Ζαγόρι : Η Αρίστη, η Γκραμπάλα και η κοιλάδα του Βοϊδομάτη

Πετρόχτιστα σπίτια και αρχοντικά, λιθόστρωτα καλντερίμια συνθέτουν την εικόνα της Αρίστης, όμορφου χωριού με εμφανώς ηπειρώτικο χρώμα και θέα στο εξαίρετο φυσικό ανάγλυφο της περιοχής.

Η Αρίστη ήταν ένα από τα πρώτα χωριά του Ζαγορίου στα οποία συστάθηκαν σχολεία (αλληλοδιδακτικό, Ελληνικό και παρθεναγωγείο).

Τα θρυλικά υψώματα της Γκραμπάλας, στην ευρύτερη περιοχή, αποτέλεσαν πεδίο σφοδρών συγκρούσεων κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, το 1940.

Στολίδια του χωριού είναι το αρχοντικό του Σταμάτη, η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (τρίκλιτη βασιλική, που χρονολογείται από το 1767 και ιστορήθηκε από καπεσοβίτες αγιογράφους το 1806), η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (με ξυλόγλυπτη οροφή και επίχρυσο, ξυλόγλυπτο τέμπλο), οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και των Ταξιαρχών.

Κοντά στην Αρίστη βρίσκεται μια περιοχή εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, η κοιλάδα του Βοϊδομάτη, με κρυστάλλινα νερά. Ο ποταμός, με αξιόλογη ιχθυοπανίδα και υπεραιωνόβια πλατάνια στις όχθες του, πηγάζει από τη χαράδρα του Βίκου και συμβάλλει στον Αώο, κοντά στο χωριό Καλλιθέα, βορείως της Αρίστης.

Σε ένα βράχο κοντά στις όχθες του Βοϊδομάτη (3,5 χλμ Β από την Αρίστη) είναι χτισμένο ένα ιδιαίτερα σημαντικό θρησκευτικό μνημείο, η μονή της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας, που ιδρύθηκε το 16ο αιώνα.

Το καθολικό, που τοιχογραφήθηκε το 1673, είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και έχει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στην κορυφή του βράχου βρίσκεται το καμπαναριό της μονής. Η γύρω περιοχή είναι κατάφυτη από πλατάνια.

Βορειοδυτικά από τη μονή της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας, κοντά στο χωριό Κλειδωνιά, ορθώνεται επιβλητικό το πέτρινο τοξωτό γεφύρι του Βοϊδομάτη (1853).

Τα παλαιολιθικά ευρήματα στη βραχοσκεπή Κλειδί, κοντά στις όχθες του Βοϊδομάτη, και στη βραχοσκεπή Μπόιλα (Μποΐλα), στην έξοδο της κοιλάδας του Βοϊδομάτη, συγκαταλέγονται στις πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων.