Η ιστορία της νησίδας «Ανθρωποφάς» στους Φούρνους Ικαρίας (χάρτης)

Ο Ανθρωποφάς (ή Μεγάλος Ανθρωποφάς ή Μεγάλος Ανθρωποφάγος ή Ανθρώ) είναι μία ακατοίκητη νησίδα του συμπλέγματος των Φούρνων Ικαρίας η οποία βρίσκεται νοτιοανατολικά των Φούρνων.

Η έκτασή της είναι 0,545 τ.χλμ.. Διοικητικά ανήκει στον δήμο Φούρνων Κορσεών.

Σύμφωνα με το Βικιπαιδεία: Οι Φούρνοι Κορσεών (ή αλλιώς Φούρνοι Ικαρίας ή απλώς Φούρνοι) είναι συστάδα νήσων, νησίδων και βραχονησίδων του ανατολικού Αιγαίου. Η Θέση τους είναι δυτικά-νοτιοδυτικά της Σάμου και ανατολικά της Ικαρίας (λίγο νότια ανάμεσα στα δύο νησιά). Συγκεκριμένα ανάμεσα στο τρίγωνο των ακρωτηρίων Δομένικος της Σάμου, Φανάρι της Ικαρίας και Τζουλούφι της Πάτμου.

Κυριότερες αυτών είναι, δυτικά: η Θύμαινα, το Θυμαινάκι (ή Θυμαινονήσι), το Αλατονήσι (ή Αλαφονήσι ή Αλατσονήσι), κεντρικά: οι Φούρνοι, Κισηριά (ή Διαπόρι), νότια: το Στρογγυλό, το Πλατύ (ή Πλάκα), Μακρονήσι ή Μακρύκαι ανατολικά: Ανθρωποφάς (ή Ανθρώ), ο μικρός Ανθρωποφάς, η Κεδρό (ή Μικρή Ανθρωποφάς), η Αγριδιό (ή Πρασονήσι), ο Άγιος Μηνάς, ο μικρός Άγιος Μηνάς και το Πλακάκι.

Οι Φούρνοι είναι μία συστάδα νησιών (πάνω από 20). Το χαρακτηριστικό των νησίδων αυτών είναι η πολύ μεγάλη ακτογραμμή (120 χλμ.) που ξεπερνά σε μήκος και αυτή της Σάμου (η οποία συγκριτικά έχει πολύ μεγαλύτερο μέγεθος). Τα μεγαλύτερα από τα νησιά είναι οι Φούρνοι, η Θύμαινα και ο Άγιος Μηνάς.

Οι Φούρνοι είναι το μεγαλύτερο νησί της συστάδας με έκταση 30,5 τ.χλμ. Επίσης στο νησί βρίσκεται και η ομώνυμη πρωτεύουσα της συστάδας, αλλά και της νήσου με 1.033 κατοίκους.

Η Θύμαινα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος με έκταση 10,071 τ.χλμ. Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, είναι 151 κάτοικοι που διαμένουν στους δύο οικισμούς του νησιού, την Θύμαινα (140 κάτοικοι) και την Κεραμειδού (11 κάτοικοι). Το υψηλότερο σημείο του νησιού είναι 470 μ.

Ο Άγιος Μηνάς έχει έκταση 2,1 km² και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει 3 κάτοικους.

Το νησί ανήκει γεωλογικά στην κυκλαδική ενότητα. Τα πετρώματά του είναι σχιστολιθικά συνήθως στα χαμηλότερα μέρη των λόφων και ασβεστολιθικά στα υψηλότερα. Οι ακτές είναι απόκρημνες, χαρακτηριστικές του αιγαιακού τοπίου, γεμάτες κόλπους και κολπίσκους προστατευμένους από τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Σε αυτή την ποικίλη γεωμορφολογία οφείλεται η δυσανάλογα μεγάλη ακτογραμμή του νησιού, αλλά και ολόκληρου του συμπλέγματος γενικότερα. Η θαλάσσια περιοχή χαρακτηρίζεται από μικρά βάθη και σχετικά μικρές κλίσεις. Ο ορυκτός πλούτος περιορίζεται στο μάρμαρο των τριών λατομείων, που όμως δε χρησιμοποιούνται σήμερα.

Η χλωρίδα και η πανίδα του νησιού, αν και ελλιπώς μελετημένες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για το λόγο αυτό οι Φούρνοι έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Natura 2000». Πολλά είδη αρωματικών φυτών, με κυρίαρχα το θυμάρι, το θρούμπι, τη φασκομηλιά και το ρείκι, αφθονούν στα σχιστολιθικά εδάφη, ενώ στα ασβεστολιθικά ο σχίνος, η κουμαριά και ο φίδας. Δε λείπουν βέβαια και οι ελαιώνες. Πληθωρική είναι η παρουσία του μανδραγόρα, ο οποίος σπάνια παρατηρείται σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Πρόκειται για φυτό ποώδες με πλατιά φύλλα, οι καρποί του οποίου, αν φαγωθούν, προκαλούν αντισπαστικές και υπνωτικές ιδιότητες. Παλαιότερα υπήρχαν σε βορινές, ως επί το πλείστον, περιοχές μερικά δασύλλια από κουμαριές, χαρουπιές και σχίνους, αλλά η αλόγιστη υλοτομία στα χρόνια του Μεσοπολέμου και η εντατική βόσκηση, που συνεχίζεται και σήμερα, έχουν προκαλέσει μεγάλη υποβάθμιση και έντονα φαινόμενα διάβρωσης.

Η πανίδα των Φούρνων είναι εξίσου σημαντική. Η θαλάσσια περιοχή στηρίζει πληθυσμούς της μεσογειακής φώκιας monachus monachus, οι οποίοι απειλούνται από την ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά και διάφορα είδη δελφινιών και θαλάσσιων χελωνών. Το νησί συμπεριλαμβάνεται και στις 196 σημαντικές για τα πουλιά περιοχές της Ελλάδας (Σ.Π.Π.Ε.), καθώς είναι τόπος αναπαραγωγής πουλιών όπως ο μαυροπετρίτης (είδος γερακιού), ο σπιζαετός και η νησιωτική πέρδικα. Αποτελεί επίσης περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τα μεταναστευτικά είδη, ιδιαίτερα τους ερωδιούς.

Οι Φούρνοι είναι μια συστάδα άγονων μικρών νησιών και βραχονησίδων στις ανατολικές Σποράδες, μεταξύ Ικαρίας και Σάμου στο Βορρά και Πάτμου στο Νότο. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας τους, τα νησιά ήταν ακατοίκητα ή λημέρια πειρατών. Το λιγοστό αρχαιολογικό υλικό υποδηλώνει ότι στην αρχαιότητα οι Φούρνοι ίσως να κατοικήθηκαν κατά την αρχαϊκή και κλασσική εποχή, ενώ είναι βέβαιη η κατοίκηση κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή. Στη σύγχρονη εποχή η κατοίκηση τους ξεκινά μετά τα μέσα του 18ου αιώνα.

Στην αρχαία και μεσαιωνική γραμματεία διασώζονται επιγραμματικές αναφορές για τους Φούρνους, κυρίως σε έργα γεωγραφικού ενδιαφέροντος, όπου απλά επισημαίνεται η θέση των νησιών και κάποια από τις παραλλαγές του ονόματος των Φούρνων. Οι μόνες γραπτές μαρτυρίες για τη ζωή στα νησιά είναι οι λιγοστές επιγραφές που βρέθηκαν στη μικρή αρχαία ακρόπολη των Φούρνων και στα υπολείμματα ενός αρχαίου οικισμού στη θέση Καμάρι.

Από την περίοδο της ύστερης Τουρκοκρατίας (2ο μισό του 18ου αιώνα) κι έπειτα, διασώζεται προφορική παράδοση κι αρχειακό υλικό που μαρτυρεί ότι οι Φούρνοι κατοικήθηκαν εκ νέου, αρχικά από Πάτμιους και Δωδεκανήσιους, στους οποίους πολύ γρήγορα προστέθηκαν νέοι κάτοικοι από Ικαρία, Σάμο, Κυκλάδες, Μικρά Ασία, Κρήτη και ηπειρωτική Ελλάδα.

Η ιστορία των νησιών θα πρέπει να εξεταστεί κυρίως σε συνάρτηση με την ιστορία της γειτονικής Ικαρίας και της Σάμου, αλλά και της ιωνικής Μικράς Ασίας, παρατηρώντας κυρίως το τι συνέβαινε εκεί στις αντίστοιχες χρονικές περιόδους.

Το όνομα των Φούρνων

Τα νησιά ήταν γνωστά στους αρχαίους γεωγράφους με διάφορες παραλλαγές του ονόματος τους, ενώ παρατηρείται και κάποια σύγχυση στο Στράβωνα και στον Πλίνιο (ή ίσως στους αντιγραφείς των έργων τους), όπου απαντάται διπλή ονομασία μέσα στα ίδια τα συγγράμματα:

Κορασσίαι (Στράβων, Χ 5, 13 σ.488): «Πλησίον δ’ έσί και η Πάτμος, και [αι] Κορασσίαι, προς  δύσιν κείμεναι τη Ικαρία’ αύτη δε Σάμο…..”

Κορσίαι (  Στράβων, ΧΙV 1,13 σ.636): «Τῆς δὲ Τρωγιλίου πρόκειται νησίον ὁμώνυμον· ἐντεῦθεν δὲ τὸ ἐγγυτάτω δίαρμά ἐστιν ἐπὶ Σούνιον σταδίων χιλίων ἑξακοσίων͵ κατ᾽ ἀρχὰς μὲν Σάμον ἐν δεξιᾶι ἔχοντι καὶ Ἰκαρίαν καὶ Κορσίας͵ τοὺς δὲ  Μελαντίους σκοπέλους ἐξ εὐωνύμων…”

Κορσίαι (stad. mar. magni 284; Αγαθήμερος 18 ( ….επί Κορσίας ρ….) ; IG XII, 6, 2 1203)

Κορσεαί: Εκαταίος ο Μιλήσιος (FGrHist 1 F 143 από Στέφανο Βυζάντιο σ. 376, 10)

Κορσία: (Ηρωδιανός Ι 285, 1 ed Lentz, από Στέφανο Βυζάντιο σ. 376, 11, annotans: δια του ι, stad. Mar. magni 283).

Corassiae (Pliny, Hist Nat 4.12.23): «After we pass these, no regular order can be well observed; the rest must therefore be mentioned indiscriminately. There is the island of Scyros…Patmos……………….the Corassiæ, Lebinthus, Leros, Cinara, Sicinus…’’

Corseae (Pliny, Hist Nat 5.37): «The coast of Ionia has the islands of Trageæ, Corseæ, and Icaros, which has been previously mentioned”

Όνομα κατοίκων στην αρχαιότητα: Κορσεάτης (Στέφ. Βυζάντιος σ. 376,12) και Κορσιñται (t. 1213 XI)

Φούρνοι: Η πρώτη φορά που απαντάται  το σύγχρονο όνομά των νησιών είναι στο βυζαντινό Σταδιοδρομικόν [1] του 10ου αιώνα μΧ, που περιέχεται στο έργο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου «Εκθεσις της Βασιλείου Τάξεως». Το Σταδιοδρομικόν παραθέτει τις αποστάσεις μεταξύ των νησιών που πρέπει να διανύσει ο αυτοκρατορικός στόλος και βρίσκεται στο τέλος του καταλόγου των πλοίων και του εξοπλισμού που συγκεντρώθηκε για την αυτοκρατορική εκστρατεία του 949 π.Χ, για την αποτυχημένη προσπάθεια ανάκτησης της Κρήτης από τους Σαρακηνούς Άραβες:

“Από της θεοφυλάκτου Πόλεως εις Ηράκλειαν μίλια ξ΄. από Ηρακλείας έως Προικονήσσου μιλ. μ’. από Προικονήσσου έως Αβύδου μιλ. ρ’. από Αβύδου έως Ταπευκία μιλ. ιβ’. από Ταπευκία έως Τενέδου μιλ. η’. από Τενέδου έως Μιτυλίνης μιλ. ρ’. από Μιτυλίνης έως Χίου μιλ. ρ’. από Χίου έως Σάμου μιλ. ρ’. από της Σάμου έως τους Φούρνους μιλ. λ’. από τους Φούρνους έως Ναξίας μιλ. ο’…..”

Ο διάσημος Τούρκος κουρσάρος, ναύαρχος και χαρτογράφος του 16ου αιώνα, Πιρί Ρέϊς, στο έργο του Kitab-I Bahriye (Βιβλίο Ναυσιπλοΐας) αναφέρεται το 1521 μΧ με τη σειρά του στους Φούρνους και στα καλά τους αγκυροβόλια, αλλά δημιουργεί σύγχυση για την ονομασία του κάθε ενός νησιού χωριστά, αφού αναφέρεται στους σημερινούς Φούρνους με το όνομα Huršyd ( προφανώς εκ του Curshia των Μεσαιωνικών χαρτών, από το αρχαίο Κορσία/Κορσίαι), ενώ ονομάζει Furnaz (προφανώς εκ του λατινικού Fornoli) τη Θύμαινα, λέγοντας ότι οι άπιστοι την ονομάζουν Lipis:

«Τα παλιά χρόνια, τα νησιά ήταν τόπος κατοικίας μοναχών, αλλά τώρα είναι εγκαταλελειμένα. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν αρχαία ερείπια σ’αυτά τα νησιά. Το νησί που εμείς ονομάζουμε Huršyd, οι άπιστοι το λένε Qursije. Το νησί Furnaz εκείνοι το λένε Lipis. Σε περίπτωση που θέλει κάποιος να πλεύσει σε αυτά τα νησιά με μεγάλα πλοία, το βάθος ανάμεσα στα δύο νησιά είναι 40 οργιές(;)»

Fornoli: σε χάρτες της Νεότερης Εποχής

Curshia: σε χάρτες της Νεότερης Εποχής

Κρουσσοί: Νεότεροι Χρόνοι, προφανώς εκ του Curshia < Κορσίαι

Η ταυτοποίηση των σημερινών Φούρνων με τις αρχαίες Κορασσίαι/Κορσεαί/Κορσίαι, έγινε με βάση το γκραφίτι ενός φρουρού, πάνω σε βράχο στην αρχαία ακρόπολη των Φούρνων, όπου ο ίδιος αναφέρει ότι φυλάσσει την ακρόπολη των Κορσιητών.