Γιάννης Σκαρίμπας: Το παράδοξο και το παράλογο

Στις 21 Ιανουαρίου 1984 απεβίωσε στη Χαλκίδα ο λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας Γιάννης Σκαρίμπας, μια μοναχική κατά γενική ομολογία προσωπικότητα, που αγνοήθηκε επί μακρόν από τη φιλολογική επιστήμη στην Ελλάδα.

O Γιάννης Σκαρίμπας αναπαύεται έκτοτε στο διακριτικό μνημείο του, κοντά στην είσοδο του κάστρου Καράμπαμπα, αγναντεύοντας την πόλη που τόσο αγάπησε.

Τα αυτοβιογραφικά σημειώματα του Σκαρίμπα αλληλοαναιρούνται ως προς τις πληροφορίες γύρω από τον τόπο και το χρόνο της γέννησής του.

Σύμφωνα με τις επικρατέστερες εκδοχές, ο Γιάννης Σκαρίμπας, γιος του Ευθυμίου Σκαρίμπα και της Ανδρομάχης το γένος Λιάκου Σκαρτσίλα, γεννήθηκε το 1893 στο Αίγιο Αχαΐας ή στην Αγία Ευθυμία Παρνασσίδας.

Ο πατέρας του ήταν ταπεινής καταγωγής, αλλά η μητέρα του καταγόταν από αρχοντική γενιά και ήταν μορφωμένη. Ο Γιάννης Σκαρίμπας, ο οποίος είχε μια μικρότερη αδερφή, την Καλλιόπη, αποφοίτησε το 1906 από το αλληλοδιδακτικό δημοτικό σχολείο της Ιτέας.

Κατόπιν παρακινήσεως του δασκάλου του λόγω των υψηλών επιδόσεών του, ο μικρός Γιάννης ενεγράφη στο Ελληνικό Σχολείο του Αιγίου, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του (το 1908) και παράλληλα πήρε πτυχίο από τη μέση δασική σχολή της πόλης.

Το 1912 ο Σκαρίμπας εργάστηκε ως διευθυντής λογιστηρίου στο υποκατάστημα της γερμανικής εταιρείας Singer στην Πάτρα.

Ακολούθως στρατολογήθηκε και έλαβε μέρος στο Β’ Βαλκανικό Πόλεμο με το βαθμό του δεκανέα, ενώ κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πολέμησε στο Μακεδονικό Μέτωπο και παρασημοφορήθηκε.

Το 1919, κι αφού είχε πετύχει σε ένα διαγωνισμό τελωνοφυλάκων, τοποθετήθηκε στο τελωνείο της Χαλκίδας και ενεγράφη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον ίδιο χρόνο παντρεύτηκε την Ελένη Κεφαλινίτη, με την οποία έμελλε να αποκτήσει πέντε παιδιά.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και αφού αποσπάστηκε προσωρινά στο τελωνείο της Ερέτριας (εκεί μάλιστα ολοκλήρωσε τα εννέα πρώτα διηγήματά του), επανήλθε στη Χαλκίδα, στην οποία επέπρωτο να παραμείνει έως το τέλος της ζωής του.

Στο πλαίσιο της συνειδητής πλέον ενασχόλησής του με τη λογοτεχνία, ο Σκαρίμπας μελέτησε νεοελληνική ποίηση και δημοτικό τραγούδι, καθώς και έργα των Έντγκαρ Άλαν Πόε, Κνουτ Χάμσουν, Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Χένρικ Ίψεν και Όσκαρ Ουάιλντ, που επηρέασαν το έργο του.

Ο Σκαρίμπας πρωτοεμφανίστηκε επισήμως στα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας μας  το 1929 με τη δημοσίευση του διηγήματός του «Στις πετροκολόνες στο λιμάνι».

Το έργο του «Καπετάν Σουρμελής ο Στουραΐτης» βραβεύτηκε και έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από την κριτική επιτροπή (Κώστας Μπαστιάς, Φώτης Κόντογλου, Κώστας Καρθαίος και Λέων Κουκούλας) του πανελληνίου διαγωνισμού διηγήματος του περιοδικού «Ελληνικά Γράμματα».

Το 1930 ο Σκαρίμπας εξέδωσε την πρώτη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο «Καϋμοί στο Γρυπονήσι».

Σημείο καμπής στη μέχρι τότε πορεία του αποτέλεσε το επόμενο έργο που εξέδωσε (1932) με τίτλο «Το θείο Τραγί» και εμφανείς επιρροές από το γαλλικό σουρεαλισμό.

Ακολούθησαν ο αριστουργηματικός «Μαριάμπας» και η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Ουλαλούμ» (1938).

Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ο Σκαρίμπας δημοσίευσε άρθρα στην εφημερίδα της Χαλκίδας «Εύριπος» και έδειξε ενδιαφέρον για το ελληνικό θέατρο σκιών. Επί Γερμανικής Κατοχής κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του από την πείνα. Αποτέλεσε μέλος του ΕΑΜ, χωρίς να γνωρίσει πάντως διωγμούς και εξορίες.

Η συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα του Σκαρίμπα, που περιελάμβανε ποιήματα, μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα, δοκίμια, μελέτες και χρονογραφήματα, συνεχίστηκε έως το τέλος της ζωής του.

Ο Σκαρίμπας τιμήθηκε από την Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών (1964) και το Δήμο Χαλκιδέων (1978), έλαβε δε το Α’ Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για το βιβλίο του «Φυγή προς τα Εμπρός».

Ο Σκαρίμπας, ο οποίος τοποθετείται χρονικά στη γενιά του τριάντα, υπήρξε ένας από τους εισηγητές του παραδόξου στο χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας αλλά και του θεάτρου, πολλοί δε μελετητές τον θεωρούν ως τον πρώτο έλληνα θεατρικό συγγραφέα του παραλόγου.

Με το πολύπλευρο στη θεματολογία και τη μορφή έργο του, το ιδιότυπο και οξύ ύφος του, ο Σκαρίμπας αναδείχτηκε βαθύς στοχαστής της ζωής και ανατόμος των προβλημάτων της.

«Φαντασία»

Nα ‘ναι σα να μας σπρώχνει ένας αέρας μαζί
προς έναν δρόμο φειδωτό που σβει στα χάη,
και σένα του καπέλου σου πλατειά και φανταιζί
κάποια κορδέλα του, τρελά να χαιρετάει.

Kαι να ‘ν’ σαν κάτι να μου λες, κάτι ωραίο κοντά
γι’ άστρα, τη ζώνη που πηδάν των νύχτιων φόντων,
κι αυτός ο άνεμος τρελά-τρελά να μας σκουντά
όλο προς τη γραμμή των οριζόντων.

Kι όλο να λες, να λες, στα θάμβη της νυκτός
για ένα —με γυάλινα πανιά— πλοίο που πάει
όλο βαθιά, όλο βαθιά, όσο που πέφτει εκτός:
όξ’ απ’ τον κύκλο των νερών — στα χάη.

Kι όλο να πνέει, να μας ωθεί αυτός ο αέρας μαζί
πέρ’ από τόπους και καιρούς έως ότου —φως μου—
(καθώς τρελά θα χαιρετάει κείν’ η κορδέλα η φανταιζί)
βγούμε απ’ την τρικυμία αυτού του κόσμου…

[Γιάννης Σκαρίμπας, Ουλαλούμ, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1975, σ. 11]