Τις δραματικές συνθήκες και τους μοιραίους χειρισμούς που έγιναν από την τότε ηγεσία του ΚΚΕ έναντι του Αρη Βελουχιώτη περιγράφει το «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1949» που μόλις κυκλοφόρησε από τη Σύγχρονη Εποχή, φέρνοντας στο φως λιγότερο γνωστές ή άγνωστες πτυχές της υπόθεσης. Η τετράτομη έκδοση είναι αποτέλεσμα μιας μακράς και τολμηρής συλλογικής επεξεργασίας και περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες: «Διεθνείς και εσωτερικές συνθήκες από την επικράτηση του καπιταλισμού έως την Οκτωβριανή Επανάσταση» (τόμος Α1), «Μεσοπόλεμος: Οικονομία και πολιτική.

Η ίδρυση του ΚΚΕ, τομή στην ελληνική κοινωνία» (τόμος Α2), «Το ΚΚΕ στον Β’ Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο» (τόμος Β1) και «Η εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας – ΔΣΕ» (τόμος Β2). Το ΚΚΕ επιχειρεί μια ενδοσκόπηση στην ιστορία του και μια επαναπροσέγγιση καθοριστικών πλευρών της πολυκύμαντης δράσης του από την οποία αντλεί διδάγματα και φωτίζει «σκιώδεις» πτυχές της που επί δεκαετίες βάραιναν τη συλλογική κομματική αλλά και ευρύτερη λαϊκή συνείδηση, όπως η υπόθεση του Αρη Βελουχιώτη, ο οποίος αποκαταστάθηκε πολιτικά το 2011 και κομματικά το 2018.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας

Στο «Δοκίμιο» περιγράφονται οι συνθήκες που ώθησαν τον αρχικαπετάνιο του ΕΛΑΣ να μην πειθαρχήσει με τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945) που ήρθε ως επιστέγασμα της ήττας του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην ένοπλη σύγκρουση τον Δεκέμβριο του 1944. Η συμφωνία μεταξύ άλλων προέβλεπε την παράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ, ενώ ο Αρης ήρθε σε σύγκρουση με την ηγεσία του κόμματος υπό τον Γιώργη Σιάντο προτρέποντας σε νέο ένοπλο αντάρτικο αγώνα. Είχε εισηγηθεί την ίδρυση του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ) και την ανασυγκρότηση του ΕΛΑΣ με στόχο την εκδίωξη των Βρετανών, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους δωσιλόγους κ.λπ., ενώ προχώρησε στην ίδρυση του νέου ΕΛΑΣ. Ο Σιάντος αντιτάχθηκε σθεναρά στις επιδιώξεις του Βελουχιώτη προκρίνοντας τη «γραμμή» της «μαζικής πολιτικής δράσης». Οι προσπάθειες να ελεγχθεί ο ανυπότακτος αντάρτης έπεσαν στο κενό. Ο Αρης άρχισε να συγκεντρώνει δυνάμεις στο βουνό. Στο Αρχείο του ΚΚΕ έχουν βρεθεί κατάλογοι με τα ονόματα αγωνιστών που είχαν δώσει τον όρκο του αντάρτη του νέου ΕΛΑΣ.

Στο «Δοκίμιο» παρατίθεται σημείωμα του Κώστα Κολιγιάννη, κατοπινού γραμματέα του ΚΚΕ, προς το Τμήμα Διαφώτισης της ΚΕ του ΚΚΕ «για το ζήτημα του Αρη Βελουχιώτη» με ημερομηνία 25.6.1973, στο οποίο αναφέρεται ότι κατά τη συνάντηση που είχαν μαζί του ο ίδιος και ο Ζήσης Ζωγράφος εκ μέρους της ηγεσίας στις 17 και 18 Μαρτίου του 1945 στα Πιτσιωτά της Φθιώτιδας ο τελευταίος τού συνέστησε «να σταματήσει την ανταρσία» και «να περάσει στο εξωτερικό με την ομάδα του αλλάζοντας εμφάνιση» κι ακόμα ότι κοντά στα σύνορα θα έπαιρνε από το Γραφείο Περιοχής Ηπείρου του ΚΚΕ «επίσημη σύνδεση του ΠΓ που θα έλεγε ότι ο Αρης πηγαίνει στο εξωτερικό με την κομ/κή και στρατ. ιδιότητα που είχε, να εκθέσει όπου νομίζει τις διαφορετικές του απόψεις». Ο Βελουχιώτης με επιστολή του προς την ΚΕ του ΚΚΕ στις 24.3.1945 τους προέτρεπε να συνέλθουν «έστω και τώρα». «Προς Θεού. Μην αφήνετε άλλο αυτό τον κόσμο στην απόγνωση. Μην αφήνετε να θρονιαστεί η αντίδραση οριστικά», ενώ τους κοινοποιούσε την πρόθεσή του να συνεχίσει το ταξίδι του για το «Ηπειρωτικό Γραφείο και από κει για έξω». Ενώ σε ραδιοτηλεγράφημα της 5.4.1945 που υπάρχει στο Αρχείο του ΚΚΕ διαμαρτυρόταν: «Δεν τηρήσατε πλήρως συμφωνίαν stop». Το φύλλο πορείας που ανέμενε να πάρει από την Κομματική Επιτροπή Περιοχής Ηπείρου για να φύγει στη γειτονική Αλβανία είχε πάει αλλού και επιπλέον, όπως του ανακοινώθηκε, δεν αναφερόταν σε αυτό κάτι που είχε συμφωνηθεί με τον Ζωγράφο: «Οτι πηγαίνω έξω stop διά να εκθέσω διαφορετικάς απόψεις από σας». Ετσι τους κοινοποιούσε την απόφασή του ότι «επί του παρόντος δε θα βγω έξω stop» και ότι «θα περιμένω πλησίον Ηπείρου επί 10 ημέρες stop για να πάρω πιστοποιητικόν σας σύμφωνον stop με συμφωνίαν μετά Ζωγράφου stop». Τους ενημέρωνε δε ότι μετά «θα δράσω ελευθέρως και βάσει των απόψεών μου» και ότι θα αυξήσει τις δυνάμεις του, καθιστώντας τους σαφές ότι αν βρεθούν στον δρόμο του εθνοφύλακες ή Αγγλοι «θα τους χτυπήσω».

Η διαγραφή από το κόμμα

Στις 5-10 Απριλίου 1945 η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ καταδίκασε τη στάση του και τον διέγραψε από το κόμμα. Η απόφαση όμως δεν δημοσιοποιήθηκε. Μία ημέρα πριν από τη λήξη των εργασιών της, ο Γιώργος Γούσιας, Β’ Γραμματέας της Περιοχής Ηπείρου του ΚΚΕ, απάντησε στο ραδιοτηλεγράφημα του Αρη γράφοντάς του ότι είχε χαλάσει ο ασύρματος και ότι είχε στείλει άνθρωπο στο ΠΓ για να ενημερώσει για όσα εκείνος έθετε, προτρέποντάς τον να περάσει στην Αλβανία, όπου «δέχτηκαν να μπείτε με τα όπλα σας». Ο Βελουχιώτης δεν πίστεψε ότι είχε χαλάσει ο ασύρματος και συνέχισε την πορεία του προς την Κόνιτσα. Στην Καλή Βρύση Καστοριάς δέχθηκε στις 25 Απριλίου επίθεση ενώ στη συνέχεια πέρασε στην Αλβανία, όπου τον υποδέχθηκαν θερμά οι στρατιώτες του φυλακίου, όμως το κομματικό φύλλο πορείας που ανέμενε δεν είχε φτάσει και ο Τζήμας (Σαμαρινιώτης, πολιτικός επίτροπος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) που θα το έφερνε βρισκόταν στο Βελιγράδι. Μάλιστα σύμφωνα με το προαναφερθέν σημείωμα του Κολιγιάννη «σύνδεση του ΠΓ δε στάλθηκε για τον Αρη». «Για ποιο λόγο σε μένα είναι άγνωστο» έγραφε. Υστερα από όλα αυτά ο Βελουχιώτης δεν δέχθηκε να παραμείνει στην Αλβανία και ξαναμπήκε στην Ελλάδα.

Ο Ζαχαριάδης και οι ανακοινώσεις του «Ριζοσπάστη»

Τον Μάιο του 1945 ο Ζαχαριάδης επέστρεψε από το Νταχάου και ανέλαβε και πάλι τα ηνία του κόμματος. Οι ελπίδες του Βελουχιώτη αναπτερώθηκαν. Στις 4 Ιουνίου 1945 του στέλνει επιστολή όπου δηλώνει έτοιμος να σταματήσει κάθε περαιτέρω ενέργεια και δράση «αν εσύ μου το πεις». «Μα νομίζω πως για ν’ αποφανθείς, αν έχω δίκιο ή άδικο, πρέπει να ακούσεις τις απόψεις μου» του ανέφερε στην επιστολή που βρίσκεται στο κομματικό Αρχείο. Ο Ζαχαριάδης δεν τον είδε. «Οφειλε τουλάχιστον να επικοινωνήσει με τον Αρη, αν όχι απευθείας, μέσω άλλου συντρόφου» αποφαίνεται σήμερα το ΚΚΕ. Ακολούθησαν οι γνωστές θλιβερές ανακοινώσεις στον «Ριζοσπάστη» με τις οποίες καταγγελλόταν «η ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση» του. Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει για τον Βελουχιώτη και την ομάδα του που καταδιωκόταν από το 118ο Τάγμα Εθνοφυλακής και παρακρατικούς. Στις 16 Ιουνίου 1945 στη χαράδρα του Φάγγου, στη Μεσούντα της Αρτας, ο θρύλος της Αντίστασης αυτοκτονούσε για να μην πέσει στα χέρια των διωκτών του. Την ημέρα του θανάτου του είχε δημοσιευθεί στον «Ριζοσπάστη» η γνωστή απόφαση του ΠΓ που τον κατηγορούσε ότι «ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του που μονάχα τον εχθρό ωφελεί».

Στο «Δοκίμιο» οι τοποθετήσεις αυτές εκ μέρους του κόμματος χαρακτηρίζονται απαράδεκτες και αδικαιολόγητες. «Ηταν και άδικες, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η ενέργεια του Αρη αποτελούσε ατομική στάση που αντιστρατευόταν την ανάγκη συλλογικής αντιμετώπισης της νέας κατάστασης που είχε διαμορφωθεί» σημειώνεται χαρακτηριστικά. Αν και στο «Δοκίμιο» διαπιστώνεται ότι «η στρατηγική αντίληψη του Αρη δεν ήταν απαλλαγμένη από τις αντιφάσεις της στρατηγικής του ΚΚΕ», του αναγνωρίζεται πως «είχε δίκιο που επέκρινε τη Συμφωνία της Βάρκιζας και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, υποστηρίζοντας την οργάνωση-συνέχιση του ένοπλου αγώνα». Ωστόσο, θεωρείται ότι «θα ήταν πολύ περισσότερο σημαντική η συμβολή του Αρη, εάν, πειθαρχώντας και ταυτόχρονα παλεύοντας μέσα από τις γραμμές του Κόμματος για να γίνει κυρίαρχη η άποψή του, έθετε τις οργανωτικές στρατιωτικές ικανότητες που είχε, τη μεγάλη πείρα του, στη διάθεση του Κόμματος, αν τις υπέτασσε στις αρχές λειτουργίας της κομματικής συλλογικότητας».

Headlines