Πώς φτάσαμε στην έρευνα της OLAF για κακοδιαχείριση κονδυλίων για το προσφυγικό

Η πληροφορία ότι η ειδική υπηρεσία της ΕΕ για ζητήματα διαφθοράς, OLAF, έχει ξεκινήσει έρευνα για την εξέταση της διαχείρισης των προσφυγικών κονδυλίων στην Ελλάδα, δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Αντίθετα, ήδη από το 2016 υπάρχουν πολύ σοβαρά ερωτηματικά για το που πήγαν τα πραγματικά τεράστια ποσά που ήρθαν στην Ελλάδα. Και η OLAF διεξάγει από καιρό έρευνα. Δεδομένης της ευαισθησίας γύρω από το ζήτημα, λογικό είναι να αναμένουμε σημαντικές αποκαλύψεις.

Μια πολύ ακριβή ανθρωπιστική επιχείρηση

Αφετηρία των ερωτημάτων ήταν μια απλή διαπίστωση. Η Ελλάδα έχει δεχτεί ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας. Όντως, μέχρι τον Μάρτιο του 2016 που έκλεισε ο «βαλκανικός διάδρομος», πέρασαν από την Ελλάδα σχεδόν ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, ένας πραγματικά τεράστιος αριθμός που απαιτούσε προσωπικό για τη διάσωση και φροντίδα αυτών των ανθρώπων. Όμως, οι περισσότεροι από αυτούς έφυγαν από την Ελλάδα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Όταν μιλάμε, πλέον, για το προσφυγικό πρόβλημα μιλάμε για τους πρόσφυγες που είναι στην Ελλάδα στους διάφορους χώρους διαμονής και στα κέντρα κράτησης όπως η Μόρια. Προφανώς ο αριθμός τους δεν είναι μικρός, εάν συνυπολογίσουμε ότι διαρκώς έχουμε νέες αφίξεις (αλλά και διαρκώς, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έχουμε και μετακίνηση από την Ελλάδα προς άλλες χώρες (επανένωση οικογενειών, χορήγηση ασύλου κ.λπ.), όμως δεν είναι τεράστιος, ούτε είναι κατ’ αναλογία προς τον πληθυσμό μεγαλύτερος από ό,τι σε άλλες χώρες.

Προφανώς και υπήρχε μεγάλη ανάγκη δημιουργίας υποδομών, κάλυψης του κόστους των λειτουργιών που σχετίζονταν με την εφαρμογή της συμφωνίας Ευρώπης – Τουρκίας, στελέχωσης υπηρεσιών, αλλά και πάλι τα ποσά που δόθηκαν ήταν πολύ μεγάλα.

Ένα τεράστιο πακέτο ανθρωπιστικής βοήθειας

Το συνολικό ποσό που έφτασε στην Ελλάδα από το 2015 είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Ο λόγος είναι ότι περιλαμβάνει τόσο τις χρηματοδοτήσεις από την ΕΕ προς την ελληνική κυβέρνηση αλλά και απευθείας προς διεθνείς οργανώσεις, όπως και τις ιδιωτικές χορηγίες που με διάφορους τρόπους έφτασαν στην Ελλάδα.

Τώρα τα ποσά που γνωρίζουμε με ακρίβεια είναι αυτά που δόθηκαν από την ΕΕ. Αυτά αφορούν καταρχάς τα χρήματα που διαχειρίζεται η Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας και επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας (DG ECHO) που χρηματοδοτεί απευθείας διεθνείς οργανισμούς και μεγάλες διεθνώς αναγνωρισμένες ΜΚΟ. Αυτά τα χρήματα από το 2015 έχουν φτάσει τα 605,6 εκατομμύρια ευρώ και την άνοιξη ανακοινώθηκαν άλλα 180 εκατομμύρια ευρώ και σε μεγάλο βαθμό αφορούν το πρόγραμμα «Επείγουσας Υποστήριξης για τη Στέγαση και την Ενσωμάτωση» (ESTIA).

Ο δεύτερος μηχανισμός είναι το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (AMIF) και του Ευρωπαϊκό Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (ISF). Από το 2015, τα παραπάνω ταμεία έχουν προσφέρει 561 εκατ. ευρώ και 400 εκατ. ευρώ αντίστοιχα, με την εκταμίευση να βρίσκεται πολύ χαμηλότερα, στα 153 εκατ. ευρώ και 311 εκατ. ευρώ αντίστοιχα, δηλαδή στα 464 εκατ. ευρώ συνολικά για την υλοποίηση των εθνικών προγραμμάτων και το κομμάτι της επείγουσας χρηματοδότησης.

Είναι σαφές ότι έχουν φτάσει μεγάλα ποσά στην Ελλάδα, γεγονός που καθιστά επιτακτικό το αίτημα της διαφάνειας.

Οι καταγγελίες Βουδούρη για τη διαχείριση Μουζάλα

Το θέμα της διαφάνειας στη διαχείριση των χρημάτων για το προσφυγικό ήρθε εκρηκτικά στο προσκήνιο το 2016 με αφορμή τη σύγκρουση ανάμεσα στον γενικό γραμματέα πρώτης υποδοχής Οδυσσέα Βουδούρη και το αναπληρωτή υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα, που οδήγησε στην παραίτηση του πρώτου.
Τότε ο κ. Βουδούρης είχε υποστηρίξει ότι «Η Νορβηγία έχει περισσότερους πρόσφυγες συγκριτικά με τον πληθυσμό της, από ότι έχουμε εμείς. Πόσο ξοδεύει η Νορβηγική κυβέρνηση, ανά πρόσφυγα και ανά έτος; Ξοδεύει λιγότερο, από τα χρήματα που ξοδεύουμε εμείς. Το μέσο κόστος ενός πρόσφυγα στη Νορβηγία, ανά έτος, είναι της τάξεως των 12.000 (ευρώ). Στην Ελλάδα είναι 15.000».

Μάλιστα, σε άλλη συνέντευξή του θα δώσει πιο αναλυτικά στοιχεία: «Ο αριθμός των προσφύγων που δηλώνει το γραφείο του αναπληρωτή υπουργού είναι σήμερα 60.000. Αλλά το ΚΕΠΟΜ δηλώνει ότι «κατ’ εκτίμηση» περίπου 8.000 είναι εκτός δομών. Ο ίδιος ο υπουργός δήλωσε στις 23 Αυγούστου, πως υπάρχει απόκλιση 4.000 με 6.000 μεταξύ επισήμου και πραγματικού αριθμού. Ο επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας μίλησε για 10.000. Συνεπώς είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πόσοι είναι πραγματικά οι πρόσφυγες που πρέπει να φροντίσουμε. Αλλά, με όποιους αριθμούς κάνουμε την διαίρεση, το πηλίκο δεν διαφέρει σημαντικά, σε τάξη μεγέθους, από το ποσό, που μας ανέφερε, κατά την επίσκεψή μας στο Όσλο, το στέλεχος της UDI (Νορβηγική ΓΓΥ), κ. Tellef Grønlie.  Στη Νορβηγία το ετήσιο κόστος ανά πρόσφυγα ανέρχεται περίπου σε 100.000 NOK (περίπου 10.000 €), στο οποίο πρέπει να προστεθεί ποσό σε cashcard, ύψους 30.000 NOK (3.000 €). Το ετήσιο κόστος ανά ανήλικο ασυνόδευτο παιδί ανέρχεται περίπου σε  430.000 NOK(43.000 €). Δεν θα αναφερόμουν σε αυτή τη σύγκριση, αν οι συνθήκες φιλοξενίας ήταν περίπου ίδιες στις δυο χώρες».

Ο κ. Βουδούρης τότε είχε αποδώσει ευθέως ευθύνες στον κ. Μουζάλα, θέτοντας τα ακόλουθα ερωτήματα:
«Γιατί έχει εκχωρήσει την διαχείριση όλων των τεχνικών έργων του υπουργείου του σε σύμβουλο του πολιτικού γραφείου του, καθώς και σε παιδικό του φίλο, πολιτικό μηχανικό, ενώ υπάρχει θεσμικό Τμήμα Τεχνικής Υποστήριξης;
Γιατί πιέζει για αλλαγή προδιαγραφών μεγέθους 60 εκ. για τους νέους οικίσκους, γεγονός που διπλασιάζει το κόστος και τριπλασιάζει τον χρόνο παράδοσης, ενώ υπάρχουν έτοιμοι οικίσκοι εγκεκριμένων διεθνών προδιαγραφών;
Πως ένας καινούργιος καταυλισμός, το κόστος του οποίου εκτιμάται από έμπειρους διεθνείς οργανισμούς στα 2,5 εκ. €, υπολογίζεται 8,6 εκ. από το προσωπικό του γραφείο;

Το πρόβλημα με τις απευθείας αναθέσεις

Την ίδια στιγμή, με αφορμή την ανάγκη να αντιμετωπίζονται επείγουσες ανάγκες καθιερώθηκε, πρώτα και κύρια για το υπουργείο Εθνικής Άμυνας που είχε την ευθύνη της κατασκευής καταυλισμών και της σίτισης όσων στεγάζονταν εκεί, ένα καθεστώς το οποίο στηριζόταν στις απευθείας αναθέσεις, δηλαδή στον πιο αδιαφανή μηχανισμό.

Ήδη η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 30/12/2015 ανάφερε ρητά ότι «το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας (ΥΠ.ΕΘ.Α.) δύναται κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης: α. Να προβαίνει σε όλες τις αναγκαίες ενέργειες ή να συνάπτει µε τρίτους συµβάσεις εκτέλεσης έργων, παροχής υπηρεσιών, προµήθειας αγαθών ή µισθώσεων σχετικά µε την ίδρυση, κατασκευή και συντήρηση των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής (ΚΕ.Π.Υ.), Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) και των Ανοικτών Δοµών Προσωρινής Υποδοχής και Φιλοξενίας προσφύγων και µεταναστών και τη λειτουργία των Κέντρων και Δοµών αυτών». Οι προβλέψεις επαναλήφθηκαν και στον Ν. 4368/2016, στον οποίο αναφέρεται ότι γίνονται με απευθείας ανάθεση οι «συμβάσεις εκτέλεσης έργων, παροχής υπηρεσιών, προμήθειας αγαθών ή μισθώσεων σχετικά με την ίδρυση, κατασκευή και συντήρηση των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής (ΚΕ.Π.Υ.), Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) και των Ανοικτών Δομών Προσωρινής Υποδοχής και Φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών και τη λειτουργία των Κέντρων και Δομών αυτών, αποκλειστικά σε ό,τι αφορά στη μεταφορά, διαμονή, σίτιση και υγειονομική περίθαλψη των προσφύγων και μεταναστών.»

Σε αυτό το έδαφος ήταν που είχαμε αλλεπάλληλες καταγγελίες για τις απευθείας αναθέσεις για τη σίτιση ακόμη και από βουλευτές του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ. Ανάμεσα στα όσα έχουν καταγγελθεί είναι και απευθείας αναθέσεις συνολικά 26,9 εκατομμυρίων ευρώ για τη σίτιση στα hotsposts σε Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο, Κω και Λέρο, οι οποίες έγιναν σε συγκεκριμένες εταιρίες, μία εκ των οποίων ανήκει και στον προσωπικό φίλο του Πάνου Καμμένου Γιάννη Τουτζιαρίδη.

Η διεθνοποίηση του ζητήματος και οι καταγγελίες της Solidarity Now

Το θέμα απέκτησε άλλες διεθνείς διαστάσεις τον Μάρτιο 2017. Τότε είχαμε δύο γεγονότα: Αφενός τον τεράστιο θόρυβο που έκανε το άρθρο της βρετανικής εφημερίδας Guardian με τίτλο «Που πήγαν όλα τα χρήματα;», στο οποίο ο Daniel Howden και ο Αποστόλης Φωτιάδης αναδείκνυαν όλα τα κρίσιμα ερωτήματα για το πώς έγινε τελικά η διαχείριση των κονδυλίων για τους πρόσφυγες.

Αφετέρου την κατάθεση από την οργάνωση Solidarity Now αναφοράς στο Ευρωκοινοβούλιο με αντικείμενο την τη διαχείριση των κονδυλίων για τους πρόσφυγες.
Η οργάνωση είναι από μία από τις μεγαλύτερες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και έχει την υποστήριξη του Open Society Foundation.

Η αναφορά επέμενε στην ανάγκη το Ευρωκοινοβούλιο να ασχοληθεί με την κακοδιαχείριση στην Ελλάδα, των κονδυλίων της ΕΕ για το προσφυγικό, επισημαίνοντας παράλληλα τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στην Ελλάδα.

Ως προς τα κονδύλια, η αναφορά καταγράφει αναλυτικά τα κονδύλια που είχαν δοθεί μέχρι τότε και στη συνέχεια θέτει μια σειρά κρίσιμα ερωτήματα για την απουσία διαφάνειας και πληροφόρηση για το πώς χρησιμοποιήθηκαν τελικά τα σχετικά κονδύλια, συμπεριλαμβανομένης και της απουσίας στοιχείων ακόμη και στην ίδια την ιστοσελίδα της Ειδικής Υπηρεσίας Συντονισμού και Διαχείρισης Προγραμμάτων.

Επιπλέον, επεσήμαναν την ύπαρξη ενδείξεων για κακοδιαχείριση κονδυλίων όπως π.χ. στην περίπτωση ενός καταυλισμού για τον οποίο το υπουργείο ήθελε να ξοδέψει 8,5 εκατομμύρια, μία γερμανική ΜΚΟ πρότεινε να το κάνει με 2,5 εκατομμύρια, την ώρα που η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες έδινε για παρόμοιου μεγέθους καταυλισμό κόστος 1,5 εκατομμύρια ευρώ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Solidarity Now ζητούσε από να υπάρξει πλήρως έλεγχος και να ενεργοποιηθεί και η OLAF σε αυτή την κατεύθυνση.

H OLAF πιάνει δουλειά

Λίγους μήνες μετά, τον Ιανουάριο του 2018, θα έρθει η πρώτη απάντηση όταν θα ανακοινωθεί ότι η OLAF διεξάγει έρευνα σε βάρος του José Carreira, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Υπηρεσία Υποστήριξης Ασύλου (EASO). Η συγκεκριμένη υπηρεσία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του Ασύλου στην Ελλάδα καθώς δραστηριοποιείται στα ίδια τα hot-spot. Όπως ανάφερε δημοσίευμα του περιοδικού Politico «ένας αξιωματούχος της ΕΕ με γνώση της συγκεκριμένης υπηρεσίας ασύλου υποστήριξε ότι ένα στοιχείο της έρευνας σχετίζεται με τη διαδικασία που ακολούθησε στο να στήσει ένα ή περισσότερα από τα πέντε «hoτspot» στην Ελλάδα, με καταγγελίες ότι εργολάβοι απασχολήθηκαν χωρίς μια κανονική διαδικασία διαγωνισμό. Το ποσό των χρημάτων που σχετίζεται μπορεί να είναι “εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια” ευρώ, υποστήριξη ο αξιωματούχος».

Τότε δημοσιεύματα του Τύπου είχαν συσχετίζει αυτή την έρευνα και με όσα είχαν καταγγελθεί για τις διαδικασίες με τις οποίες έγινε η μετεγκατάσταση των υπηρεσιών της EASO στη Χίο και η επιστροφή στο χώρο στον οποίο ήταν αρχικά. Μάλιστα, είχε υπάρξει και σχετική ερώτηση του βουλευτή της ΝΔ στη Χίο, Νότη Μηταράκη.

Σε αυτή τη βάση το πρόσφατο δημοσίευμα του Politico ήρθε απλώς να υπενθυμίσει ότι εδώ και καιρό η OLAF ερευνά τα ζητήματα με τα κονδύλια που δόθηκαν στην Ελλάδα για το προσφυγικό.

Είναι σαφές ότι στις Βρυξέλλες πιστεύουν ότι υπάρχει θέμα κακοδιαχείρισης των κονδυλίων για το προσφυγικό.

Τα τελευταία περιστατικά, με τα δημοσιεύματα που υπενθύμισαν το ζήτημα, αλλά και τον θόρυβο από την σύλληψη των δημοσιογράφων του Φιλελεύθερο για τα δημοσιεύματά τους επανέφεραν το ζήτημα στο προσκήνιο και προφανώς ενεργοποίησαν ακόμη περισσότερο τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως από τη στιγμή που ούτως ή άλλως είχε ξεκινήσει η διαδικασία ελέγχου.