Ο Ορφέας και ο ορφισμός (Μέρος Α’)

Μυθικός αοιδός με γνωρίσματα ήρωα, θεού και ημιθέου, ιδρυτής μυστηριακών τελετών και ιερέας, ο Ορφέας ήταν, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, γιος του θρακικού ποταμού Οιάγρου και της Μούσας Καλλιόπης.

Ο Παυσανίας πίστευε ότι έδρασε στην περιοχή των Πιερίων, ενώ οι μυθογράφοι τον θεωρούσαν βασιλιά είτε των Βιστώνων είτε των Οδρυσών είτε των Μακεδόνων.

Ο Ορφέας, που διέθετε εξαιρετικές μουσικές ικανότητες και τελειοποίησε τη λύρα προσθέτοντας δύο ακόμη χορδές, έλαβε μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία.

Ο πρόωρος χαμός της νεαρής συζύγου του, Ευρυδίκης, από δάγκωμα φιδιού ώθησε τον απαρηγόρητο Ορφέα στην απόφαση να κατέβει στον Άδη, για να τη φέρει πίσω στη ζωή. Η δύναμη της λύρας του, της μουσικής του, ήταν τέτοια, που ο Πλούτωνας και η Περσεφόνη επέτρεψαν στην Ευρυδίκη να ακολουθήσει τον Ορφέα στον Επάνω Κόσμο, υπό τον όρο ότι ο προικισμένος μουσικός δε θα έστρεφε το βλέμμα του στη σύζυγό του, πριν αντικρίσουν το φως του ήλιου. Ο Ορφέας, όμως, παράκουσε τους θεούς του Κάτω Κόσμου, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την επιστροφή της αγαπημένης συζύγου του στον κόσμο των σκιών του Άδη, τον παντοτινό χωρισμό τους.

Σε ό,τι αφορά το τέλος του ίδιου του Ορφέα, ο μουσικός είτε θανατώθηκε —σύμφωνα με την επικρατέστερη και πάλι εκδοχή— από τις γυναίκες της Θράκης είτε κεραυνοβολήθηκε από τον Δία είτε αυτοκτόνησε, καθώς δεν μπορούσε να αντέξει την οδυνηρή απώλεια της γυναίκας του.

Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης, αλλά και όλα σχεδόν τα επεισόδια της ζωής του Ορφέα, ενέπνευσαν τους καλλιτέχνες τόσο κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας όσο και στους Νεότερους Χρόνους.

Δεκάδες τίτλοι ποιημάτων παρουσιάζονταν στην αρχαιότητα με το όνομα του Ορφέα, ενώ κυκλοφορούσαν πολλές Θεογονίες που επίσης παρουσιάζονταν ως ορφικές. Ο νεοπλατωνικός Δαμάσκιος μάς δίνει μιαν επισκόπηση στο σύγγραμμά του Περί των πρώτων αρχών.

Το ποίημα που τιτλοφορείται Ραψωδική Θεογονία —την αποτελούσαν 24 ραψωδίες— στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στον Ησίοδο. Στην αρχή αυτής της κοσμογονίας βρίσκεται ο Χρόνος, που δημιουργεί τον Αιθέρα και ένα ασημένιο Αβγό, από το οποίο προέρχεται ο Φάνης, το αρσενικοθήλυκο παράδοξο πλάσμα. Ο θεός αυτός με τα πολλά ονόματα —μεταξύ αυτών, και Έρωτας— αποτελεί την αφετηρία του γενεαλογικού δέντρου, στο οποίο εμφανίζονται επίσης ο Ουρανός, ο Κρόνος και ο Δίας.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Ορφέας και η Ευρυδίκη.