Αγγελική Στελλάκη

Το αστικό, γοτθικών αναφορών μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, Η Κερένια Κούκλα, μεταφέρεται σε graphic novel. Έχει περάσει ένας αιώνας από την πρώτη κυκλοφορία του και η ιστορία της Βεργινίας, του Νίκου και της Λιόλιας εξακολουθεί να συναρπάζει.

Ο Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου (Σύνδρομο, Μαύρο Φως) ανέλαβε την προσαρμογή του βιβλίου, ενώ ο Γιώργος Τσιαμάντας (Η Παναγία η Χελιδονού) ανέλαβε την εικονογράφηση. Το αποτέλεσμα είναι ένα άκρως γοητευτικό δημιούργημα που δίνει έμφαση στη σκηνοθετική ματιά του Χρηστομάνου και στα λαογραφικά στοιχεία του μυθιστορήματος, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις γοτθικές αναφορές της «Κερένιας Κούκλας».

Ο Ηλ.Κατιρτζιγιανόγλου και ο Γ.Τσιαμάντας εξηγούν στο in.gr πώς έγινε πραγματικότητα το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό εγχείρημα.

Πότε ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με την «Κερένια Κούκλα» και τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε στην ιστορία;

Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου: Ήταν Μάρτης του 1987, όταν βρέθηκα καθηλωμένος μπροστά στην τηλεόραση να παρακολουθώ μια ελληνική σειρά που όμοιά της δεν είχα ξαναδεί, καθώς επρόκειτο για μια ιστορία που ξεκινούσε σαν ρομάντζο και κατέληγε σε μια ιστορία τρόμου. Κι όλα αυτά στην Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα. Εκείνο όμως που με μάγεψε περισσότερο, ήταν η λεπτή ακροβασία ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το μεταφυσικό. Το ερώτημα του αν όλα όσα συνέβαιναν ήταν αποτέλεσμα μιας κατάρας ή ένα σύνολο ασύλληπτων συμπτώσεων.
Γιώργος Τσιαμάντας: Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με την Κερένια Κούκλα ήταν ουσιαστικά το 2013, όταν ο Ηλίας μου μίλησε για το όνειρό του να την δει μεταφερμένη σε κόμικ. Περπατάγαμε στους ίδιους δρόμους που μετά από λίγο θα συνειδητοποιούσα πως περπατούσαν οι ήρωες του Χρηστομάνου. Σχεδόν αμέσως αναζήτησα το κείμενο, το «άκουσα» και το «είδα» μαγεμένος. Αυτό που πραγματικά με γοήτευσε ήταν η ψυχή του Χρηστομάνου που κρύβεται κάτω από κάθε φράση, κάτω από κάθε σκηνή, κάτω από κάθε σχέση. Ο μεγαλειώδης τρόπος με τον οποίο έχει δομήσει αυτό το μυθιστόρημα. Οι ολοζώντανοι χαρακτήρες, οι στιχομυθίες που μοιάζουν να έχουν γραφτεί σήμερα και όχι εκατό-τόσα χρόνια πριν. Το πικρό χιούμορ του. Η λατρεία του για τα πλάσματα που έπλασε. Η υποταγή στο αναπόφευκτο. Η τραγική του ιστορία.

Πότε σκεφτήκατε ότι η ιστορία θα ταίριαζε ιδανικά σε ένα graphic novel και πότε αποφασίστηκε η μεταφορά του βιβλίου του Χρηστομάνου;

Η.Κ.: Αμέσως μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωση του ομώνυμου βιβλίου του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου στο οποίο και είχε βασιστεί η σειρά. Όντας λάτρης της 9ης Τέχνης ήδη, άρχισα να φαντάζομαι αυτή την ιστορία να ξετυλίγεται στα καρέ ενός comic. Όταν –ενήλικας πια– ξεκίνησα να γράφω comics, εκείνη η εφηβική επιθυμία να δω εικονογραφημένη τη συγκεκριμένη ιστορία, επανήλθε, «διεκδικώντας» την υλοποίησή της.
Γ.Τ.: Ήταν «όνειρο ζωής» του Ηλία όπως συνηθίζει να λέει, κάποιες καλές συγκυρίες βοήθησαν να είμαι εγώ αυτός στον οποίο εμπιστεύτηκε τελικά την υλοποίηση του. Λίγο καιρό πριν είχα παρουσιάσει την «Χελιδονού». Ήθελα πολύ να εμβαθύνω σε αυτόν το καινούριο -για μένα- κόσμο των κόμικς. Η Κερένια Κούκλα ήταν ένα εγχείρημα στο οποίο απλά δεν μπορούσα να αντισταθώ.

Πώς προέκυψε η συνεργασία σας και πώς δουλέψατε πάνω στη μεταφορά του έργου του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου;

Ηλ.Κ.: Με τον Γιώργο είχαμε συνεργαστεί το 2014, όταν τρέξαμε μαζί μία επιτυχημένη καμπάνια συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding) για την υλοποίηση της μεταφοράς του στο διήγημα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ «Η Παναγιά η Χελιδονού». Έχοντας δει από κοντά την απίστευτα ενδελεχή έρευνά του, ήξερα ότι ήταν ο ιδανικός άνθρωπος για να σχεδιάσει την Κερένια. Κάνοντας την προσαρμογή του έργου, ο όγκος της αφήγησης σε συνδυασμό με τους ελάχιστους διαλόγους, με αποθάρρυνε. Φοβήθηκα ότι ίσως η μεταφορά να μην ήταν εφικτή. Τελικά, η λύση κρυβόταν στις λανθάνουσες αναφορές του Χρηστομάνου στη γοτθική λογοτεχνία. Όπως στα αμερικανικά horror comics των 50s, ο τερατόμορφος αφηγητής αναλάμβανε να εισαγάγει τον αναγνώστη στην ιστορία –κάποιες φορές και να τον συνοδεύσει κατά την εξέλιξή της– έτσι κι εδώ, ο Χρηστομάνος θα διαδραμάτιζε αυτόν τον ρόλο. Αφού ολοκλήρωσα το σενάριο, έδωσα στον Γιώργο απόλυτη ελευθερία στην απεικόνιση των χαρακτήρων και των χώρων, έχοντάς του απόλυτη εμπιστοσύνη.
Γ.Τ.: Με τον Ηλία συνεργαστήκαμε για την έκδοση της πρώτης μου δουλειάς (Η Παναγιά η Χελιδονού) και για την επιτυχημένη καμπάνια crowdfunding που προηγήθηκε. Όταν ήρθε η πρόταση από μέρους του να αναλάβω την εικονογράφηση της Κερένιας Κούκλας ένοιωσα πραγματικά να με τιμά με την επιλογή του και την εμπιστοσύνη του. Ο τρόπος που συνεργαστήκαμε θα έλεγα πως ήταν αρκετά απλός: Εξ’ αρχής ο Ηλίας ασχολήθηκε με ό,τι είχε να κάνει με το κείμενο (επιλογή των κομβικών σημείων της ιστορίας και δημιουργία του σεναρίου) και εγώ ασχολήθηκα αποκλειστικά με την δημιουργία των εικόνων (σχεδιασμός των χαρακτήρων και στήσιμο των σκηνών) ακολουθώντας το σενάριο του Ηλία έχοντας όμως και μια πάρα πολύ στενή σχέση με το ίδιο το μυθιστόρημα. Ήταν πραγματικά μεγάλη χαρά να βλέπω τον Ηλία να παρακολουθεί τη γέννηση του κόμικ: φιγούρα προς φιγούρα, πάνελ το πάνελ, σελίδα με σελίδα.

Γιώργο, με εντυπωσίασε η σκηνοθετική σου ματιά. Ποιο είναι το αγαπημένο σου καρέ από την «Κερένια Κούκλα»;

Γ.Τ.: Χαίρομαι που το ακούω. Μεταξύ μας, αυτό νομίζω είναι που κάνει τον κάθε δημιουργό κόμικ διαφορετικό: η «σκηνοθετική ματιά». Εγώ όμως δεν δούλεψα μόνος μου εδώ. Ο Χρηστομάνος είναι ο σκηνοθέτης της Κερένιας Κούκλας. Πεζογράφος, ποιητής, ιδρυτής της Νέας Σκηνής, συγγραφέας θεατρικών έργων, σκηνοθέτης, σκηνογράφος, ενδυματολόγος και τόσα άλλα έχει πλάσει ένα σύμπαν εικόνων, αισθήσεων, συναισθημάτων στο οποίο απλά κάποιος πρέπει να παραδοθεί και να βυθιστεί σε αυτό. Δεν με ενδιέφερε σε καμία περίπτωση να τον προσπεράσω και «να κάνω του κεφαλιού μου». Η επιθυμία μου ήταν να τον σεβαστώ όσο μπορούσα. Όσο για το αγαπημένο μου καρέ, αν έπρεπε να διαλέξω ένα από τα πολλά που αγαπάω, είναι ίσως εκείνη η «περίτρομη» Λιόλια με την Βεργινία-Φεγγάρι στον ουρανό, που «την έβλεπε με φοβερά μάτια ως μέσα στα σπλάχνα της». Για μένα συμπυκνώνει όλη την αίσθηση της ιστορίας (την σχέση αυτών των δύο τραγικών γυναικών) έτσι όπως την ένοιωσα τελικά εγώ αυτά τα δυόμισι χρόνια που πέρασα φτιάχνοντας την Κερένια Κούκλα και τον τρόπο που μπόρεσα να πω αυτή την ιστορία με τις εικόνες μου.

Και ποιο είναι το δικό σου αγαπημένο καρέ, Ηλία;

Ηλ.Κ.: Δίχως δεύτερη σκέψη, το «βύθισμα» της Βεργινίας. Μία ολοσέλιδη εικονογράφηση απαράμιλλης τεχνικής.

Γιώργο έχεις, επίσης, μεταφέρει σε graphic novel την Παναγιά τη Χελιδονού, το διήγημα της Μαργκερίτ Γουρσενάρ. Τι σε γοητεύει στη μεταφορά σημαντικών λογοτεχνικών έργων; Τι θεωρείτε ότι γοητεύει το κοινό, καθώς υπάρχουν αρκετές ενδιαφέρουσες μεταφορές λογοτεχνικών έργων.

Γ.Τ.: Είναι πολλά που με γοητεύουν σε αυτή την διαδικασία. Πρωτ’ απ’ όλα ένα είδος προσωπικού χρέους: Η λογοτεχνία μου έσωσε πολλές φορές την ζωή. Νοιώθω πως οφείλω με τον τρόπο μου να ξεπληρώσω αυτό το χρέος μεταφέροντας λογοτεχνικά έργα σε ανθρώπους που ίσως δεν θα ερχόταν σε επαφή μαζί τους με τον παραδοσιακό τρόπο. Δίνοντας την ευκαιρία να γνωρίσουν σπουδαίους συγγραφείς, την καλλιτεχνική τους αξία και τον βίο τους. Σώζοντας μικρά κομμάτια Ιστορίας με τον τρόπο που μπορώ να το κάνω εγώ. Από την άλλη μεριά, η εξοικείωση ενός άλλου κοινού με την ανάγνωση και την «απενοχοποίηση» των κόμικς είναι επίσης ένα ενδιαφέρον εγχείρημα. Σε κάθε περίπτωση είναι ένας κόσμος ανεξάντλητης έμπνευσης και δημιουργικότητας.
Ηλ.Κ.: Όπως στον κινηματογράφο, έτσι και στα comics, το κοινό είναι πιο δεκτικό σε μία ιστορία που γνωρίζει ήδη. Γι’ αυτό και υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες εκδοτικοί οίκοι αναγνωρίζουν αυτή τη δυναμική και αναθέτουν σε συνεργαζόμενους δημιουργούς τη μεταφορά ενός έργου. Στην περίπτωση της Κερένιας, αλλά και σε άλλες που γνωρίζω, η μεταφορά είναι αποτέλεσμα της αγάπης των δημιουργών για το πρωτογενές υλικό, αλλά και η πίστη πως αυτή η συγκλονιστική ιστορία λειτουργεί άψογα σε comic.

Ηλία, με το Μαύρο Φως, αλλά και την Κερένια Κούκλα δείχνεις ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον τρόμο –στην πρώτη περίπτωση ψυχολογικό, στη δεύτερη γοτθικό με ελληνικά στοιχεία. Ποιες ταινίες ή graphic novels θα έλεγες ότι είναι οι πηγές έμπνευσής σου στο είδος αυτό;

Ηλ.Κ.: Πηγές έμπνευσης στα comics είναι οι ιστορικές ανθολογίες Creepy και Eerie, των οποίων αρκετές ιστορίες εκτυλίσσονταν σε αστικά περιβάλλοντα. Στον κινηματογράφο επανέρχομαι συχνά για έμπνευση σε αγαπημένες ταινίες όπως «Η Λάμψη», το «Jacob’s Ladder», και το «Στο Στόμα της Τρέλας».

Οι Έλληνες δημιουργοί κάνουν κόμικ κάτω από δύσκολες συνθήκες. Πώς βλέπεις την κατάσταση του ελληνικού κόμικ και τι σε κάνει προσωπικά να επιμένεις στη δημιουργία κόμικ;

Γ.Τ.: Είναι πολύ λίγα τα χρόνια που εγώ ασχολούμαι με την δημιουργία των κόμικς, και καθώς πέρασα το μεγαλύτερο διάστημα αυτών των χρόνων δουλεύοντας για αυτές τις δυο δουλειές που έχω παρουσιάσει, δεν μπορώ να πω πως έχω μια πλήρη εικόνα των πραγμάτων. Έχω δει, όμως, το πάθος των Ελλήνων δημιουργών, την αυθεντικότητα της δουλειάς τους, τον βαθύ σεβασμό που δείχνουν ο ένας στον μόχθο του άλλου, την αγωνία και την αφοσίωσή τους και το πόσο καλά περνάνε με αυτό που κάνουν. Είναι όλα αυτά, λοιπόν, που με τροφοδοτούν συνεχώς με έμπνευση και όρεξη για να δουλέψω, το να φέρνω στο μυαλό μου όλους αυτούς τους δημιουργούς με κάνει να χαμογελάω και να συνεχίζω. Όσο για το πιο προσωπικό κίνητρο; Είναι απλό: Να μεταφέρω και γω, με τον τρόπο που μπορώ, στους ανθρώπους γύρω μου, ιστορίες που αξίζει να γνωρίζουν. Και κάπου εκεί που εγώ τις παρουσιάζω, κάπου εκεί που αυτοί πλησιάζουν για να τις διαβάσουν, να συναντιόμαστε.
Ηλ.Κ.: Από καλλιτεχνικής άποψης υπάρχει άνθηση, και βλέπω με χαρά νέους, αλλά και καταξιωμένους δημιουργούς, να ξεπερνούν αγκυλώσεις του παρελθόντος και να εξερευνούν θεματικές που μέχρι πρότινος έβλεπαν με επιφύλαξη. Το μεγάλο πρόβλημα είναι αναμφίβολα το ότι η αγορά είναι μικρή και ένας δημιουργός δεν μπορεί να ζήσει μόνο από τα comics, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που εργάζονται για εταιρείες του εξωτερικού.

Ηλία, είσαι ένας εκ των ιδρυτών του πολύ επιτυχημένου Comicdom Con Athens. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας και πώς θέλετε να κινηθεί η διοργάνωση στο μέλλον;

Ηλ.Κ.: Η επέκταση του Φεστιβάλ και σε άλλους χώρους βρίσκεται στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας, καθώς έχουμε πλέον περισσότερους από 13.000 επισκέπτες. Παράλληλα είναι υψίστης σημασίας να διατηρήσουμε την ελεύθερη είσοδο, ειδικά στην παρούσα οικονομική συγκυρία, και τέλος να παραμείνουμε προσηλωμένοι στα comics και την κουλτούρα τους, ανανεώνοντας διαρκώς το πρόγραμμά μας.

Ποια είναι τα μελλοντικά προσωπικά σας σχέδια;

Ηλ.Κ.: Υπάρχουν ιστορίες, θα μου επιτρέψετε όμως να μην τις αποκαλύψω ακόμη. Αυτόν τον καιρό η ανάγκη μου είναι να παραγάγω, ξανά, πρωτογενές υλικό, και ήδη κάνω επαφές με σχεδιαστές προς αυτή την κατεύθυνση.
Γ.Τ.: Σας προκαλώ να ανακαλύψετε στην σελίδα μου στο facebook (fb page: Γιώργος Τσιαμάντας Works) ποια ήταν η απάντηση του Χρηστομάνου σε μια αντίστοιχη ερώτηση που του έγινε το 1911. Ίσως χαμογελάσετε και σεις μαζί του. Επιστρέφοντας στο δικό μας παρόν, το 2017, η αλήθεια είναι πως οι ιδέες δεν σταματάνε ποτέ να έρχονται, ειδικά όταν δεν πρέπει. Όμως το σχέδιο για την ώρα είναι ένα: «Ξεκούραση-Ξεκούραση- Ξεκούραση!»

* Η «Κερένια Κούκλα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Comicdom Press. Διαβάστε περισσότερα εδώ.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ

Headlines