Το 425 π.Χ., στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο κόλπος της Πύλου, το ιδανικό αυτό φυσικό λιμάνι, βρέθηκε άλλη μια φορά στο προσκήνιο της ιστορίας.

Το έβδομο έτος του πολέμου σαράντα αθηναϊκά πλοία, που περιέπλεαν την Πελοπόννησο εν πλω προς τη Σικελία, αναγκάστηκαν να προσορμιστούν στον κόλπο λόγω τρικυμίας.

Ο έμπειρος στρατηγός Δημοσθένης, ο οποίος συμμετείχε στην εκστρατεία, αντελήφθη τα πλεονεκτήματα της περιοχής και έπεισε τους Αθηναίους να οχυρώσουν με τείχος το ύψωμα Κορυφάσιο, βορείως του κόλπου του Ναβαρίνου, πάνω από τη φημισμένη Βοϊδοκοιλιά.

Ο Δημοσθένης αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας αθηναϊκής ναυτικής βάσης στην επικράτεια των Λακεδαιμονίων. Έχοντας αυτήν ως ορμητήριο, οι Αθηναίοι, με τη βοήθεια των Μεσσηνίων, θα ήταν σε θέση να παρενοχλούν τους αιώνιους αντιπάλους τους.

Αφού όρθωσε μέσα σε έξι ημέρες οχυρώσεις στο Κορυφάσιο, ο Δημοσθένης έλαβε την απόφαση να παραμείνει στην Πύλο με πέντε πλοία. Ο υπόλοιπος στόλος αναχώρησε για τη Σικελία, ενώ δύο πλοία στάλθηκαν στην Αθήνα, προκειμένου να ζητηθούν ενισχύσεις.

Οι Λακεδαιμόνιοι, θορυβημένοι από τις εξελίξεις, ζήτησαν από τα στρατεύματά τους, που είχαν εισβάλει στην Αττική υπό τις διαταγές του βασιλιά Άγη Β’, να εγκαταλείψουν κάθε δραστηριότητα και να μεταβούν στην Πύλο. Για τον ίδιο λόγο ανακάλεσαν και το στόλο τους από την Κέρκυρα.

Όταν αφίχθησαν στην Πύλο, οι σπαρτιάτες οπλίτες εγκαταστάθηκαν στο μυχό του κόλπου, έχοντας το στόλο τους μπροστά τους. Οι επικεφαλής των Λακεδαιμονίων, από φόβο μήπως χρησιμοποιήσουν οι Αθηναίοι τη Σφακτηρία ως ορμητήριο, έδωσαν εντολή σε ένα επίλεκτο σώμα τους να αποβιβαστεί και να οχυρωθεί στο δασώδες κατά την αρχαιότητα νησί, τον τεράστιο φυσικό λιμενοβραχίονα του Ναβαρίνου.


Η Πύλος και η Σφακτηρία, ο φυσικός κυματοθραύστης της

Ταυτόχρονα εξαπέλυσαν επίθεση από ξηρά και θάλασσα κατά του αθηναϊκού οχυρού στο Κορυφάσιο. Οι 600 άνδρες του Δημοσθένη κατάφεραν να αποκρούσουν τη σπαρτιατική επίθεση. Κατά τη διάρκεια της μάχης ο σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, ο οποίος έξι χρόνια νωρίτερα είχε εμποδίσει τους Αθηναίους να ιδρύσουν στρατιωτική βάση στη Μεθώνη, τραυματίστηκε και έχασε την ασπίδα του.

Στο μεταξύ, τα πενήντα αθηναϊκά πλοία που είχαν σταλεί ως ενίσχυση δεν προσορμίστηκαν στην Πύλο, αλλά διανυκτέρευσαν στη νήσο Πρώτη, στα ανοιχτά της Μαραθόπολης. Το πρωί της επόμενης ημέρας εισήλθαν στον κόλπο της Πύλου και από τις δύο εισόδους (το Μεγάλο Πέρασμα, στα νότια, και τη Συκιά, στα βόρεια) και καταναυμάχησαν το σπαρτιατικό στόλο, που αριθμούσε εξήντα πλοία.

Επομένως, οι Λακεδαιμόνιοι όχι μόνο δεν είχαν καταφέρει να καταλάβουν το εχθρικό οχυρό στο Κορυφάσιο, αλλά και έβλεπαν πλέον το επίλεκτο σώμα τους αποκομμένο στη Σφακτηρία, καθώς οι Αθηναίοι εκτελούσαν συνεχείς ναυτικές περιπολίες γύρω από το νησί.

Τα γεγονότα στην Πύλο έγιναν τα κυρίαρχα του πολέμου. Ο αθηναίος στρατηγός Κλέων, μόλις πληροφορήθηκε ότι επέκειτο απόβαση των Αθηναίων στη Σφακτηρία, έφθασε στην Πύλο, για να ηγηθεί ο ίδιος της επιχείρησης.

Οι αποκλεισμένοι Λακεδαιμόνιοι, στην προσπάθειά τους να διασωθούν, άρχισαν διαπραγματεύσεις με σκοπό τη σύναψη ειρήνης, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η απόβαση των Αθηναίων στη Σφακτηρία σηματοδότησε την έναρξη σκληρών μαχών.

Αφού αμύνθηκαν επί εβδομήντα δύο ημέρες, οι 292 Λακεδαιμόνιοι που επέζησαν αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στην Αθήνα, και η απελευθέρωσή τους αποτέλεσε διαπραγματευτικό όρο της Σπάρτης στην εξέλιξη του πολέμου.

Η αιχμαλωσία των Λακεδαιμονίων θεωρήθηκε βαρύτατη και προσβλητική ήττα της Σπάρτης. Μάλιστα, υπήρξε η μοναδική ήττα που υπέστησαν ποτέ οι Σπαρτιάτες στα εδάφη τους.


Τα νερά του κόλπου της Πύλου μπροστά στο Νιόκαστρο

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Αθηναίοι, σε ανάμνηση των νικηφόρων γεγονότων στη Σφακτηρία, αφιέρωσαν χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη, ενώ δεν παρέλειψαν να αναρτήσουν στην Ποικίλη Στοά ασπίδες των αιχμάλωτων Λακεδαιμονίων από τη Σφακτηρία.

Εξάλλου, οι Μεσσήνιοι και οι Ναυπάκτιοι, που είχαν συμπράξει με τους Αθηναίους στην Πύλο, αφιέρωσαν στο Δία λαμπρό μαρμάρινο άγαλμα Νίκης, έργο του γλύπτη Παιωνίου από τη Μένδη της Χαλκιδικής (εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας).

Μετά την ήττα των Λακεδαιμονίων στη Σφακτηρία οι Αθηναίοι εγκατέστησαν στην Πύλο μόνιμη φρουρά, η οποία ενισχύθηκε από Μεσσηνίους.

Με την ειρήνη του Νικία, το 421 π.Χ., οι Αθηναίοι απελευθέρωσαν τους λακεδαιμόνιους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας, αλλά διατήρησαν την ισχυρή στρατιωτική βάση τους στην Πύλο. Όταν άρχισε εκ νέου ο πόλεμος, οι Λακεδαιμόνιοι κατάφεραν να εκπορθήσουν το αθηναϊκό οχυρό και να καταλάβουν την τοποθεσία, το 409 π.Χ.

Ο μεγάλος πρωταγωνιστής των πολεμικών γεγονότων της Πύλου, ο Δημοσθένης, θανατώθηκε από τους Συρακουσίους το 413 π.Χ., κατά τη διάρκεια της ολέθριας εκστρατείας των Αθηναίων στη Σικελία.

Ο Θουκυδίδης, ο ιστορικός του Πελοποννησιακού Πολέμου, αφιέρωσε ένα σημαντικό μέρος του Βιβλίου Δ’ στις συγκρούσεις μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων στην Πύλο.

Headlines