Πολιτισμικός ή πολιτιστικός;

Πολιτισμός καλείται, ως γνωστόν, το σύνολο των υλικών και πνευματικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν μια κοινωνική ομάδα ή ένα έθνος, σε αντιδιαστολή προς μια άλλη κοινωνική ομάδα ή ένα άλλο έθνος.

Επίσης, ως πολιτισμός ορίζεται η συνολική κοινωνική κληρονομιά μιας ομάδας ανθρώπων ή του ανθρώπινου είδους ως συνόλου. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, ο πολιτισμός συνίσταται, μεταξύ άλλων, στη γλώσσα, τη θρησκεία, τις ιδεολογίες και τις πεποιθήσεις, τα ήθη και τα έθιμα, τους θεσμούς και τους νόμους, τις τέχνες, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τα μέσα παραγωγής, τις επιστημονικές γνώσεις, τις τελετές και τις τελετουργίες.

Είναι ευνόητο ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού εξαρτάται από την ικανότητα του ανθρώπου να μαθαίνει και να μεταβιβάζει τις συσσωρευμένες γνώσεις του στις επόμενες γενιές.

Στο πλαίσιο της σύγχρονης γλωσσικής επικοινωνίας, καθίσταται συχνά αναγκαία η διάκριση ανάμεσα στον πνευματικό πολιτισμό ή κουλτούρα (culture στα Αγγλικά και τα Γαλλικά, Kultur στα Γερμανικά) και τον υλικό ή τεχνολογικό πολιτισμό (civilization στα Αγγλικά, civilisation στα Γαλλικά και Zivilisation στα Γερμανικά).

Στο ίδιο πλαίσιο, παρατηρείται η τάση να γίνεται διάκριση μεταξύ των επιθέτων πολιτισμικός και πολιτιστικός, ώστε να εκφραστεί η λεπτή διαφορά ανάμεσα στον πολιτισμό ως πνευματικό μέγεθος ή αφηρημένη έννοια και τον πολιτισμό ως πράξη, ως σύνολο δραστηριοτήτων που ικανοποιούν πνευματικές ή καλλιτεχνικές αναζητήσεις.

Ειδικότερα, το επίθετο πολιτισμικός δηλώνει κατά κύριο λόγο τον πολιτισμό ως πνευματική καλλιέργεια, αναφέρεται δε στην αφηρημένη διάσταση του πολιτισμού:

πολιτισμική κληρονομιά, πολιτισμικός ιστός, πολιτισμική ταυτότητα, πολιτισμικά γνωρίσματα, πολιτισμικές ρίζες, πολιτισμικές σπουδές, πολιτισμικό επίπεδο, πολιτισμικό υπόβαθρο, πολιτισμική αξία, πολιτισμικό σοκ, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, πολιτισμικές διαφορές κ.λπ.

Το επίθετο πολιτιστικός, από την άλλη, δηλώνει κυρίως τον υλικό ή τεχνολογικό πολιτισμό, σχετίζεται δε με δραστηριότητες που υπηρετούν και προωθούν την ανάπτυξη του πολιτισμού, δηλαδή εκπολιτίζουν και εξανθρωπίζουν:

πολιτιστικός σύλλογος, πολιτιστικό κέντρο, πολιτιστικές εκδηλώσεις, πολιτιστική δράση, πολιτιστικές υπηρεσίες, πολιτιστικό δυναμικό, πολιτιστική πρωτεύουσα, πολιτιστικές ανταλλαγές, πολιτιστικές εκφάνσεις, πολιτιστικές διαδρομές, πολιτιστικές συναντήσεις, πολιτιστική ατζέντα κ.λπ.

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι το επίθετο πολιτισμικός έχει κατεξοχήν στατικό χαρακτήρα, ενώ το επίθετο πολιτιστικός έχει κατεξοχήν δυναμικό χαρακτήρα.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, μνημεία της Θεσσαλονίκης, που αποτέλεσε την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 1997.