Η «διαλλειμματική» νηστεία «στραγγαλίζει» τα καρκινικά κύτταρα

Γράφει: Βάσω Μιχοπούλου

Για μερικούς ανθρώπους και μόνο η συμβουλή από τον γιατρό τους να «κόψουν το φαγητό» φαντάζει από βασανιστική έως ακατόρθωτη. Και όμως καινούργιες έρευνες έρχονται να ενισχύσουν προηγούμενες που υποστηρίζουν πως η σκόπιμη αποχή από την τροφή για κάποιες ώρες της ημέρας ή για κάποιες ημέρες την εβδομάδα, μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή ή καταστολή σημαντικών σήμερα νόσων με πρώτο τον καρκίνο. Ουσιαστικά, σύμφωνα με αυτές, περισσότερο το χρονοδιάγραμμα της διατροφής και λιγότερο το περιεχόμενό της είναι αυτό που επηρεάζει την πορεία της υγείας μας.

Ειδικότερα, η σκόπιμη στέρηση της τροφής για μικρά διαστήματα, που αποκαλείται “διαλειμματική” νηστεία (intermittent fasting -IF), φαίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό «όπλο» εναντίον του καρκίνου, καθώς  σύμφωνα με το πιο πρόσφατο άρθρο του επιστημονικού περιοδικού Nature [1] «στραγγαλίζει» και σκοτώνει από ασιτία μόνο τα καρκινικά κύτταρα που βρίσκονται υπό χημειοθεραπεία και όχι τα φυσιολογικά. «Η “διαλειμματική”‘ νηστεία, σε βιοχημικό επίπεδο, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που ονομάζεται περιορισμός θερμίδων σε ημερήσια βάση κατά 20-30%.

Αυτή η ηθελημένη νηστεία, μπορεί να μη συγκρίνεται με την στέρηση της τροφής που βίωναν οι άνθρωποι στο παρελθόν λόγω της ανεπάρκειάς της, αλλά ακολουθεί ακριβώς τους ίδιους βιοχημικούς δρόμους, δηλαδή την μιμείται. Η περίσσεια τροφής οδηγεί σε  αναερόβια καύση που ενεργειακά είναι ασύμφορη. Όταν υπάρχει έλλειψη , τότε ο οργανισμός προχωράει σε αερόβιες διαδικασίες που συμφέρουν ενεργειακά. Αυτή η πολύ σημαντική αλλαγή, που με όρους Βιολογίας αποκαλείται “μεταβολική αλλαγή” (metabolic shift), προκαλεί σημαντικά γεγονότα  στον οργανισμό του ανθρώπου», εξηγεί ο διευθυντής του εργαστηρίου Φυσιολογίας Ζωικών Οργανισμών-Τοξικολογίας,  του Τμήματος Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Καθηγητής Δημήτρης Κουρέτας.

“Διαλειμματική” νηστεία εναντίον του καρκίνου

Η νηστεία δεν αποτελεί κάτι καινούργιο, αφού για αιώνες υπήρξε κομμάτι ιατρικών και θρησκευτικών πρακτικών. Τώρα υπάρχουν πλέον οι επιστημονικές αποδείξεις για αυτό που γνωρίζαμε διαισθητικά ως τώρα: η νηστεία μπορεί να βοηθήσει το σώμα να απελευθερωθεί από ασθένειες. Μία από τις πρώτες σχετικές μελέτες έλαβε χώρα το 1945 [2] και έδειξε ότι η “διαλλειμματική” νηστεία όχι μόνο παρατείνει τη ζωή, αλλά μειώνει τον επιπολασμό όγκων καρκίνου του μαστού σε αρουραίους. Μια άλλη νεότερη μελέτη το 2009 [3] κατέδειξε ότι η συγκεκριμένη πρακτική μπορεί ακόμη και να μειώσει τη σοβαρότητα των ανεπιθύμητων παρενεργειών λόγω της χημειοθεραπείας υψηλής δόσης. Η μελέτη περιγράφει 10 περιπτώσεις στις οποίες ασθενείς που διαγνώστηκαν με μια ποικιλία κακοηθειών υποβλήθηκαν εθελοντικά σε νηστεία πριν από (48-140 ώρες) και / ή μετά από χημειοθεραπεία (5-56 ώρες). Κανένας από αυτούς τους ασθενείς, που έλαβαν κατά μέσο όρο 4 σχήματα διαφόρων φαρμάκων χημειοθεραπείας σε συνδυασμό με νηστεία, ανέφερε σημαντικές παρενέργειες που προκλήθηκαν από την ίδια τη νηστεία, εκτός από την πείνα και τη ζαλάδα.

Η ευπάθεια των καρκινικών κυττάρων στη στέρηση κάποιων θρεπτικών ουσιών και η εξάρτησή τους από συγκεκριμένους μεταβολίτες αποτελούν αναδυόμενα χαρακτηριστικά του καρκίνου. «Οι νηστείες ως διαιτητικά σχήματα (fasting-mimicking diets, FMDs) προκαλούν ευρείες αλλαγές στους αυξητικούς παράγοντες και στα επίπεδα των μεταβολιτών, δημιουργώντας περιβάλλοντα που μπορούν να μειώσουν την ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να προσαρμόζονται και να επιβιώνουν, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών πρωτοκόλλων εναντίον του καρκίνου», λέει ο Δημήτρης Κουρέτας. Το καρκινικό κύτταρο, στην πραγματικότητα, διαπράττει κυτταρική αυτοκτονία. Προσπαθεί να αντισταθμίσει την έλλειψη όλων αυτών των στοιχείων που του λείπουν μετά από νηστεία, αλλά δεν μπορεί και μοιραία πεθαίνει.

Οι νηστείες ή οι δίαιτες που μιμούνται τις νηστείες, αυξάνουν επιπλέον, την αντίσταση των φυσιολογικών κυττάρων στη χημειοθεραπεία, αλλά όχι και των καρκινικών, προάγοντας την αναγέννηση φυσιολογικών ιστών, γεγονός που θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη και αποφυγή επιβλαβών και δυνητικά απειλητικών για τη ζωή παρενεργειών που προκαλούν οι θεραπείες. Σύμφωνα με τον Καθηγητή, μέχρι τώρα μελέτες σε ζώα, αλλά και κλινικές μελέτες που αξιολογούν την επίδραση της νηστείας στον καρκίνο δείχνουν ότι οι κύκλοι των FMDs χαμηλής θερμιδικής αξίας είναι εφικτοί και γενικά ασφαλείς.

Οι ερευνητές τώρα εστιάζουν στο συνδυασμό των FMDs με χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία ή άλλες θεραπείες, που ενδεχομένως αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική για την αύξηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας, την ενίσχυση της αντίστασης σε αυτήν των φυσιολογικών κυττάρων και τη μείωση των παρενεργειών εξαιτίας της.

Από την κουζίνα στο…κύτταρο

Η ικανότητα να νηστεύουμε θεωρείται ως μια εξελικτική προσαρμογή στις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη. Στη δική μας κλιματική ζώνη, η δυνατότητα να επιβιώνουμε μέσα στις διαφορετικές εποχές μας καθιστά προνομιούχους. «Φανταστείτε τη ζωή μας πριν την ανακάλυψη του καταψύκτη και της τεχνολογίας συντήρησης τροφίμων. Το καλοκαίρι ο ήλιος επιτρέπει την ανάπτυξη φρούτων, φρέσκων λαχανικών και πολλών άλλων τροφίμων. Το φθινόπωρο που είναι η εποχή συγκομιδής φρούτων και σιτηρών, οι άνθρωποι και τα ζώα τρώνε περισσότερο απ’ όσο χρειάζονται και χτίζουν λιπώδη ιστό.

Όταν με την πάροδο του χειμώνα πέφτει σταδιακά η θερμοκρασία, ένας περιορισμένος αριθμός μη ευπαθών τροφίμων, τα οποία σταδιακά εξαφανίζονται, είναι διαθέσιμα στους ανθρώπους και τα ζώα. Το θερμιδικό έλλειμμα εξισορροπείται από τις αποθήκες του οργανισμού, κυρίως από τα λιποκύτταρα. Την άνοιξη, καθώς η φύση αναγεννιέται, οι άνθρωποι τελειώνουν τη νηστεία και επιστρέφουν σε μια κανονική διατροφή. Αυτό οδηγεί σε μια ισχυρή ανοικοδόμηση καινούριων πρωτεϊνικών δομών στον οργανισμό. Η ικανότητα νηστείας κατά τη διάρκεια έλλειψης τροφής, όπως και ικανότητα υπερβολική κατανάλωσης τροφής  όταν υπάρχει πλεόνασμα, υπήρξε διαχρονικά το πλεονέκτημα των ζώντων οργανισμών να επιβιώνουν υπό συνθήκες διακυμαινόμενης προσφοράς τροφίμων στον πλανήτη Γη. Επομένως, ο άνθρωπος  για χιλιάδες χρόνια έχει εκπαιδευτεί στη νηστεία κατά τις περιόδους όπου δεν υπήρχε διαθεσιμότητα τροφής», λέει ο Καθηγητής Κουρέτας.

Ο ίδιος επιχειρεί τώρα μέσα από το καινούργιο του βιβλίο με τίτλο: «Διαλλειμματική νηστεία και αποφυγή νόσων-Από την κουζίνα στο κύτταρο» που τελεί υπό έκδοση, να ρίξει φώς στα βιοχημικά μονοπάτια των αλλαγών που πραγματοποιούνται στον άνθρωπο, όταν αυτός σκόπιμα απέχει από την τροφή, δηλαδή εφαρμόζει τη “διαλειμματική” νηστεία. Πως επιδρά η “διαλειμματική” νηστεία στην φυσιολογία μας; Τι γνωρίζουμε σήμερα για αυτό βιοχημικά; Τι  επίδραση έχει σε διάφορες νόσους όπως ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο, οι νόσοι του καρδιαγγειακού και του νευρικού; Πώς επηρεάζει το φαινόμενο της γήρανσης; Είναι κάποια από τα ερωτήματα που ο Καθηγητής μαζί με τους Βιοχημικούς-Βιοτεχνολόγους Νίκο Γκουτζουρέλα και Φώτη Τέκο, προσπαθούν να απαντήσουν μέσα σε επτά κεφάλαια.

«Προσπαθούμε να δείξουμε από τα επιστημονικά δεδομένα που έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα πως μια τέτοια διατροφική συμπεριφορά θα μπορούσε να βοηθήσει τον σύγχρονο άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά σε βιολογικές καταστάσεις που κάποτε του  ήταν οικείες και τον βοηθούσαν να είναι υγιής. Παράλληλα, εξηγούμε πως μια τέτοια διατροφική συμπεριφορά μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή σημαντικών σήμερα νόσων όπως αυτές που αναφέραμε λίγο πριν», συμπληρώνει ο Έλληνας ερευνητής.

Η “διαλειμματική” νηστεία μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορα πρωτόκολλα, όπως νηστεία σε εναλλασσόμενες μέρες (ΝΕΜ), νηστεία ολόκληρη μέρα (ΝΟΜ)  και χρονικά περιορισμένη σίτιση (ΧΠΣ). «Στο εργαστήριό μας ήδη έχουμε ξεκινήσει σε συνεργασία με εξειδικευμένους διαιτολόγους και με θεράποντες ιατρούς από διάφορα μέρη στον κόσμο, την εφαρμογή τέτοιων πρωτοκόλλων, με την μορφή παροχής υπηρεσιών σε ασθενείς που θέλουν να δοκιμάσουν την αποτελεσματικότητά τους. Μάλιστα καλούμε όποιον ενδιαφέρεται, να απευθυνθεί στο Εργαστήριό μας (στο τηλ. 2410565286 ή 2410565277, καθημερινά 9-5μμ.)», καταλήγει ο Καθηγητής.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Καθηγητής τον περασμένο Απρίλιο συμπεριλήφθηκε στην 5άδα των φιναλίστ  για το βραβείο καινοτομίας τροφίμων Arell Food Institute του Καναδά. Το ινστιτούτο τροφής Arrell απονέμει σε ετήσια βάση ένα βραβείο ύψους 100.000 $ Καναδά σε δύο επιστήμονες αναγνωρίζοντας την ερευνητική συμβολή τους στα πεδία της διατροφικής καινοτομίας και βελτίωσης της υγείας με έντονο κοινωνικό αντίκτυπο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πηγές:

[1] https://www.nature.com/articles/s41568-018-0061-0?WT.mc_id=FBK_NatureReviews&fbclid=IwAR2mzrVQHT8KvGRos_558v8yeONxAG8cOSyJjhf07BgdIOd7-QGc1xP6vd8

[2] https://academic.oup.com/jn/article-abstract/31/3/363/4725632?redirectedFrom=fulltext

[3] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2815756/