«Βουλιάζει» το Ανοικτό Πανεπιστήμιο – Ποιοι και γιατί το διαλύουν

Στη δίνη μιας βαθιάς κρίσης φαίνεται να έχει μπει το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, ένα από τα μεγαλύτερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, εάν σκεφτούμε το συνολικό αριθμό των φοιτητών του που το 2018 ήταν 37.210 αλλά και τους πάνω από 2.000 διδάσκοντες στα προγράμματά του.

Από τη μια έχουμε τον πρόεδρο της Διοικούσας Επιτροπής του ΕΑΠ, καθηγητή Βασίλη Καρδάση που έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις με την πρότασή του να συγχωνευτεί το ΕΑΠ με το ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (ή τμήμα αυτού) και έτσι να διαμορφωθεί ένα νέο υβριδικό Πανεπιστήμιο που να συνδυάζει τις συμβατικές σπουδές των παραδοσιακών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με την ανοιχτή και εξ αποστάσεως διδασκαλία που είναι το σήμα κατατεθέν του ΕΑΠ.

Από την άλλη έχουμε τους Κοσμήτορες του ΕΑΠ που συμμετέχουν στη διοικούσα επιτροπή και τον εκπρόσωπο των μελών ΔΕΠ στο ίδιο όργανο που αντιδρούν σε αυτή την πρόταση, υποστηρίζοντας ότι ακυρώνει το χαρακτήρα και απειλεί το μέλλον του ΕΑΠ, έχοντας στο πλευρό τους και τον αντιπρόεδρο ακαδημαϊκών υποθέσεων του ΕΑΠ που διαφοροποιείται σε αυτό από τη στάση των υπολοίπων μελών του οργάνου που έχουν τοποθετηθεί από το υπουργείο Παιδείας.

Αποκορύφωμα αυτής της σχεδόν ανοιχτής κρίσης το γεγονός ότι περάσαμε πλέον σε ανοιχτές συζητήσεις στις οποίες οι δύο πλευρές προσπαθούν να ενημερώσουν τα μέλη της ευρύτερης κοινότητας του ΕΑΠ. Την αρχή έκανε ο πρόεδρος του ΕΑΠ που στις 14/2 φώναξε τα μέλη ΣΕΠ του ΕΑΠ και στις 15/2 τους φοιτητές για να παρουσιάσει το σχέδιό του για τη συγχώνευση του ιδρύματος, για να ακολουθήσουν στις 20/02 οι κοσμήτορες και ο εκπρόσωπος των μελών ΔΕΠ στη διοικούσα όπου κατέθεσαν τις δικές τους σκέψεις ενώπιον των φοιτητών και των μελών ΔΕΠ και ΣΕΠ.

Χαρακτηριστική της φόρτισης που έχει πάρει η αντιπαράθεση είναι το γεγονός ότι οι κοσμήτορες κατηγόρησαν τον πρόεδρο της διοικούσας για λογοκρισία, επειδή δεν τους δόθηκε η δυνατότητα να σταλεί από τις λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου πρόσκληση σε ανοιχτή ενημέρωση της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΕΑΠ.

Πώς φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση

Η σημερινή κατάσταση και αντιπαράθεση του ΕΑΠ είναι αποτέλεσμα συσσωρευμένων προβλημάτων αλλά και διαφορετικών ερμηνειών και οπτικών για το ποια είναι τα προβλήματα του ΕΑΠ.

Από τη μια υπήρχε το γεγονός ότι το ΕΑΠ έδειχνε να πηγαίνει κυρίως με βάση μία κεκτημένη ταχύτητα, αφού από το 2002 έως το 2016 δεν είχε δημιουργηθεί κανένα νέο πρόγραμμα σπουδών, ενώ αρκετά χρόνια είχαν να ανανεωθούν τα διδακτικά εγχειρίδια που είχαν ετοιμαστεί τα προηγούμενα χρόνια.

Το πρότυπο του ΕΑΠ έδειχνε πετυχημένο, εφόσον μπόρεσε να βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους να μπορέσουν να κάνουν προπτυχιακές σπουδές και μεταπτυχιακές σπουδές, να διευρύνουν το μορφωτικό τους ορίζοντα, αλλά και να εξασφαλίσουν βελτίωση εργασιακής θέσης (π.χ. να πάνε από μια θέση ΔΕ σε μια θέση ΠΕ στο δημόσιο).

Όμως, είχε ήδη φανεί ότι υπήρχαν νέες προκλήσεις. Τα συμβατικά πανεπιστήμια είχαν αρχίσει να προσφέρουν και αυτά προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, έστω και εάν δεν προσέφεραν πλήρη εξ αποστάσεως ακαδημαϊκά προγράμματα, ενώ υπήρξαν και άλλα ιδρύματα εξ αποστάσεως πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που απευθύνονταν στον ευρύτερο ελληνόφωνο χώρο όπως αυτό της Κύπρου.

Μάλιστα με το ν. 4485/2017 δόθηκε στη δυνατότητα και στα ελληνικά πανεπιστήμια να προσφέρουν εξ αποστάσεως μεταπτυχιακά προγράμματα. Τυπικά πρέπει να το κάνουν σε ένα ποσοστό μόνο, στην πράξη κάνουν το μεγαλύτερο μέρος των μαθημάτων με αυτό τον τρόπο.

Την ίδια στιγμή χρόνιζαν πάγια προβλήματα του ΕΑΠ. Το ΕΑΠ δεν είχε μπορέσει εδώ και χρόνια να ανανεώσει τα διδακτικά εγχειρίδια τα οποία είχαν σχεδιαστεί σε μια προηγούμενη φάση όταν βρέθηκε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Ταυτόχρονα το ετήσιο κόστος εκτύπωσης έφτανε στις 600.000 – 800.000 ευρώ.

Παράλληλα, το ΕΑΠ παρέμενε υποστελεχωμένο ως προς τα μέλη ΔΕΠ. Ένα μεγάλο μέρος της διδασκαλίας καλύπτεται από τα μέλη ΣΕΠ (Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό), που είναι συνήθως είτε μέλη ΔΕΠ είτε άλλοι επιστήμονες. Μάλιστα, τα μέλη ΣΕΠ πολύ συχνά έχουν και θέσεις ευθύνης είτε συντονιστών θεματικών ενοτήτων είτε υπευθύνων προγραμμάτων σπουδών και διαχρονικά έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση των προγραμμάτων και της φυσιογνωμίας. Όμως, διαχρονικά το υπουργείο Παιδείας εκτιμούσε ότι δεν χρειαζόταν να προσφέρει θέσεις ΔΕΠ, ακριβώς επειδή μεγάλο μέρος του έργου προσφερόταν από μέλη ΣΕΠ.

Αυτό με τη σειρά του είχε μια σοβαρή παρενέργεια: όσο το ΕΑΠ δεν στελεχωνόταν με μέλη ΔΕΠ δεν μπορούσε να συγκροτήσει μια πλήρη ακαδημαϊκή δομή αυτοδύναμου ιδρύματος. Ως αποτέλεσμα υπήρχε μια απόσταση ανάμεσα στα ακαδημαϊκά και τα διοικητικά όργανα.

Την ίδια στιγμή εκκρεμούσε χρόνια το ζήτημα της ανανέωσης των προγραμμάτων σπουδών, τόσο ως προς τα παρεχόμενα μαθήματα, όσο και ως προς το περιεχόμενο, συμπεριλαμβανομένων και των διδακτικών εγχειριδίων.

Σοβαρά προβλήματα υπήρχαν και με το διοικητικό προσωπικό, καθώς το διοικητικό προσωπικό του ιδρύματος ήταν κυρίως συμβασιούχοι και αυτό δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στην ικανότητα του ιδρύματος να λειτουργήσει.

Προβλήματα υπήρχαν και με τα μέλη ΣΕΠ που παρέμεναν ανεπίλυτα. Το κυριότερο ήταν ότι τα μέλη ΣΕΠ που δεν ήταν μέλη ΔΕΠ ή δημόσιοι υπάλληλοι, αμείβονται πλέον με δελτίο παροχής υπηρεσιών, παρότι στην πραγματικότητα προσφέρουν μισθωτή εργασία.

Οι φοιτητές από τη μεριά τους προσθέτουν σε αυτά και την αγωνία τους για το γεγονός ότι δεν υπάρχει πλήρης αναγνώριση των πτυχίων τους και συχνά δεν περιλαμβάνονται αυτά π.χ. σε προκηρύξεις του ΑΣΕΠ, παρότι τυπικά είναι ισότιμα των άλλων.

Την ίδια ώρα στο ευρύτερο περιβάλλον της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης  εμφανίζονταν νέες προκλήσεις. Η κυριότερη ήταν η διαδικασία των συγχωνεύσεων με τον τρόπο που τη μεθόδευσε ο υπουργός Παιδείας Κ. Γαβρόγλου. Σε αντίθεση με προηγούμενες απόπειρες ο τωρινός υπουργός Παιδείας ουσιαστικά πέταξε τη μπάλα στα ιδρύματα, κυρίως στα ΤΕΙ, να αναζητήσουν συνεργασίες και να μπορέσουν να επιβιώσουν έτσι.

Σε όλα αυτά ας προσθέσουμε και μια παράμετρο ακόμη. Το ΕΑΠ μπορεί να βρέθηκε σε σταυροδρόμι τα τελευταία χρόνια, είχε όμως και ένα αρκετά μεγάλο αποθεματικό, από τη στιγμή που σε αντίθεση με τα άλλα ΑΕΙ έχει και δίδακτρα.

Τα σημεία τριβής

Ο κ. Καρδάσης υποστηρίζει ότι βρήκε ένα ίδρυμα το οποίο δεν είχε ανανεωθεί καθόλου και ότι βρισκόταν σε μια στάσιμη κατάσταση και ότι έκανε μεγάλη προσπάθεια για να φέρει σημαντικές αλλαγές.

Στον απολογισμό του ΕΑΠ που έδωσε στη δημοσιότητα για την τριετία 2015-2018 υπό τη νέα διοίκηση αναφέρει ως επιτεύγματα:

-Τη δημιουργία 14 νέων προγραμμάτων σπουδών

-Την κατάργηση της κλήρωση

-Την εισαγωγή της on line παρακολούθησης των Ομαδικών Συμβουλευτικών Συναντήσεων

– Την αντιμετώπιση του προβλήματος των συμβασιούχων διοικητικών και την απόσπαση προκήρυξης μέσω ΕΑΠ για μόνιμο διοικητικό προσωπικό

– Την εισαγωγή εξαμηνιαίων μαθημάτων

– Τη μείωση του κόστους εκτύπωσης των συγγραμμάτων και του κόστους ενοικίασης αιθουσών

– Την πραγματοποίηση νέας διαδικασίας επιλογής των μελών ΣΕΠ για την τριετία 2017-2020 με εξωτερικούς κριτές που επέτρεψε την είσοδο νέων επιστημόνων

Όμως, από άλλες πλευρές, τόσο των μελών ΔΕΠ και ΣΕΠ όσο και των φοιτητών αυτός ο απολογισμός αμφισβητείται

-Υπάρχουν αντιρρήσεις για τη μετατροπή των μαθημάτων σε εξαμηνιαία γιατί σε αρκετά γνωστικά αντικείμενα αυτό θα ακυρώσει το χαρακτήρα μιας ανοιχτής, εξ αποστάσεως και υψηλού επιπέδου διδασκαλίας

– Έχει υποστηριχτεί ότι η νέα διοίκηση στο όνομα της στροφής σε νέα αντικείμενα έχει αφήσει να παρακμάσουν τα δύο εμβληματικά προγράμματα του ΕΑΠ (Ελληνικός Πολιτισμός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός) με αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης για αυτά, γεγονός που δημιουργεί και ανησυχία στο πλήθος διδασκόντων σε αυτά.

– Υπάρχουν επικρίσεις ότι δεν γίνεται έγκαιρα η διαφήμιση και προβολή των προγραμμάτων ώστε να προσελκυστούν φοιτητές ενώ καθυστερεί και η περίοδος εγγραφών.

– Κατηγορείται επίσης η νέα διοίκηση ότι δεν παίρνει έμπρακτες πρωτοβουλίες για την ανανέωση των προγραμμάτων σπουδών και για την συγγραφή νέων εγχειριδίων.

Κοινή συνισταμένη των επικρίσεων ότι η υπό τον κ. Καρδάση διοίκηση δεν αντιλαμβάνεται την ιδιαίτερη φιλοσοφία ενός ιδρύματος που δεν προσφέρει απλώς εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αλλά ανοιχτή και εξ αποστάσεως, τέτοια που να μπορεί να συνδυάσει το χαρακτήρα δεύτερης ευκαιρίας με το υψηλό και ισότιμο των άλλων ΑΕΙ ακαδημαϊκό κύρος.

Η αντιπαράθεση για το μέλλον του ΕΑΠ

Σε αυτή ακριβώς τη στιγμή ξέσπασε η αντιπαράθεση για την πρόταση συγχώνευσης του ΕΑΠ με το ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (ή τμήμα αυτού). Η πρόταση είναι να συγχωνευτεί το ΕΑΠ με το ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδος ή ένα μέρος του και να φτιαχτεί ένα  νέο ίδρυμα, που θα συνδυάζει τις συμβατικές σπουδές με την ανοιχτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Θα είναι, δηλαδή, ένα ίδρυμα στο οποίο θα υπάρχουν φοιτητές που θα εισέρχονται μέσα από τις πανελλαδικές εξετάσεις για να παρακολουθήσουν συμβατικά προγράμματα και φοιτητές που θα επιλέγουν τα εξ αποστάσεως προγράμματα όπως αυτά του ΕΑΠ.

Κατά τον κ. Καρδάση η συγχώνευση θα διαμορφώσει ένα ίδρυμα που θα έχει κανονική αυτοδύναμη διοικητική μορφή (Σύγκλητο, Πρυτανεία), διοικητικό προσωπικό, μεγαλύτερες υποδομές και εργαστήρια και δυνατότητα με καινοτόμα προγράμματα να διεκδικήσει και τμήμα της ζήτησης συμβατικών προγραμμάτων και να παραμείνει ο κορυφαίος πάροχος ανοιχτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Οι επικριτές του κ. Καρδάση, που περιλαμβάνουν τους κοσμήτορες των τριών σχολών, τον εκπρόσωπο των μελών ΔΕΠ στη διοικούσα, το Σύλλογο των Διδασκόντων (που εκπροσωπεί τα μέλη ΣΕΠ), τον αντιπρόεδρο ακαδημαϊκών υποθέσεων αναπλ. Καθηγητή Γ. Τσιμουρή και αρκετούς φοιτητές επισημαίνουν ότι μια τέτοια συγχώνευση δεν θα λύσει τα προβλήματα, θα δημιουργήσει ένα πολύ αντιφατικό ίδρυμα και να διακυβεύσει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία και το κύρος που έχει αποκτήσει με τα χρόνια το ΕΑΠ.

Η αντιπρόταση των κοσμητόρων

Μάλιστα, οι τρεις κοσμήτορες και ο εκπρόσωπος των μελών ΔΕΠ στη διοικούσα απέστειλαν τη δική τους πρόταση στον υπουργό Παιδείας. Αντί για τη συγχώνευση προτείνουν τους ακόλουθους στρατηγικούς στόχους:

«1. Ανοικτότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πανεπιστήμιο ανοικτό σε ποικίλες ηλικίες και ανάγκες, ανοικτό σε επίπεδο χώρου και μαθησιακών προσδοκιών.

2. Αριστεία στην έρευνα, στα επιστημονικά πεδία που θεραπεύονται στις Σχολές του Ε.Α.Π.

3. Διατήρηση της Αριστείας στην προσφορά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και πρωτοπορία του Ε.Α.Π. στη μετάβαση στην ψηφιακή μάθηση.

4. Διαρκής και προσωποποιημένη υποστήριξη των φοιτητών του για την επίτευξη των στόχων τους.

5. Εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στην πρόσβαση στη γνώση. Ενίσχυση κοινωνικής κινητικότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής.

6. Ενίσχυση της ακαδημαϊκής ανάπτυξης των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας του Ε.Α.Π.»

Σε αυτή την κατεύθυνση διατυπώνουν πλήθος προτάσεων για συνεργασίες με άλλα ιδρύματα εσωτερικού και εξωτερικού, για ακόμη μεγαλύτερο άνοιγμα στις νέες τεχνολογίες και για αυτοδιοίκηση του ΕΑΠ.

Τι θα γίνει από εδώ και πέρα;

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επισήμαναν ότι δεν είναι δυνατόν τέτοιες προτάσεις όπως η συγχώνευση να ανακοινώνονται ξαφνικά και χωρίς διάλογο. Ούτε μπορούν να γίνονται μέσα στο όλο κλίμα πίεσης για συγχωνεύσεις που έχει δημιουργήσει το υπουργείο Παιδείας, επειδή ακριβώς το ΕΑΠ δεν είναι όπως όλα τα άλλα ιδρύματα. Επιπλέον, αναρωτιέται κανείς γιατί ενώ δεν προχώρησαν άλλα βήματα, όπως η αναμόρφωση των υπαρχόντων προγραμμάτων σπουδών, η ανανέωση των συγγραμμάτων, η πιο στοχευμένη διαφήμιση και προβολή, επιλέγεται σε μια προεκλογική χρονιά μια τόσο μεγάλη ανατροπή που εμφανώς δεν συναντά, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, τη συναίνεση της ίδιας της κοινότητας του ΕΑΠ.

Το ΕΑΠ είναι σε ένα σταυροδρόμι. Έχει αξιόλογη ιστορία, μεγάλη εμπειρία, σημαντικό έργο. Όμως, η συζήτηση για το μέλλον του πρέπει να γίνει με τρόπο πολύ πιο οργανωμένο, συντονισμένο και στρατηγικό και προφανώς έξω από μικροκομματικές σκοπιμότητες.