Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Α’)

Όπως αναφέρθηκε και στο τέλος του προηγούμενου άρθρου μας (Το υπόβαθρο της ελληνικής λογοτεχνίας, Μέρος Β’), προπλάσματα των ομηρικών ποιημάτων υπήρχαν αιώνες πριν από τη γένεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στην Ελλάδα και στα μικρασιατικά παράλια που είχαν αποικιστεί από Έλληνες.

Το ηρωικό έπος πριν από τον Όμηρο, η προομηρική ηρωική ποίηση, δεν ήταν ποίηση αποκρυσταλλωμένη διά παντός, ένα κείμενο έτοιμο εκ των προτέρων, που απλώς επαναλαμβανόταν, αλλά μια προφορική απαγγελία, ένα τραγούδι, ένας κόσμος προφορικής σύνθεσης, που ο προομηρικός αοιδός διαρκώς τροποποιούσε και αναμόρφωνε.

Σημείο καμπής στην ελληνική πνευματική ζωή αποτέλεσε ο αιώνας του Ομήρου —με σχετική βεβαιότητα, ο 8ος αιώνας π.Χ.—, καθώς απελευθέρωσε τις δυνάμεις που ήταν εγκλωβισμένες στους σκοτεινούς χρόνους και χάραξε μια νέα εξελικτική πορεία.

Μάλιστα, παρά το γεγονός ότι η εξέλιξη αυτή, ήδη από τους Αρχαϊκούς Χρόνους, ξεπέρασε τα σύνορα του πνευματικού κόσμου του έπους, ο Όμηρος παρέμεινε για τους Έλληνες κάθε εποχής, σε πολλούς και σημαντικούς τομείς του πνευματικού βίου τους, ο ζωογόνος αέρας, η πρωινή δροσιά, η ανεπιτήδευτη φυσικότητα.

Οι Έλληνες ήξεραν από στήθους μεγάλα τμήματα των ομηρικών επών και τα θεωρούσαν όχι μόνο σύμβολα του ηρωικού πνεύματος και της ενότητας του ελληνικού κόσμου, αλλά και πανάρχαιη πηγή ηθικής αγωγής.

Ο Όμηρος συγκαταλέγεται δικαίως στις μεγαλύτερες προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, καθώς τα έπη του αποτέλεσαν τη βάση της ελληνικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού καθ’ όλη τη διάρκεια των Κλασικών Χρόνων, αλλά και τη ραχοκοκαλιά της ανθρωπιστικής παιδείας έως την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την περίοδο εξάπλωσης του χριστιανισμού.

Εξάλλου, τα ομηρικά έπη, είτε έμμεσα (μέσω της Αινειάδας του Βιργιλίου, η οποία είχε πλαστεί κατά τα πρότυπα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας) είτε άμεσα (μέσω της αναβίωσής τους από τη βυζαντινή παιδεία και της μετέπειτα μετακένωσής τους στην Ιταλία από έλληνες λογίους), άσκησαν βαθιά επίδραση στον πολιτισμό της Ιταλικής Αναγέννησης, συνέβαλαν δε μέχρις ενός σημείου στη διαμόρφωση των ιδεών και των προτύπων της Δύσης στους Νεότερους Χρόνους.