Οι πίνακες της Τζόρτζια Ο’Κιφ θύματα της «ακμής της τέχνης»

Ακριβώς όπως τα παιδιά στην εφηβεία, έτσι και οι πίνακες της εμβληματικής Αμερικανίδας ζωγράφου Τζόρτζια Ο’ Κίφ, όσο ωριμάζουν πάσχουν από την επονομαζόμενη «ακμή της τέχνης».

Μικρές φουσκάλες που μπορεί να προκαλέσουν ρωγμές και ξεφλούδισμα στον καμβά, όπως σε ένα ξηρό δέρμα, εντοπίσθηκε ότι δημιουργούνται πάνω στα έργα της κομβικής αυτής μορφής, για την ανάπτυξη της μοντέρνας τέχνης στις ΗΠΑ.

Και η ίδια η Ο’ Κιφ είχε αντιληφθεί την ύπαρξη των θρόμβων αυτών που όμως τους απέδωσε αρχικά στην σκόνη από την έρημο του Νέου Μεξικού, όπου διέμενε και την οποία ο άνεμος κολλούσε στη φρέσκια μπογιά του πίνακα.

Σήμερα οι ερευνητές ανακάλυψαν τον πραγματικό ένοχο: είναι οι μεταλλικοί σάπωνες που προκαλούνται από τις χημικές αντιδράσεις μέσα στα χρώματα. Η σχετική ομάδα που ανέπτυξε ένα πρόγραμμα για την τρισδιάστατη απεικόνιση μίας επιφάνειας, η οποία θα μπορεί να βοηθήσει τους συντηρητές τέχνης να εντοπίζουν τις «ασθένειες των πινάκων» με τη χρήση ενός απλού κινητού τηλεφώνου ή ταμπλέτας, παρουσίασε τα ευρήματά της στις 17 Φεβρουαρίου στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης για την Ανάπτυξη της Επιστήμης (American Association fr the Advancement of Science).

Τα έργα της Ο’ Κιφ δεν είναι τα μόνα που έχουν παρουσιάσει τέτοια προβλήματα. Οι μεταλλικοί σάπωνες, που μοιάζουν με λευκά, μικροσκοπικά, αυγουλάκια, σχηματίζονται κάτω από την επιφάνεια του 70% των πινάκων, περιλαμβανομένων και έργων του Ρέμπραντ, του Γκόγια και του Βαν Γκογκ. «Δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο», τονίζει ο Μαρκ Ουόλτον, ερευνητής στην επιστήμη των υλικών στο πανεπιστήμιο Northwestern.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως οι σάπωνες αυτοί προκαλούνται από την αντίδραση των αρνητικά φορτισμένων λιπών, που χρησιμοποιούνται για τη συγκράτηση των χρωματικών αποχρώσεων, με τα θετικά φορτισμένα μεταλλικά ιόντα, όπως ψευδάργυρος και μόλυβδος, που περιέχονται στα χρώματα. Αυτή η αντίδραση δημιουργεί ρευστούς κρυστάλλους, οι οποίοι αργά συσσωρεύονται κάτω από την επιφάνεια του πίνακα, προκαλώντας φουσκώματα, ρωγμές και τελικά απολέπισή της.

Το πώς συνδυάζονται αυτοί οι κρύσταλλοι, όμως, παραμένει ακόμη άγνωστο: «μακάρι να είχαμε μία απάντηση για το τι συμβαίνει, αυτό αποτελεί ακόμη ένα ανοικτό ερώτημα», τονίζει ο Ουάλας.

Για τον ίδιο, το πιο σημαντικό ζήτημα είναι το πώς ορισμένοι παράγοντες, όπως η σχετική υγρασία, ή τα υψηλά επίπεδα θερμοκρασίας, προκαλούν αυτόν το σχηματισμό κρυστάλλων. «Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να το κοιτάξουμε από μακροσκοπική πλευρά, γι’ αυτό αναπτύξαμε την μέθοδο απεικόνισης αυτή για να φθάσουμε έως εκεί», προσθέτει.

Ο συνεργάτης του επιστήμονας πληροφορικής Όλιβερ Κοσέρτ ανέπτυξε ένα λογισμικό, που εκπέμπει δέσμες ιδιαίτερου φωτός από ένα κινητό ή ταμπλέτα, σε μία μικρή επιφάνεια του πίνακα και στη συνέχεια συγκεντρώνει το ανακλώμενο φως στην κάμερα της συσκευής.

Το πρόγραμμα στη συνέχεια αφαιρεί τις πληροφορίες για το χρώμα, οι οποίες ενδεχομένως να καλύπτουν τις μικρές βλάβες στα στρώματα της επιφάνειας. Χρησιμοποιώντας ειδικά προγράμματα ανάγνωση, το λογισμικό αναγνωρίζει στη συνέχεια τις θρομβώδεις διαμορφώσεις, διακρίνοντάς τις από άλλες συμπυκνώσεις, όπως παχιές πινελιές, και συντάσσει ένα είδους «ιατρική διάγνωση», καθορίζοντας το σημείο, το μέγεθος και την πυκνότητα της εκάστης φουσκάλας.

Όπως τονίζει ο Κοσέρτ είναι σαν το «τρικόρντερ» στη γνωστή ταινία επιστημονικής φαντασίας Star Trek, που μπορούσε να διαγνώσει την οποιαδήποτε ασθένεια μόνο με ένα σκανάρισμα.

Η ερευνητική ομάδα χρησιμοποιεί τη μέθοδο αυτή απεικόνισης για να παρατηρήσει τις επιπτώσεις έκθεσης των πινάκων σε μία σειρά από περιβαλλοντικούς παράγοντες, παρατηρώντας πως ο φωτισμός, η υγρασία, και η θερμοκρασία μπορούν να επηρεάσουν το μέγεθος της φουσκάλας και τους ρυθμούς της δημιουργίας τους.

Μολονότι η τεχνική δεν επιλύει το δίλημμα της δημιουργίας των μεταλλικών σαπώνων, προσφέρει εντούτοις πληροφορίες που βελτιώνουν τη συντήρηση των εικαστικών έργων. Εάν δημιουργούνται, φερ’ ειπείν, νέες φουσκάλες, τότε ο συντηρητής θα οδηγείται στη μεταβολή των συνθηκών του περιβάλλοντος της έκθεσης και της φύλαξής τους. «Ίσως η διαδικασία τούτη να είναι απλώς μία εμμονή των ειδημόνων και η πραγματική λύση είναι απλώς το να βρούμε το κατάλληλο περιβάλλον για τη φύλαξή τους», τονίζει ο Ουάλας.