Βαλκανικό νουάρ και Μάρω Δούκα στην Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης

Δύο σημαντικές εκδηλώσεις διοργανώνει σήμερα στην 70η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης το Ελληνικό Περίπτερο.

Στις 12 το μεσημέρι, σύγχρονοι συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας, οι οποίοι συμμετέχουν στην ανθολογία «BalkaNoir» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2018), που αποτυπώνει τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα στα Βαλκάνια (Ελλάδα, Βουλγαρία, Κροατία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβενία, Τουρκία), συζητούν για το αν πρόκειται για μια νέα τάση στον χώρο της αστυνομικής λογοτεχνίας. Συμμετέχουν οι Βασίλης Δανέλλης, συγγραφέας-επιμελητής της ανθολογίας, Ρενάτο Μπράτκοβιτς, συγγραφέας-διοργανωτής του Διεθνούς Φεστιβάλ Αστυνομικής Λογοτεχνίας Alibi (Σλοβενία), Γιάννης Ράγκος, συγγραφέας-επιμελητής της ανθολογίας, Ίβαν Σέρσεν, συγγραφέας-εκδότης (Κροατία), και Μπογκντάν Χριμπ, συγγραφέας-εκδότης (Ρουμανία).

Στις 5 το απόγευμα, στην εκδήλωση «Στις γραμμές του μύθου και της Ιστορίας», που γίνεται έξω από τον εκθεσιακό χώρο, στο Café Laumer, ιστορικό καφέ και αγαπημένο στέκι συγγραφέων και φιλοσόφων, η Μάρω Δούκα, που είναι η επίσημη προσκεκλημένη της ελληνικής συμμετοχής, θα συνομιλήσει με τη δημοσιογράφο και κριτικό βιβλίου Μικέλα Χαρτουλάρη.

Ο Βασίλης Δανέλλης και ο Γιάννης Ράγκος άρχισαν να δουλεύουν την ανθολογία τους πριν από δύο χρόνια. Αρχικά απευθύνθηκαν στον Ρουμάνο Μπογκντάν Χριμπ και τον Βούλγαρο Εμμανουέλ Ικονόμοφ. Ψάχνοντας για αστυνομικούς συγγραφείς στην Αλβανία δεν είχαν τύχη γιατί μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν φαίνεται να υπάρχει αλβανικό ενδιαφέρον για το είδος. Στην Τουρκία δεν υπήρχε πρόβλημα, πρώτα γιατί είχαν ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά αστυνομικοί συγγραφείς (Αχμέτ Ουμίτ, Τζελίλ Οκέρ, Σουπχί Βαρίμ) κι ύστερα επειδή υπήρχε καλύτερη εποπτεία της σχετικής βιβλιοπαραγωγής. Για την Κροατία, τη Σλοβενία και τη Σερβία χρειάστηκε συστηματική έρευνα μέχρι οι ανθολόγοι να καταλήξουν οριστικά στα ονόματά τους. Το ερώτημα που προκύπτει τόσο από τα ονόματα όσο και από τις 21 ιστορίες που συναπαρτίζουν τον τόμο, ερώτημα το οποίο θα απασχολήσει και τη συζήτηση στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, είναι αν μπορούμε να μιλάμε για βαλκανική αστυνομική λογοτεχνία, όπως μιλάμε για σκανδιναβική, λατινοαμερικανική και μεσογειακή. Ο όρος «βαλκανική αστυνομική λογοτεχνία» δεν έχει χρησιμοποιηθεί ξανά και όπως προκύπτει και από τα κείμενα του τόμου, οι συγγραφείς δεν καλύπτουν μόνο το νουάρ αλλά και ένα πολύ ευρύτερο φάσμα αστυνομικών υποκατηγοριών. Σίγουρα, η πρώτη «βαλκανική άνοιξη» του αστυνομικού μυθιστορήματος σημειώνεται μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως παρατηρούν στον πρόλογό τους οι επιμελητές, η όξυνση της ψυχροπολεμικής εποχής θα παγώσει για ένα διάστημα την εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος ενώ σήμερα όλοι οι Βαλκάνιοι αστυνομικοί συγγραφείς ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την πολιτική επικαιρότητα των χωρών τους. Στο πλαίσιο αυτό, εντελώς διαφορετική είναι και η κοινωνική καθημερινότητα που απεικονίζουν οι Βαλκάνιοι συγγραφείς: μια καθημερινότητα πολύ διαφορετική από την καθημερινότητα της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης. Όπως και α έχει, η αστυνομική λογοτεχνία στα Βαλκάνια είναι προ των πυλών και σκοπός της ανθολογίας, όπως και της συζήτησης στη Φρανκφούρτη, είναι να ανοίξει ένας δρόμος τόσο μεταξύ των ίδιων των συγγραφέων όσο και ανάμεσα στους συγγραφείς και το αναγνωστικό κοινό.

Πεζογράφος που δεν έχει πάψει από το 1974 μέχρι τα χρόνια μας να παρακολουθεί με κριτικό βλέμμα τη σύγχρονη Ελλάδα, χωρίς εκ παραλλήλου να κρύψει ποτέ την αριστερή της ταυτότητα και ιδεολογία, η Δούκα θα μιλήσει, μεταξύ άλλων, με τη Μικέλα Χαρτουλάρη και για τη συλλογή διηγημάτων της «Γιατί εμένα η ψυχή μου», που κυκλοφόρησε μέσω της κρίσης (εκδόσεις Πατάκη, 2012). Πρόκειται για ένα βιβλίο όπου η συγγραφέας ανατέμνει ορισμένα από τα πιο προβληματικά φαινόμενα της τελευταίας τριακονταετίας: φαινόμενα που καλύπτουν την αυθαιρεσία, τις καταχρήσεις και τη διαφθορά της πολιτικής εξουσίας από τον Εμφύλιο και τη δύσκολη δεκαετία του 1960 μέχρι την εποχή του εύκολου χρήματος και του δημόσιου εκτροχιασμού, συμπεριλαμβάνοντας στους κόλπους τους και τους περιθωριοποιημένους των ημερών μας: τους άνεργους, τους άστεγους και τους μετανάστες. Δεν συμμετέχει τυχαίως η Δούκα στη συζήτηση που πραγματοποιείται για το προσφυγικό και τη μετανάστευση το Σάββατο 13.10 στις 5 το απόγευμα στο Ελληνικό Περίπτερο της Φρανκφούρτης («Εναλλασσόμενες πατρίδες: η δημοκρατία τον 21ο αιώνα απέναντι στην πρόκληση των μεταναστευτικών ροών»). Τα διηγήματα τα οποία φιλοξενούνται στο «Γιατί εμένα η ψυχή μου» συνιστούν ίσως το πλέον πολιτικό βιβλίο της Δούκα, που θέλει χωρίς περισπασμούς να δείξει πως ό,τι ταλαιπωρεί και βασανίζει τους ήρωές της, καταδικάζοντάς τους κάποτε σε ολοκληρωτικό αδιέξοδο και πλήρη ασφυξία, δεν έχει πέσει από τον ουρανό: αποτελεί, αντιθέτως, άμεση συνέπεια της λειτουργίας ενός επί πολλές δεκαετίες μεροληπτικού και αναξιόπιστου πολιτικοκοινωνικού καθεστώτος. Η ίδια, άλλωστε, δεν γράφει μόνο για την Ελλάδα: ταξιδεύει στην Ισπανία για να μνημονεύσει τους Βάσκους, αναλογίζεται τη νιότη της και τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα και οραματίζεται το μέλλον των Κούρδων. Κι όλα αυτά, όπως πάντοτε: χωρίς να βάλει τον εαυτό της και τη λογοτεχνική της δουλειά υπό τη σκέπη κάποιου κομματικού ιερατείου, όπως και χωρίς να επιτρέψει στις ιδεολογικές της αξίες να διαβρώσουν και να υποστείλουν το καλλιτεχνικό της κριτήριο.