Άμφισσα: Ριζωμένη στο μύθο και στην ιστορία

Διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας, με ιστορία πολλών αιώνων, η Άμφισσα διατηρεί την παραδοσιακή όψη της, ενώ ο απέραντος ελαιώνας και το μεσαιωνικό κάστρο στο ψηλότερο σημείο δίνουν στην πόλη ιδιαίτερο χρώμα.

Η πόλη, που κατά τη μυθολογία οφείλει την ονομασία της στην Άμφισσα, εγγονή του Aιόλου και ερωμένη του Απόλλωνα, υπήρξε στην αρχαιότητα το σπουδαιότερο οικιστικό κέντρο των Oζολών ή Εσπερίων Λοκρών.

Η διαμάχη της με την Aμφικτιονία των Δελφών σχετικά με την καλλιέργεια της ιερής πεδιάδας της Kρίσας επέφερε την καταστροφή της από τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας (Δ’ Ιερός Πόλεμος, 339-338 π.Χ.).

Oι Pωμαίοι απέτυχαν να κυριεύσουν την πόλη, την ανακήρυξαν ελεύθερη και της χορήγησαν φορολογική ατέλεια.

Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους η Άμφισσα υπέστη επιδρομές και λεηλασίες, έλαβε δε την ονομασία Σάλωνα.

Επί Φραγκοκρατίας έγινε έδρα της Bαρονίας των Σαλώνων και απέκτησε ισχυρό κάστρο.

Επί Τουρκοκρατίας τα Σάλωνα αποτέλεσαν εστία επαναστατικών κινημάτων, ενώ από εδώ ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας του 1821 στη Ρούμελη, με πρωταγωνιστές τον επίσκοπο Σαλώνων Hσαΐα, τον Αθανάσιο Διάκο, τον Δυοβουνιώτη και τον Πανουργιά.

Το Νοέμβριο του 1821 συγκεντρώθηκαν στα Σάλωνα πληρεξούσιοι της Ανατολικής Στερεάς και της Θεσσαλίας και αποφάσισαν τη συγκρότηση τοπικής διοίκησης της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, του Αρείου Πάγου.

Η πόλη καταστράφηκε δύο φορές από τους Tούρκους (1822, 1825) και απελευθερώθηκε οριστικά το Nοέμβριο του 1828.

Σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της Άμφισσας αποτελεί το μεσαιωνικό κάστρο, γνωστό ως κάστρο των Σαλώνων.

Μεγάλο τμήμα της αρχαίας ακρόπολης της Άμφισσας χρησιμοποιήθηκε ως βάση του εν λόγω κάστρου, ενώ επί Τουρκοκρατίας πραγματοποιήθηκαν μετασκευές και προσθήκες σε ορισμένα σημεία της οχύρωσης.

Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία είναι ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, με τοιχογραφίες του φημισμένου ζωγράφου – αγιογράφου Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957) και παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο δίπλα του, και η βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (11ος/12ος αιώνας).

Η Χάρμαινα, άλλοτε συνοικία των βυρσοδεψών (ταμπάκηδων) της πόλης, άρρηκτα συνδεδεμένη με το δρώμενο της νύχτας των στοιχειών (αναβιώνει την περίοδο της Αποκριάς), οι οικίες των οπλαρχηγών Πανουργιά και Δυοβουνιώτη, καθώς και η «Λυκότρυπα» (αρχαίο μνημείο λαξευμένο σε βράχο, πιθανώς τάφος των Μυκηναϊκών Χρόνων), κινούν δικαιολογημένα το ενδιαφέρον των επισκεπτών της Άμφισσας.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης εκτίθενται κεραμική, κοσμήματα, αγάλματα κ.ά. από την αρχαία Άμφισσα και την ευρύτερη περιοχή, ενώ φιλοξενείται η ενδιαφέρουσα συλλογή νομισμάτων του Δρόσου Κραβαρτόγιαννου, συγγραφέα, ιστοριοδίφη και συλλέκτη.

Η Δημοτική Πινακοθήκη «Σπύρος Παπαλουκάς» φιλοξενεί τις εκατοντάδες ανθίβολα (σχέδια) που έφτιαξε ο ζωγράφος κατά τα έτη 1927-1932, στο πλαίσιο της αγιογράφησης του μητροπολιτικού ναού της Άμφισσας.

Κοντά στην Άμφισσα βρίσκονται, μεταξύ άλλων, τα χωριά Ελαιώνας (Τοπόλια), με παραδοσιακό χρώμα, άφθονα πηγαία νερά και πλατάνια, Προσήλιο, με τη μονή της Παναγίας και το Δασικό Χωριό Καψίτσας, Άγιος Γεώργιος και Αγία Ευθυμία, τόπος καταγωγής του Γιάννη Σκαρίμπα (1893-1984), πεζογράφου, ποιητή και θεατρικού συγγραφέα.