Τύρναβος: Το Μπουρανί της Καθαράς Δευτέρας

Ο Δήμος Τυρνάβου αναβιώνει κάθε χρόνο έναν πανάρχαιο θεσμό, ένα έθιμο με διονυσιακές καταβολές, το Τυρναβίτικο Καρναβάλι και το Μπουρανί της Καθαράς Δευτέρας.

Πρόκειται για ένα θεσμό που βγάζει τους πολίτες του Τυρνάβου στους δρόμους, στις πλατείες και στα μαγαζιά κάθε ημέρα μετά την έναρξη του τριωδίου, με αποκορύφωμα τη Μεγάλη Παρέλαση των αρμάτων και των χιλιάδων καρναβαλιστών την Κυριακή της Τυροφάγου και το παραδοσιακό Μπουρανί την Καθαρά Δευτέρα.

Το Τυρναβίτικο Καρναβάλι θεωρείται το μεγαλύτερο και πιο οργανωμένο καρναβάλι στη Θεσσαλία, γεγονός που του επιτρέπει να προσελκύει κάθε χρόνο κόσμο από όλη την Ελλάδα. Οι χιλιάδες επισκέπτες έχουν την ευκαιρία, καθ’ όλο το διάστημα από την έναρξη του τριωδίου και μετά, να ζήσουν καθημερινά διάφορα δρώμενα στα μαγαζιά της πόλης, να διασκεδάσουν σε ρυθμούς παραδοσιακούς και μοντέρνους, να γευτούν το ντόπιο τσίπουρο και κρασί, να ζήσουν τους ξέφρενους ρυθμούς της Αποκριάς έως την Κυριακή της Μεγάλης Παρέλασης των Αρμάτων και να μυηθούν στα φαλλικά δρώμενα της Καθαράς Δευτέρας.

Μετά τη Μεγάλη Παρέλαση, την Κυριακή το βράδυ, ο Βασιλιάς Καρνάβαλος παραδίδεται στην πυρά. Έπειτα από λίγες ημέρες απονέμονται βραβεία στα άρματα που ξεχωρίζουν για την αισθητική τους και την εφευρετικότητά τους.

Τα άρματα και ο Βασιλιάς Καρνάβαλος κατασκευάζονται με γνώμονα τη σάτιρα, αλλά και την επικείμενη αναζωογόνηση της φύσης με τον ερχομό της άνοιξης. Όλοι, εθελοντές και μη, συμβάλλουν ώστε το Τυρναβίτικο Καρναβάλι να αποτελεί ένα μεγάλο διάλειμμα από τη ρουτίνα της καθημερινότητας.

Το Μπουρανί

Όσοι επισκέπτονται τον Τύρναβο τις ημέρες της Αποκριάς έχουν την ευκαιρία να ζήσουν τη Μεγάλη Παρέλαση των Αρμάτων, καθώς και το παραδοσιακό Μπουρανί, την Καθαρά Δευτέρα. Κι όλα αυτά συνοδεία του περίφημου ντόπιου τσίπουρου.

Το Μπουρανί στον Τύρναβο κλείνει τον κύκλο των καρναβαλικών εκδηλώσεων και έρχεται να ταράξει το μονότονο ρυθμό της καθημερινότητας στην πόλη. Οι εκδηλώσεις που σχετίζονται με το Mπoυρανί ήταν άλλοτε πιο γνήσιες και φυσικά πιο ξεδιάντροπες. Δεν γίνονταν στον Προφήτη Ηλία, αλλά σε κάθε γειτονιά και σε κάθε πλατεία, όπου οι χαροκόποι άναβαν φωτιά κι έφτιαχναν το μπουρανί.

Γύρω από τη φωτιά, χόρευαν, αλληλοπειράζονταν και εκτόξευαν βωμολοχίες. Προέβαιναν σε πρόστυχα καμώματα και αδιάκριτες χειρονομίες προς τους άντρες περαστικούς. Φυσικά, δεν έλειπαν και οι φαλλoί, πήλινοι, ξύλινοι και άλλοι από καρότα. Τραγουδούσαν και άσεμνα τραγούδια, που αν τα ακούσει κανείς μπορεί να αντιληφθεί τι ήταν τα φαλλικά και τα άλλα όμοια άσματα των αρχαίων Ελλήνων.

Υπάρχει καταγραφή του εθίμου από γάλλο περιηγητή περί το 1858, ενώ παράσταση άρματος με φαλλό υπάρχει και σε αρχαίο αγγείο.

Το Μπουρανί είναι ένα λαϊκό πανηγύρι, η αναβίωση ενός αρχαίου διονυσιακού τελετουργικού, στην ουσία η γιορτή του φαλλού, που συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία.

Οι κάτοικοι της πόλης, σχηματίζοντας πομπή, μετέβαιναν στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, στα βόρεια της πόλης, σε έναν ελεύθερο χώρο. Προηγούνταν διάφορες ομάδες (θίασοι) μεταμφιεσμένων ή μη (μόνον ανδρών), οι οποίοι κουβαλούσαν όλα τα απαραίτητα. Στο χώρο του Προφήτη Ηλία κάθε ομάδα έστρωνε στο έδαφος διάφορα φαγητά και μια μεγάλη φιάλη σε σχήμα φαλλού, γεμάτη κρασί ή κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό. Παράλληλα, άναβαν φωτιά για να παρασκευάσουν το μπουρανί, μια χορτόσουπα από σπανάκι και ξίδι.

Το μπουρανί προσφερόταν στους παρευρισκομένους ως μέθεξη στα δρώμενα. Ακολούθως άρχιζαν ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα, με άσεμνες βασικά εκφράσεις. Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν στο έθιμο κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς σαν σκήπτρα. Στο έθιμο αυτό συμμετείχαν αυστηρά μόνον άντρες, ενώ οι γυναίκες απείχαν, ίσως λόγω των φαλλικών συμβόλων.

Ο Δήμος Τυρνάβου, με την αναβίωση του Τυρναβίτικου Καρναβαλιού, συμβάλλει στην πολιτιστική αναβάθμιση της περιοχής, συνδέοντας με αυτόν τον τρόπο το παρόν με το παρελθόν.