«Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν, Απαγορεύομεν…» μνήμες από τη λογοκρισία της δικτατορίας

«Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία

κάποιος την έγραψε στον τοίχο με μπογιά

ήταν μια λέξη μοναχά ελευθερία

κι έπειτα είπαν πως την έγραψαν παιδιά

Ύστερα κύλησε ο καιρός κι η ιστορία

πέρασε εύκολα απ΄τη μνήμη στην καρδιά

ο τοίχος έγραφε μοναδική ευκαιρία

εντός πωλούνται πάσης φύσεως υλικά ….»

Δαχτυλογραφημένοι σε μια κόλλα χαρτί οι στίχοι της Κωστούλας Μητροπούλου, κι από κάτω χειρόγραφα «Απερρίφθη υπό της Α/θμίου Επιτροπής διότι δια της προφανούς μεταφορικής εννοίας των στίχων προσβάλλεται η ιδέα της ελευθερίας (παρομοίωσις με μάντρα παλαιών υλικών κλπ)», με την υπογραφή του Τμηματάρχη Κ.Δημητρίου.

Ο «Δρόμος» είναι ένα μόνο από τα αμέτρητα τραγούδια που λογοκρίθηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας της 21ης Απριλίου. Και δεν ήταν μόνο τα τραγούδια, ήταν και κινηματογραφικά έργα και θεατρικές παραστάσεις και εφημερίδες και βιβλία ….

Τα ντοκουμέντα παρουσιάστηκαν σε μια έκθεση που πλαισίωσε την εκδήλωση με θέμα «Η λογοκρισία στη δικτατορία 1967-1974», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του τριημέρου εκδηλώσεων που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντισταστιακών (ΣΦΕΑ), όπως αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

«Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν, Απαγορεύομεν…» λέξεις που κυριαρχούσαν στο καθεστώς της ασφυκτικής προληπτικής και κατασταλτικής λογοκρισίας που επέβαλε στον Τύπο, την εκπαίδευση και σε κάθε εκδοχή της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής στη χώρα η επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών.

«Απερρίφθη … διότι εκδηλώνει σαφώς αντίθεσιν προς τα όνειρα , τα ιδανικά της φυλής μας» γράφει ο λογοκριτής για τους στίχους του τραγουδιού «Οι Έλληνες έναν καιρό» του Κ.Χ. Μύρη (Κ. Γωργουσόπουλου).

Και κάτω από το «Ζεϊμπέκικο» το γνωστό «Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια», του Σαββόπουλου έγραψε «Απερρίφθη… διότι δεν συνεμμορφώθη με τας υποδείξεις».

Το «Ο» δίπλα από τον τίτλο του τραγουδιού που περνούσε από λογοκρισία σήμαινε «ακατάλληλο» και το «Δ» «διφορούμενο».

Βιβλία λογοκρίθηκαν γιατί είχαν κόκκινο εξώφυλλο ή επειδή το επώνυμο του συγγραφέα είχε κατάληξη σε -ωφ , και δεν γλύτωσαν από τη λογοκρισία ούτε ταινίες εμπορικές, όπως «Υπολοχαγός Νατάσσα» και «Η κόρη μου η σοσιαλίστρια» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

«Σήμερα 51 χρόνια μετά τη δικτατορία ο ΣΦΕΑ επέλεξε να προβάλει ως ειδικό θέμα τη λογοκρισία σε κάθε μορφή πνευματικής και πολιτιστικής ζωής. Νομίζουμε ότι είναι ένα θέμα που τώρα θα ανοιχτεί. Σποραδικά μπορεί να έχουν λεχθεί διάφορα πράγματα. Εμείς θέλουμε μία εμβάθυνση γιατί πιστεύουμε ότι κάθε δικτατορικό και φασιστικό καθεστώς επιδιώκει να παρεμβαίνει και στη σκέψη ακόμη των πολιτών.»

» Ιδιαίτερα στη σκέψη και στην ψυχή των νέων ανθρώπων. Και αυτό το κάνουμε και γιατί πρέπει οι νέοι άνθρωποι να μάθουν τι σημαίνει η στέρηση της ελευθερίας, της δημοκρατίας. Γιατί τα λένε τώρα, είναι έννοιες γνωστές, πολύ συνηθισμένες η δημοκρατία, η ελευθερία, αλλά πρέπει να ξέρουν και τι συνέπειες μπορεί να έχει η στέρηση τους και να αγωνίζονται ακριβώς για να μην επέλθουν τέτοιες συνθήκες ξανά» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, μιλώντας εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής του τριημέρου των εκδηλώσεων του ΣΦΕΑ, η Καίτη Τσαρουχά -Κομψοπούλου, κόρη του δολοφονημένου από τη χούντα, το 1968, πρώην βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργου Τσαρουχά.

Η δικτατορία ανάγκασε τους ανθρώπους να χειροκροτούν

«Η δικτατορία ανάγκασε τους ανθρώπους να χειροκροτούν. Θυμάμαι ότι πηγαίναμε και χειροκροτούσαμε απέναντι από την Εμπορική Τράπεζα της Καβάλας καθώς και επίσης ότι 43 χρόνια μετά θυμάμαι πάρα πολύ καλά ποιος είναι δήμαρχος Καβάλας, ποιος είναι Νομάρχης Καβάλας, ποιος είναι διοικητής της 11ης Μεραρχίας Πεζικού, ποιος είναι διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού και ποιος είναι υπουργός προεδρίας κυβερνήσεως διότι αν δεν τα μαθαίναμε σηκωνόταν η βέργα της δασκάλας και γινότανε η παλάμη κόκκινη.»

» Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί το κλίμα της δικτατορίας. Ήταν τεράστια η αγραμματοσύνη. Σε συνδυασμό με όλο εκείνο το πλέγμα της εθνικοφροσύνης δημιουργούσε απίστευτα φράγματα. Καλό είναι να κοιτάξουμε πίσω για να μην ξανάρθει αυτό. Γιατί μόνο και μόνο το ότι χρυσαυγίτες μιλάνε και γράφουν ανορθόγραφα δείχνει ότι μιμούνται τα ινδάλματα τους» ανέφερε, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ στο περιθώριο της ημερίδας, ο ιστορικός Νίκος Καραγιαννακίδης.

«Έμεινε του Θωμά του χαφιέ ο τίτλος ‘ο σεμινάριος’»

Στις δικές του μνήμες από τη λογοκρισία στο θέατρο αναφέρθηκε ο ηθοποιός Κώστας Γακίδης, λέγοντας ότι θεατρικά κείμενα που περνούσαν από τη λογοκρισία, όπως για παράδειγμα, «Οι κατεργαριές του Μπερτόλδου» του Σκούρτη γίνονταν κατάλληλα μόνο για να τα παίζουν «βουβοί».

Στο θέατρο Αμαλία, όπου εργαζόταν τότε ως ηθοποιός, η παράσταση «Βεγγέρα» δεν ανέβηκε ποτέ εξαιτίας της λογοκρισίας.

«Η Φαύστα ήταν από τα πρώτα έργα που είχαμε ανεβάσει στο θέατρο Αμαλία. Το διαβάσανε το κείμενο αυτοί που έκαναν λογοκρισία. Φαντάζομαι ότι ο «καημένος» ο χαφιές που το διάβασε έπαθε νευρικό κλονισμό. Δεν βρήκαν τίποτα να κόψουνε, όλα ήτανε μία χαρά. Αλλά δεν είχαν προνοήσει ότι είναι μία σκηνή που βγαίνει ο «Γιάννης», που τον έπαιζε ο φίλος μου ο Θανάσης Παπαδημητρίου, με την εφημερίδα μπροστά και λέει «τα νέα άσχημα εις τας εφημερίδας, η βόρεια και η νότια γίναν δυο μερίδες» σε αναφορά στο Βιετνάμ.»

» Η Θεσσαλονίκη έβγαλε καταπληκτική δουλειά. Ο Αντώνης ο Σκούρτης έκανε καταπληκτική δουλειά τότε. Είχε ένα οπισθόφυλλο, το οποίο είχε ένα ανατρεπτικό κολάζ. Το πιο σημαντικό είναι ότι στο Κρατικό Θέατρο παιζόταν μία παράσταση του Μπέκετ και στο Αριστοτέλειο, που είναι στον από κάτω όροφο, παιζόταν μία ταινία που δεν θυμάμαι τον τίτλο της. Εβγαλε τις αφίσες μόνο από τις παραστάσεις. Η μία ήταν «Ο βασιλιάς πεθαίνει» και η άλλη ήταν «Να πεθάνει το κτήνος». Αυτό μόνο που έβγαινε στη σκηνή, καταλαβαίνετε ότι γινόταν πανζουρλισμός» αφηγήθηκε ο Κώστας Γακίδης.

Και τέλος μίλησε για τον Θωμά τον Σεμινάριο. «Στην Αίθουσα της Τέχνης παρουσιάζαμε την παράσταση «Ο άντρας είναι άντρας» και ξαφνικά μπουκάρανε κάποιοι άνθρωποι μέσα και λέει ένας με στόμφο «θα θέλαμε το σεμινάριο». Κοιταζόμαστε μεταξύ μας εμείς. Κάποιος του είπε «μήπως εννοείτε το σενάριο» και από τότε του έμεινε του Θωμά του χαφιέ ο τίτλος ‘ο σεμινάριος»», κατέληξε ο Κώστας Γακίδης.

Δείτε επίσης:

• Η ομιλία του προέδρου του ΣΦΕΑ 1967-1974 για την επέτειο της επιβολής της δικτατορίας