Όσα πρέπει να ξέρουμε για τη Μηνιγγίτιδα τύπου Β που μας αφορά όλους

Η Μηνιγγίτιδα τύπου Β είναι μία ιδιαίτερα επικίνδυνη νόσος που μας έχει απασχολήσει αρκετά το τελευταίο διάστημα. Μία νόσος που δεν κάνει διακρίσεις στην ηλικία και η οποία αν δεν προβλεφθεί μπορεί να έχει ιδιαίτερα δυσάρεστα αποτελέσματα. Το in.gr μίλησε με τον Αντώνη Μακρή, Παιδίατρο και Υπεύθυνο της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος, Κολλεγίου Αθηνών – Κολλεγίου Ψυχικού και συνεργάτης του Νοσοκομείου Παίδων Μητέρα, αναζητώντας απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα:

 – Τα κρούσματα μηνιγγίτιδας Β κάθε χρόνο αποτελούν πραγματικό φόβο για γονείς και παιδίατρους. Το περασμένο καλοκαίρι καταγράφηκε μάλιστα θανατηφόρο κρούσμα σε βρέφος στην Κρήτη. Ένα μήνα πριν, τον Σεπτέμβριο, στη Σκύρο, ένα αγόρι νόσησε και νοσηλεύθηκε στο νοσοκομείο. Πόσο πρέπει να μας ανησυχεί η νόσος της Μηνιγγίτιδας Β;

Η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος αποτελεί ίσως την πιο σοβαρή λοίμωξη με την οποία είναι πιθανό να έρθει αντιμέτωπος ένας γονέας στις μέρες μας και ο μηνιγγιτιδόκοκκος Β είναι ο τύπος που προκαλεί τα περισσότερα κρούσματα στην Ελλάδα (ποσοστό από 70 έως 90% για την τελευταία δεκαετία). Παλαιότερα, στη χώρα μας, επικρατούσε ο τύπος C μηνιγγιτιδοκόκκου, όμως μετά την εφαρμογή καθολικού εμβολιασμού κατά του τύπου αυτού από το έτος 2005, εμφανίζεται πλέον πολύ σπάνια.

Η συχνότητα της νόσου στο γενικό πληθυσμό δεν είναι τέτοια ώστε να δικαιολογείται πανικός, όμως η βαρύτητά της προκαλεί εύλογα πολύ μεγάλη ανησυχία σε γονείς και παιδιάτρους, ιδίως όταν εκδηλώνονται κρούσματα στο ευρύτερο περιβάλλον.

– Πώς μεταδίδεται η μηνιγγίτιδα Β; Και ποιες ομάδες πληθυσμού είναι πιθανότερο να νοσήσουν; 

Η μετάδοση γίνεται μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού (βήχας, φτάρνισμα) ή με άμεση επαφή με τις αναπνευστικές εκκρίσεις (φιλί, ποτήρι κ.ο.κ.). Ο μηνιγγιτιδόκοκκος δεν επιβιώνει στο περιβάλλον και η πηγή εξάπλωσής του είναι απολύτως υγιή άτομα που τον φέρουν στον ρινοφάρυγγά τους (ασυμπτωματικοί φορείς). Περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού αποτελούν φορείς μηνιγγιτιδόκοκκου οποιουδήποτε τύπου, δηλαδή ένα στα δέκα υγιή άτομα με τα οποία συναναστρεφόμαστε είναι πιθανό να έχει μηνιγγιτιδόκοκκο στο φάρυγγά του. Η συχνότητα φορείας ποικίλει πολύ σε σχέση με την ηλικία: στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ανευρίσκεται σε ποσοστό 13% των παιδιών, ενώ το ποσοστό ανέρχεται άνω του 35% σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Πέραν της ηλικίας, άλλοι παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τη  φορεία και τον κίνδυνο νόσησης είναι το κάπνισμα (ενεργητικό και παθητικό) και πρόσφατη λοίμωξη του αναπνευστικού.

Στην πράξη, οποιοσδήποτε είναι πιθανό να προσβληθεί από μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο. Ευτυχώς όμως, η ευαισθησία στη νόσηση είναι μικρή και τα κρούσματα ελάχιστα σε σχέση με τους πολυάριθμους φορείς. Οι πιο ευπαθείς ομάδες είναι τα βρέφη και τα νήπια (ηλικίας κάτω των 4 ετών), τα οποία εμφανίζουν τις βαρύτερες επιπλοκές της νόσου. Ακολουθούν σε συχνότητα οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, λόγω συγχρωτισμού και στενών κοινωνικών επαφών.

– Γιατί θεωρείται νόσημα υψηλής επικινδυνότητας; 

Η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος είναι ιδιαιτέρως σοβαρή. Μπορεί να εξελιχθεί ταχέως, σε μία ή δύο ημέρες, αλλά και κεραυνοβόλα μέσα σε λίγες ώρες. Κατά την έναρξή της είναι πιθανό να προβάλλει με συμπτώματα μίας απλής ίωσης, όπως πυρετός και κεφαλαλγία, να μην αναγνωριστεί εγκαίρως και σύντομα να εξελιχθεί με σοβαρές συνέπειες.

Αν νοσήσει κάποιος από μηνιγγίτιδα έχει πιθανότητα να καταλήξει περίπου 10%, ενώ σε περίπτωση επιβίωσης από τη νόσο θα εμφανίσει βαρύτατες επιπλοκές σε ποσοστό που αγγίζει το 20%, όπως εγκεφαλική ή άλλες μόνιμες νευρολογικές βλάβες, απώλεια άκρου ή δακτύλων και κώφωση.

– Ποιες ενδείξεις θα πρέπει να θορυβήσουν γονείς και παιδίατρους ώστε να αναληφθεί άμεσα στοχευμένη δράση;

Είναι ιδιαιτέρως σημαντική η ενημέρωση των γονέων αλλά και η συνεχής επαγρύπνηση των παιδιάτρων, ώστε να εντοπιστούν το ταχύτερο δυνατό τα συμπτώματα εκείνα τα οποία θα οδηγήσουν στη σωστή διάγνωση και την άμεση χορήγηση της κατάλληλης αντιβιοτικής αγωγής στο νοσοκομείο. Αν η διάγνωση γίνει έγκαιρα και αρχίσει άμεσα η θεραπεία, οι περισσότεροι ασθενείς θα αναρρώσουν.

Τα κλινικά συμπτώματα και σημεία της μηνιγγίτιδας ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία. Μάλιστα, όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο δύσκολο είναι να τεθεί έγκαιρη διάγνωση δεδομένου ότι στη νεογνική και βρεφική ηλικία προβάλλει συχνά με άτυπη εικόνα.

Η τυπική κλινική εικόνα της μηνιγγίτιδας περιλαμβάνει υψηλό πυρετό και έντονο πονοκέφαλο, εμέτους, πόνο στις αρθρώσεις και τους μυς, σύγχυση, ζάλη και φωτοφοβία, ενώ μπορεί να εμφανιστούν έντονα κόκκινες κηλίδες στο δέρμα (αιμορραγικό εξάνθημα). Στα βρέφη, εκτός των υπολοίπων, μπορεί να διαπιστωθεί άρνηση λήψης τροφής και έντονη υπνηλία, ασυνήθιστη ευερεθιστότητα και περίεργο, υψίσυχνο κλάμα και ωχρό ή μελανό δέρμα. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει μερικά και όχι όλα τα συμπτώματα με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος έως την τελική διάγνωση.

Οι γονείς στην περίπτωση που διαπιστώσουν ύποπτα συμπτώματα ή αν έχουν την παραμικρή αμφιβολία θα πρέπει να ζητήσουν άμεσα ιατρική συμβουλή.

– Αντί να ζούμε λοιπόν με την αγωνία της μηνιγγίτιδας Β, τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τα παιδιά μας;

Η ρήση του Ιπποκράτη «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή του θεραπεύειν» βρίσκει εφαρμογή και σε αυτή την περίπτωση: μπορούμε να εμβολιάσουμε τα παιδιά μας με το διαθέσιμο εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β, το οποίο κυκλοφορεί ήδη 4 χρόνια στη χώρα μας.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η παιδιατρική κοινότητα, η οποία έχει βιώσει και βιώνει από πρώτο χέρι της συνέπειες του μηνιγγιτιδόκοκκου και ανέμενε από καιρό ένα αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου Β, αισθάνεται ιδιαιτέρως ικανοποιημένη από την ύπαρξή του και συστήνει πλέον τον σχετικό εμβολιασμό σχεδόν στο σύνολό της. Αυτή εξάλλου είναι και η επίσημη θέση της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρείας.

Επιπλέον, για την προστασία των παιδιών μας, είναι εξαιρετικά σημαντική η διαρκής πληροφόρηση για τη μηνιγγίτιδα ειδικά των γονέων και γενικά του πληθυσμού, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα ύποπτα συμπτώματά της και να αποζητούν εγκαίρως ιατρική εκτίμηση.

– Για ποιες ηλικίες και σε ποιες δοσολογίες ενδείκνυται το εμβόλιο κατά της μηνιγγίτιδας Β; Καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία;

Το εμβόλιο ενδείκνυται από την ηλικία των 2 μηνών και άνω. Όταν ξεκινά ο εμβολιασμός σε ηλικία 2 μηνών απαιτούνται συνολικά τέσσερεις δόσεις εμβολίου, στα παιδιά από 3 μηνών έως 2 χρονών απαιτούνται τρεις δόσεις και στα παιδιά από 2 χρονών και άνω δύο δόσεις.

Το εμβόλιο συστήνεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών σε βρέφη και παιδιά έως 18 ετών που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου (πάσχουν από διαταραχές της άμυνας, όπως ανατομική ή λειτουργική ασπληνία ή άλλες διαταραχές του ανοσοποιητικού), καθώς και στα πλαίσια ελέγχου επιδημικής έξαρσης. Μόνο για τα άτομα που ανήκουν στις προαναφερθείσες κατηγορίες έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Για τα υπόλοιπα άτομα το κόστος δεν καλύπτεται.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, εφαρμόζεται καθολικός εμβολιασμός και το κόστος καλύπτεται εξ ολοκλήρου από το κράτος.

– Αν το παιδί μου δεν ανήκει στις προαναφερόμενες ηλικιακές ομάδες, μπορεί να το κάνει;

Οποιοδήποτε άτομο άνω των δύο μηνών, στα πλαίσια πρόληψης της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου, μπορεί να το κάνει.

– Υπάρχει ιδανική περίοδος για τη διενέργεια του εμβολιασμού κατά της Μηνιγγίτιδας Β;

Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα κρούσματα μηνιγγίτιδας σημειώνονται κατά τους χειμερινούς και πρώτους εαρινούς μήνες, για τον εμβολιασμό δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη περίοδος η οποία να θεωρείται «κατάλληλη». Ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει οποιαδήποτε περίοδο του έτους.

– Έχουν αναφερθεί ανεπιθύμητες ενέργειες από τον εμβολιασμό κατά της Μηνιγγίτιδας Β; Το εμβόλιο θεωρείται απολύτως ασφαλές; 

Έχει αναφερθεί πολλές φορές ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή. Κάθε εμβόλιο υποβάλλεται σε εξαντλητικούς ελέγχους ασφάλειας και αποτελεσματικότητας πριν την κυκλοφορία του, οι οποίοι συνεχίζονται τόσο από την κατασκευάστρια φαρμακευτική εταιρεία, όσο και από κάθε κράτος, καθ’ όλη τη διάρκεια της κυκλοφορίας του.

Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το συγκεκριμένο εμβόλιο, το οποίο αποτελεί προϊόν μακροχρόνιας έρευνας 20 και πλέον ετών και παρασκευάστηκε με μία καινοτόμο μέθοδο, με αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος του μηνιγγιτιδόκοκκου Β (Reverse Vaccinology), αποτελεί εξαίρεση από τον κανόνα αυτό. Το εμβόλιο πρωτοκυκλοφόρησε στην Ευρώπη το έτος 2013. Έκτοτε έχει πάρει άδεια κυκλοφορίας σε περισσότερες από 40 χώρες συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ. Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά του εξάλλου, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι και στη χώρα μας η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών συστήνει τον εμβολιασμό και μάλιστα σε ευπαθείς ομάδες.

Όπως κάθε φάρμακο, το συγκεκριμένο εμβόλιο είναι πιθανό να παρουσιάσει ανεπιθύμητες ενέργειες, οι οποίες αναγράφονται στο φύλλο οδηγιών.

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που παρουσιάζονται συχνότερα είναι πόνος, οίδημα και ερυθρότητα στη θέση της ένεσης. Επιπλέον, τα μικρότερα παιδιά και βρέφη (<2 ετών) εμφανίζουν συχνά πυρετό ≥38°C, ανορεξία, υπνηλία ή ανησυχία και εξάνθημα. Για τη μείωση εμφάνισης πυρετού συστήνεται σε αυτά η προφυλακτική χορήγηση αντιπυρετικών λίγο μετά τον εμβολιασμό. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν επίσης πυρετό, αδιαθεσία, πονοκέφαλο και μυαλγίες. Πιο σπάνια μπορεί να παρατηρηθούν αλλεργία και λιποθυμία. Γενικά, οι παρενέργειες εμφανίζονται συχνότερα κατά την πρώτη δόση και ο πυρετός είναι πιθανότερος όταν συγχορηγείται με άλλα εμβόλια.

Ο Αντώνης Μακρής είναι Παιδίατρος, Υπεύθυνος της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος, Κολλεγίου Αθηνών – Κολλεγίου Ψυχικού και συνεργάτης του Νοσοκομείου Παίδων Μητέρα.

Έχει παρακολουθήσει, ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Προληπτική και Κοινωνική Ιατρική» της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αποτέλεσε μέλος της ερευνητικής ομάδας που είχε σκοπό την επιδημιολογική σύγκριση των δύο Πανελληνίων Περιγεννητικών Μελετών.
Είναι εκπαιδευτής στη Βασική Υποστήριξη της Ζωής και τον Αυτόματο Εξωτερικό Απινιδισμό (BLS/AED Instructor) πιστοποιημένος από το European Resuscitation Council και κάτοχος του διεθνούς Πιστοποιητικού Προχωρημένης Παιδιατρικής Υποστήριξης της Ζωής (APLS).

Ως Υπεύθυνος της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος ασχολείται ειδικότερα με την οργάνωση και τον συντονισμό των σταθμών Παροχής Πρώτων Βοηθειών, την πρόληψη μεταδοτικών νοσημάτων και ατυχημάτων στο χώρο του σχολείου, την εκπαίδευση μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών στις Πρώτες Βοήθειες και την Καρδιοαναπνευστική Αναζωογόνηση, την Αγωγή Υγείας των μαθητών σε θέματα όπως η υγιεινή διατροφή, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, το κάπνισμα κ.α.

Ως ιδιώτης παιδίατρος παρακολουθεί βρέφη και παιδιά από τη στιγμή της γέννησής τους στο ιατρείο του που βρίσκεται στην περιοχή Παπάγου – Χολαργού.