Δημητσάνα, η ιστορική κωμόπολη της Γορτυνίας

Σε υψόμετρο 960, πάνω από το φαράγγι του ποταμού Λούσιου, βρίσκεται η Δημητσάνα, ιστορική κωμόπολη της Γορτυνίας. Πετρόχτιστα σπίτια και λιθόστρωτα σοκάκια απλώνονται αμφιθεατρικά σε μια φύσει οχυρή θέση, στις δυτικές πλαγιές του ελατοσκέπαστου Μαινάλου.

Ο άριστα διατηρημένος παραδοσιακός οικισμός, έδρα του Δήμου Γορτυνίας, πιστεύεται ότι κατέχει τη θέση της αρχαίας πόλης Tεύθιδος. Το τοπωνύμιο Δημητσάνα, σλαβικής προέλευσης, αναφέρεται πρώτη φορά το 10ο αιώνα.

Η κωμόπολη γνώρισε άνθηση επί Τουρκοκρατίας ως εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο. Μάλιστα, οι φημισμένοι έμποροι της Δημητσάνας ανέπτυξαν δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Οδησσό και αλλού.

Αξιομνημόνευτη είναι και η πνευματική ζωή της Δημητσάνας την ίδια περίοδο. Η Σχολή της Νέας Μονής Φιλοσόφου και η διάδοχός της, Ελληνική Σχολή της Δημητσάνας, που ιδρύθηκε το 1764, ανέδειξαν σημαντικούς ιεράρχες και πνευματικούς ανθρώπους.

Τόπος καταγωγής του πατριάρχη Γρηγορίου του E’ (1746-1821), του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού (1771-1826), πολλών Φιλικών και αγωνιστών, η Δημητσάνα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821 ως κέντρο εφοδιασμού των αγωνιστών με πυρίτιδα («μπαρουταποθήκη» του Aγώνα).

Στην οικονομική άνθηση της κωμόπολης κατά τους Προβιομηχανικούς Χρόνους συνέβαλαν οι υδροκίνητες εγκαταστάσεις (αλεστικοί νερόμυλοι, νεροτριβές, μπαρουτόμυλοι κ.ά.) που λειτουργούσαν στην περιοχή του Λούσιου.

Κυρίαρχη θέση μεταξύ των αξιοθεάτων της Δημητσάνας κατέχει το συγκρότημα της Σχολής και της Βιβλιοθήκης, έργο των μέσων του 19ου αιώνα, που αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου. Στη Βιβλιοθήκη, που περιλαμβάνει χειρόγραφους κώδικες και σπάνιες παλαιές εκδόσεις, στεγάζονται αρχαιολογική και λαογραφική συλλογή. Στο προαύλιο του εν λόγω κτιριακού συγκροτήματος ορθώνεται ο ανδριάντας του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, δωρεά του εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή.

Το ενδιαφέρον των ταξιδιωτών προσελκύουν, επίσης, η οικία και ο ανδριάντας του Παλαιών Πατρών Γερμανού, η οικία του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, το επιβλητικό ρολόι, οι παλαιές εκκλησίες και τα λείψανα των τειχών της Τεύθιδος, που κατοικήθηκε από τους Προϊστορικούς έως και τους Ρωμαϊκούς Χρόνους.

Στην ευρύτερη περιοχή της Δημητσάνας, το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης (λειτουργεί με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και περιλαμβάνει εν λειτουργία υδροκίνητους μηχανισμούς), ζωντανή μαρτυρία ενός τρόπου ζωής και επαγγελμάτων που χάθηκαν, τα πέτρινα καλντερίμια και τα γεφύρια, το φαράγγι του Λούσιου με την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, ιδανικό για ράφτινγκ και ποικίλες υπαίθριες δραστηριότητες, συνθέτουν ένα σύνολο εξαιρετικής ομορφιάς.

Στο εντυπωσιακό αυτό τοπίο που ανακαλύπτουν οι φυσιολάτρες κοντά στη Δημητσάνα βρίσκονται και δύο θρησκευτικά μνημεία μεγάλης αξίας: η μονή Αιμυαλών ή Αιμυαλούς, στο Ζιγοβιστινόρρεμα (παραπόταμο του Λούσιου), και η μονή Φιλοσόφου (Παλαιά και Νέα Μονή Φιλοσόφου), στο φαράγγι του Λούσιου.

Κοντά στη Δημητσάνα βρίσκεται η Ζάτουνα, χωριό χτισμένο σε κατάφυτη πλαγιά, σε υψόμετρο 1.020. Στο πρώην δημοτικό σχολείο του χωριού, όπου εκτοπίστηκε στα χρόνια της δικτατορίας (1968-1969) ο Μίκης Θεοδωράκης μαζί με την οικογένειά του, στεγάζεται σήμερα μουσείο αφιερωμένο στο μεγάλο μουσικοσυνθέτη και πολιτικό.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, άποψη της Δημητσάνας (πηγή: Δήμος Γορτυνίας).