Ναυάγια και φόνοι σε σε ρεμπέτικα τραγούδια

Aαιματοβαμμένες ιστορίες που συγκλόνισαν την ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου κι αποτυπώθηκαν από τους μουσικούς της εποχής δίνουν τα υλικά της παράστασης του Δημήτρη Μυστακίδη «Εγκλήματα στο ρεμπέτικο». Ανθρωποκτονίες και κάθε άλλου είδους αξιόποινη πράξη που έμεινε στην αιωνιότητα με στίχους και μελωδία μπαίνουν στο πρόγραμμα του επίμονου ερευνητή και συνθέτη. Ο τίτλος της τελευταίας εργασίας του απαίτησε δίμηνη έρευνα όχι σε μουσικά αρχεία, αλλά σε εγκληματολογικά.

Οι γνώσεις γύρω από τη λαϊκή μουσική παράδοση που δίνει στον Δημήτρη Μυστακίδη τα στοιχεία της θεματολογίας του – στους δίσκους και στις συναυλίες του – είναι πολλές, αλλά το νέο περιεχόμενο που αναδύθηκε του προκάλεσε έκπληξη. Ο όγκος των εγκλημάτων που απασχόλησαν την ελληνική κοινωνία και έδωσαν τροφή στους δημιουργούς της εποχής είναι τεράστιος. Εκείνο που τα φέρνει στην επικαιρότητα – πέρα από την ποιητική τους – είναι πως μπορούν να λειτουργήσουν ως καμπανάκι αφύπνισης στα σκοτεινά συμβάντα της σύγχρονης εποχής. Το λαθρεμπόριο, οι απαγωγές, τα εγκλήματα πάθους και τιμής ή τα πολιτικά εγκλήματα ακτινογραφήθηκαν στον έμμετρο λόγο. Οπως εξηγεί ο γνωστός κιθαρίστας, «τα τελευταία δύο χρόνια κάνω παραστάσεις που μου δίνουν τη δυνατότητα να κάνω κοινωνικά σχόλια πάνω σε αυτά που συμβαίνουν και να τοποθετηθώ. Είχα κάνει το «Αμέρικα», το οποίο το συνέδεσα με το Μεταναστευτικό, έκανα τραγούδια που σχετίζονταν με τη λογοκρισία και το θέμα της ανόδου του φασισμού».

Τώρα με αφορμή κάθε είδους βία που υπάρχει – σεξουαλική, έμφυλη κ.λπ. – ο Δημήτρης Μυστακίδης έφτιαξε ένα πρόγραμμα με τραγούδια που κάνουν αναφορά σε εγκλήματα. Η παράσταση απαίτησε από τον Δημήτρη Μυστακίδη να μελετήσει αυτή τη φορά όχι μουσικά αρχεία, αλλά εγκληματολογικά. «Δεν φανταζόμουν ότι αυτό το θέμα είναι τόσο ευρύ. Οταν άρχισα να κάνω την έρευνα, το υλικό μού έδειξε ότι για να έχει ένα ενδιαφέρον θα πρέπει να το χωρίσω σε ενότητες. Τελικά θα μπορούσε να είναι κάθε ενότητα μια παράσταση από μόνη της». Ετσι προέκυψαν τα μέρη με τραγούδια για: ανθρωποκτονίες, απειλή κατά της ζωής, τα ιδεολογικά, τα εξ αμελείας εγκλήματα. «Για παράδειγμα στα εξ αμελείας υπάρχει το «Αδικοπνιγμένοι» του Κώστα Ρούκουνα που περιγράφει ένα ναυάγιο με 26 νεκρούς που έγινε έξω από το λιμάνι του Πειραιά, επειδή οι καπετάνιοι δεν τήρησαν τους κανόνες ναυσιπλοΐας. Το ρεμπέτικο πάντα κατέγραφε ό,τι συνέβαινε στην κοινωνία. Πάρα πολλά τραγούδια εμπεριέχουν στοιχεία ρεπορτάζ που απαθανατίζουν το κομμάτι εκείνης της εποχής». Θα περίμενε κανείς το κομμάτι των ανθρωποκτονιών να υπερτερεί αριθμητικά, όμως δεν είναι τελικά τόσο πολλά τα τραγούδια που αφηγούνται φόνους. «Σε αυτή την ενότητα υπάρχουν μόνο τέσσερα. Ο Αθανασόπουλος – που είναι το πιο γνωστό -, ο Πίκινος, ο Σακαφλιάς – που κινείται στα όρια του αστικού μύθου -, η Κούλα του Κώστα Καρίπη (που αναφέρεται στην υπόθεση Ροκαμβόλ των αδελφών Ανδρέα και Κούλας Χριστοφιλέα, το 1926)». Η θεματική της πορνείας απουσιάζει από το πρόγραμμα, αν και υπάρχουν τραγούδια που κάνουν αναφορά με πλάγιο τρόπο. Βρήκα μόνο ένα που θίγει άμεσα το συγκεκριμένο ζήτημα: «Το Κατινάκι» (…κι έτσι χάθηκα για σένα, Κατινάκι μου / απ’ τον νταβατζή που είχες / βρε μανάκι μου).