Εκ των ων ουκ άνευ και ελαφρά τη καρδία

Στο εκατοστό άρθρο της ενότητας του in.gr που είναι αφιερωμένη στην ελληνική γλώσσα θα επαναλάβουμε, ακόμη μια φορά, ότι η χρήση φράσεων λόγιας καταγωγής στη νέα ελληνική γλώσσα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να αποφεύγεται η εμφάνιση κακόηχων υβριδίων.

Τυπικά παραδείγματα καθιερωμένων εκφράσεων που έχουν επιβιώσει μεν στο γραπτό και προφορικό νεοελληνικό λόγο, αλλά πολύ συχνά κακοποιούνται, είναι τα λεκτικά σύνολα «εκ των ων ουκ άνευ» και «ελαφρά τη καρδία».

Η φράση «εκ των ων ουκ άνευ» (στη λατινική γλώσσα, sine qua non) δηλώνει κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει, κάτι που είναι απολύτως απαραίτητο ή επιβεβλημένο, κάτι που συνιστά θεμελιώδη ή αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη ενός στόχου, την πραγμάτωση ενός σκοπού:

«Ο σεβασμός στους νόμους και τους θεσμούς είναι εκ των ων ουκ άνευ για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος», «Η πολύωρη και κοπιαστική μελέτη είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επιτυχία ενός μαθητή ή μιας μαθήτριας στις πανελλαδικές εξετάσεις», «Εκ των ων ουκ άνευ η συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα», «Η αναδιάρθρωση του χρέους είναι εκ των ων ουκ άνευ».

Η εν λόγω φράση αρκετά συχνά αναφέρεται ακρωτηριασμένη, καθώς παραλείπεται η αναφορική αντωνυμία ων: «εκ των ουκ άνευ».

Εάν προβούμε σε ανάλυση της ελλειπτικής φράσης «εκ των ων ουκ άνευ» (όρος από εκείνους που δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχουν, προϋπόθεση από εκείνες που δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχουν), θα αντιληφθούμε γιατί αυτό το ων δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραλείπεται.

Η φράση «ελαφρά τη καρδία» (καρδία: δοτική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τρόπο, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συμβαίνει κάτι) σημαίνει λέγω ή πράττω κάτι με επιπολαιότητα, απερίσκεπτα, χωρίς σοβαρή σκέψη, χωρίς συναίσθηση της σημασίας των λόγων ή των πράξεών μου, χωρίς απόλυτη επίγνωση του βάρους των λεγομένων ή των ενεργειών μου:

«Ο κατηγορούμενος ομολόγησε την ενοχή του ελαφρά τη καρδία», «Η εκτέλεση του εξέχοντος σιίτη ιερωμένου δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ελαφρά τη καρδία», «Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι το συγκεκριμένο μέτρο δεν ελήφθη ελαφρά τη καρδία», «Ελαφρά τη καρδία προτείνουν αύξηση εργοδοτικών και εργατικών εισφορών, αδιαφορώντας για την ανταγωνιστικότητα και τις θέσεις εργασίας».

Όσον αφορά τη συγκεκριμένη φράση, η παραμόρφωσή της είναι απόρροια όχι της παράλειψης (όπως στη φράση «εκ των ων ουκ άνευ») αλλά της προσθήκης μιας λέξης: «με ελαφρά τη(ν) καρδία».

Το με δίπλα στη δοτική είναι καταφανώς λανθασμένο, καθιστά δε την υπό εξέταση φράση ένα αποκρουστικό υβρίδιο.