Μίλητος, το λίκνο της φιλοσοφίας (Μέρος Α’)

Κατά τη διάρκεια του πολυτάραχου 6ου αιώνα π.Χ. έλαβε χώρα ένα πνευματικό γεγονός μείζονος σημασίας, η γέννηση της φιλοσοφίας. Ο τόπος όπου έκανε την εμφάνισή της η καινούρια αυτή στάση απέναντι στα προβλήματα του κόσμου ήταν η Ιωνία, και πιο συγκεκριμένα η μητρόπολη της Μιλήτου.

Οι Μιλήσιοι, τέκνα της ιωνικής φυλής, που ύστερα από μακροχρόνιες περιπλανήσεις μπόρεσε τελικά να αναπτυχθεί στο μικρασιατικό έδαφος, στάθηκαν απέναντι στην ελληνική Δύση, που έτεινε προς το μυστικισμό. Οι πολίτες της ιωνικής μητρόπολης, που ανθούσε οικονομικά χάρη στην έντονη εμπορική και αποικιακή δραστηριότητά της, δέχονταν με ανοιχτές αγκάλες τα ερεθίσματα που συνέρρεαν σε αυτήν από μακρινές χώρες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης απελευθέρωσαν τη φιλοσοφική θεώρηση της φύσης από το παμπάλαιο μυθικό περίβλημα και έθεσαν τα θεμέλια της Δυτικής επιστήμης.

Οι μεγάλοι αυτοί στοχαστές προέβησαν σε μια ριζοσπαστική ανατροπή, καθώς κατάφεραν να απαλλαγούν από το μύθο του έπους, από όλα τα μυθικά δεσμά, και να πραγματοποιήσουν ενσυνειδήτως ένα αποφασιστικό βήμα προς έναν πνευματικό Νέο Κόσμο.

Ασφαλώς, στην πρώιμη αρχαϊκή φιλοσοφία τους, που αποτελεί οργανικό κομμάτι της ελληνικής πνευματικής ζωής, ενυπάρχει μέχρις ενός σημείου η θεολογία —το πρόβλημα της ουσίας της φύσης είναι σε κάθε περίπτωση και πρόβλημα παρουσίας του θεϊκού μέσα σε αυτήν—, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η επίδραση που άσκησαν πάνω τους ξένες κοσμογονίες, οι κοσμογονικοί μύθοι της Ανατολής με τα φαντασιακά στοιχεία τους.

Δυστυχώς, οι γνώσεις μας για τις απόψεις και τις διδασκαλίες των τριών αυτών σπουδαίων προσωκρατικών φιλοσόφων είναι εξαιρετικά περιορισμένες, καθώς κανένα έργο τους δε σώζεται. Τα όποια στοιχεία έχουμε στη διάθεσή μας προέρχονται από το χαμένο έργο του Θεόφραστου Φυσικών δόξαι (οι γνώμες των φυσικών φιλοσόφων), καθώς και από την κριτική του Αριστοτέλη για τους παλαιότερους στοχαστές, τους προσωκρατικούς φιλοσόφους.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, πανοραμική άποψη της Μιλήτου, γέννημα διαδραστικής περιήγησης στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος».