινία του Φίλιππου Τσίτου My Sweet Home (2001), μια ειρωνική ματιά στις δυσκολίες της ενσωμάτωσης στο πολυπολιτισμικό Βερολίνο, όσο και η «μπρεσονική» Διόρθωση (2007) του Θάνου Αναστόπουλου, που καταγγέλλει την άνοδο του φασιστικού φαινομένου στην Ελλάδα.

Τις ταινίες προλογίζουν σκηνοθέτες, ακαδημαϊκοί και εκπρόσωποι των συνεργαζόμενων φορέων.

Παράλληλη εκδήλωση

Στο πλαίσιο του αφιερώματος, την Παρασκευή 20 Μαΐου στις 19:00 θα πραγματοποιηθεί στην Ταινιοθήκη παρουσίαση του βιβλίου του Επίκουρου Καθηγητή Τμήματος Φιλολογίας ΕΚΠΑ, Θανάση Αγάθου, «Η κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενοπούλου», Εκδόσεις Γκοβόστη. Θα μιλήσουν ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός και η Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, Ελευθερία Δημητρομανωλάκη, ενώ τη συζήτηση θα συντονίσει η Μαρία Κομνηνού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ και Γεν. Γραμματέας Δ.Σ. της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ