Ίος, ο Όμηρος και η Μικρή Μάλτα

Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, η Ίος (Νιος) ήταν πατρίδα της μητέρας του Oμήρου, αλλά και τόπος ταφής του μεγάλου επικού ποιητή. Στο βόρειο τμήμα του νησιού, κοντά στη θέση «Πλακωτός», σώζονται τα λείψανα αρχαίου πύργου, του Ψαρόπυργου (έτσι τον ονομάζουν οι Νιώτες), που ερμηνεύτηκε κατά το παρελθόν ως τάφος του Ομήρου.

Τόσο κατά τους Προϊστορικούς όσο και κατά τους Ιστορικούς Χρόνους το νησί ακολούθησε την τύχη των άλλων Kυκλάδων. Σημαντικό ρόλο στην ιστορική πορεία του διαδραμάτισε το ευρύ και ασφαλές λιμάνι στο δυτικό τμήμα του.

Οι ανασκαφικές έρευνες έχουν αποκαλύψει λείψανα προϊστορικών οικισμών (σημαντικότερος, ο πρωτοκυκλαδικός οικισμός στο λόφο του Σκάρκου) και εγκαταστάσεων των Ιστορικών Χρόνων, κυρίως σε παράλιες θέσεις.

Κύριο οικιστικό κέντρο της μικρής πόλης-κράτους της Ίου υπήρξε κατά τους Ιστορικούς Χρόνους η ομώνυμη τειχισμένη πόλη, χτισμένη σε φύσει οχυρή θέση, στο λόφο της Χώρας.

Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους (7ος-8ος αιώνας) ανεγέρθηκε στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, σε βραχώδες ύψωμα ανάμεσα στην Ψάθη και την Αγία Θεοδότη, το Παλαιόκαστρο, που είχε οπτική επαφή με το κάστρο Απαλύρου στη Νάξο και επέτρεπε τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής.

Επί Φραγκοκρατίας η Ίος κατελήφθη από τους Ενετούς, ενώ από το 1537 κύριοι του νησιού έγιναν οι Τούρκοι.

Η ονομασία Μικρή Μάλτα, που απαντά σε κείμενα περιηγητών επί Τουρκοκρατίας, σχετίζεται με τη σχεδόν μόνιμη παρουσία πειρατών στο νησί.

Η Ίος, που έλαβε μέρος στην Επανάσταση του 1821, ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος το 1830.

Σημαντική φυσιογνωμία των μετεπαναστατικών χρόνων υπήρξε ο νιώτης Σπυρίδων Βαλέτας (1779-1843), επιφανής Φιλικός, λόγιος και ευεργέτης του νησιού.

Κύριο χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής περιόδου, αρχής γενομένης από τη δεκαετία 1960-1970, αποτέλεσε αφενός η εγκατάλειψη των αγροτικών δραστηριοτήτων και αφετέρου η μετατόπιση του ενδιαφέροντος των κατοίκων της Ίου στον τομέα των τουριστικών υπηρεσιών.