Πρωταρχική αποστολή του Ελληνικού Στόλου κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου ήταν η απόλυτη κυριαρχία στο Αιγαίο και ο συνακόλουθος έλεγχος των θαλάσσιων συγκοινωνιών μεταξύ της Μικράς Ασίας και της ευρωπαϊκής Τουρκίας, ώστε να εμποδιστεί η μεταφορά τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων.

Η εν λόγω αποστολή υλοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Κατά την πρώτη φάση, τον Οκτώβριο του 1912, απελευθερώθηκαν η Λήμνος (μάλιστα, το λιμάνι της Μύρινας μετατράπηκε σε ελληνική ναυτική βάση), η Θάσος, η Ίμβρος, ο Άγιος Ευστράτιος, η Σαμοθράκη, τα Ψαρά, η Τένεδος και η Ικαρία (η τελευταία, στις 4 Νοεμβρίου).

Στο πλαίσιο της δεύτερης φάσης, το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο του 1912, απελευθερώθηκαν η Λέσβος και η Χίος. Αξίζει επίσης να προστεθεί ότι η Σάμος κήρυξε την ένωση με την υπόλοιπη Ελλάδα στις 11 Νοεμβρίου 1912 και σχημάτισε προσωρινή τοπική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Η απελευθέρωση του νησιωτικού συμπλέγματος του Βορείου Αιγαίου συνοδεύτηκε από δύο ναυμαχίες καθοριστικής σημασίας, τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου.

Η πρώτη εξ αυτών, η ναυμαχία της  Έλλης, έλαβε χώρα στις 3 Δεκεμβρίου 1912, είχε δε αίσια έκβαση για τον Ελληνικό Στόλο, μολονότι αυτός μειονεκτούσε έναντι του Οθωμανικού Στόλου σε αριθμό σκαφών και δύναμη πυρός.

Πιο συγκεκριμένα, στις 8:00 π.μ. εκείνης της ημέρας το καταδρομικό Medjidieh, αντιτορπιλικά και τέσσερα θωρηκτά του Οθωμανικού Στόλου, με ναυαρχίδα το Hayreddin Barbarossa, έκαναν την εμφάνισή τους στην έξοδο των Στενών.

Τα τουρκικά θωρηκτά ακολούθησαν πορεία προς βορράν, ενώ το καταδρομικό και τα αντιτορπιλικά παρέμειναν στην έξοδο των Στενών. Τα ελληνικά πλοία που περιπολούσαν ανατολικά της Ίμβρου αντιλήφθηκαν την κίνηση των τουρκικών θωρηκτών και ακολούθησαν αμέσως συγκλίνουσα προς αυτά πορεία.

Στις 9:22 τα τουρκικά θωρηκτά άνοιξαν πυρ από απόσταση 12 χιλιομέτρων. Τα ελληνικά σκάφη ανταπέδωσαν τα πυρά ύστερα από τρία λεπτά.

Το θωρηκτό Γ. Αβέρωφ, θέτοντας σε εφαρμογή τις οδηγίες μάχης του υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, ανεξαρτητοποιήθηκε από τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού ναυτικού σχηματισμού και, αυξάνοντας την ταχύτητά του, ακολούθησε πορεία προς βορράν.

Όταν προσέγγισε την τουρκική ναυαρχίδα σε απόσταση 4.600 μέτρων, κατευθύνθηκε προς νότον, διαγράφοντας ένα ημικύκλιο, προκειμένου να συναντηθεί με το Hayreddin Barbarossa. Ταυτόχρονα, τα υπόλοιπα ελληνικά θωρηκτά μείωσαν την απόστασή τους από τα τουρκικά σκάφη εν μέσω σφοδρής ανταλλαγής πυρών.

Ο απρόβλεπτος και ριψοκίνδυνος αυτός ελιγμός του Γ. Αβέρωφ αιφνιδίασε τον επικεφαλής του Οθωμανικού Στόλου, τον Ραμίζ Ναμάν Μπέη, ο οποίος στράφηκε εσπευσμένα προς νότον, με κατεύθυνση προς τα Στενά. Ο πανικός που προκλήθηκε στον τουρκικό ναυτικό σχηματισμό είχε ως αποτέλεσμα δύο από τα θωρηκτά να βρεθούν μπροστά από τη ναυαρχίδα τους, αντί να την ακολουθήσουν.

Το Γ. Αβέρωφ, αξιοποιώντας την υψηλή ταχύτητά του, συνέχισε να καταδιώκει τα τουρκικά θωρηκτά. Όμως, καθώς είχε πλέον βρεθεί εντός του δραστικού βεληνεκούς των τουρκικών επάκτιων πυροβολείων, δέχτηκε καταιγισμό πυρών. Το ελληνικό θωρηκτό στράφηκε αμέσως δεξιότερα, προκειμένου να εξέλθει του εχθρικού πεδίου βολής.

Η ναυμαχία της Έλλης, όπως έμεινε στην Ιστορία, ολοκληρώθηκε στις 10:25, όταν ο Οθωμανικός Στόλος κατέφυγε στην ασφάλεια των Στενών. Το Γ. Αβέρωφ και τα υπόλοιπα ελληνικά θωρηκτά συνέχισαν να περιπολούν μπροστά στα Στενά έως τις 14:00.

Πρέπει να επισημανθεί ότι η παράτολμη κίνηση του Γ. Αβέρωφ θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για το ελληνικό θωρηκτό, εάν ο τούρκος ναύαρχος είχε επιδείξει μεγαλύτερη ψυχραιμία και εκμεταλλευόταν το γεγονός ότι ο Ελληνικός Στόλος είχε τον ήλιο μπροστά του. Είναι περιττό να ειπωθεί ότι ενδεχόμενη απώλεια της ελληνικής ναυαρχίδας θα επέφερε κατά πάσαν πιθανότητα την αλλαγή του πολεμικού σκηνικού στο Αιγαίο.

Ευτυχώς για τα ελληνικά όπλα, το τελικό αποτέλεσμα δικαίωσε την τολμηρή τακτική που ακολούθησε ο Κουντουριώτης. Οι ζημιές που υπέστησαν τα ελληνικά θωρηκτά δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντικές, αφού τα τουρκικά πυρά ήταν πυκνά αλλά άστοχα.

Headlines