Οικογένεια Υψηλάντη: Ηρωες υπέρ Πίστεως και Πατρίδoς

Δύο αιώνες έχουν περάσει από την Εθνική Παλιγγενεσία, σχεδόν 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και ορισμένα πρόσωπα – πρωταγωνιστές των ταραγμένων εκείνων χρόνων, αλλά και της προεπαναστατικής περιόδου, μένουν αφώτιστα.

Κι εν πολλοίς δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό το μεγαλείο της ψυχής τους, το πάθος για την απελευθέρωση της πατρίδας, το αίσθημα της θυσίας και τα ιδανικά που δεν συναντά κανείς εύκολα.

Η οικογένεια Υψηλάντη, είναι μια από εκείνες τις οικογένειες που τίμησαν όσο λίγες την καταγωγή τους, που θυσίασαν τα πάντα για την Ελλάδα και που έμειναν χαραγμένες στη συλλογική μνήμη ως ήρωες.

Με καταγωγή από τα Υψηλά του Πόντου, κατάφερε να βγάλει πεφωτισμένους ανθρώπους οι οποίοι με την ανιδιοτέλεια, την αντρειοσύνη, την αγνότητα των συναισθημάτων κι έναν αξιακό κώδικα που δεν συναντάται εύκολα ανά τους αιώνες, προσέφερε τα πάντα για τον μεγάλο Αγώνα.

Χαρακτηριστικό είναι το εξής περιστατικό. Όταν η σύζυγος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, μητέρα του Δημήτριου και του Αλέξανδρου –ηρώων της Επανάστασης- ρωτήθηκε αν θα ήθελε να προσφέρει στην ενίσχυση του απελευθερωτικού αγώνα απάντησε: «Θα λυπηθώ τα κτήματά μου…όταν διαθέτω στον αγώνα τα τέσσερα παιδιά μου, τις ζωές τους στην υπηρεσία της Επανάστασης;».

Σπουδαία γυναίκα

Αυτή η σπουδαία γυναίκα, άξια συνεχιστής μιας οικογένειας που τίμησε όσο λίγες την πατρίδα, πούλησε όλα της τα υπάρχοντα, ακόμη και το σπουδαίο αρχοντικό που διέθετε στο Κίεβο, για να συγκεντρώσει συνολικά 5 εκατομμύρια γρόσια που δόθηκαν για τις πολεμικές ανάγκες των Ελλήνων.

Η συγκλονιστική αυτή μάνα που είδε τρία της παιδιά να σαπίζουν στις φυλακές, που στερήθηκε τα βλαστάρια της γιατί τα διέθεσε για την υπέρτατη ιδέα, έκανε πράξη αυτό που είχε πει ο Σωκράτης στο έργο «Πλάτων, Κρίτων: ««Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς…»

Η οικογένεια Υψηλάντη έδωσε στον Αγώνα, χωρίς καμία σκέψη, τέσσερα παλληκάρια της, σύμφωνα και με τη συγκλονιστική ομολογία της Ελισάβετ Υψηλάντη. Κι αν ο Αλέξανδρος ήταν αυτός που κήρυξε την έναρξη της Επαναστάσεως στις Ηγεμονίες, ο αδερφός του Δημήτριος, κατά παράξενη συγκυρία, έμελλε να είναι αυτός που θα συνέδεε το όνομά του με την τελευταία μάχη στην Πέτρα Βοιωτίας, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829. Ενας Υψηλάντης άνοιξε τον Αγώνα με τον Ιερό Λόχο, ένας άλλος Υψηλάντης τον έκλεισε κρατώντας τη σημαία της Ελλάδας ψηλά.

Κι αν είναι κάτι που έχει μείνει ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές είναι το μανιφέστο που έγραψε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και το κυκλοφόρησε στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Τίτλος «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος».

Εκείνη την ημέρα παραιτήθηκε από τον ρωσικό στρατό και ξεκίνησε τον αγώνα με τους Ιερολοχίτες. Ένα αγώνα αγνό, τίμιο που ανάβλυζε Ελλάδα και που καμιά σχέση δεν έχει με τους ψευτοπατριώτες εκείνης της εποχής, αλλά και της σημερινής.

Η οικογένεια Υψηλάντη δεν ήταν σαν τις άλλες Φαναριώτικες οικογένειες που ήρθαν στην Ελλάδα για να αποκτήσουν αξιώματα και να κυβερνήσουν μια ανύπαρκτη χώρα. Στα πεδία των μαχών έδωσαν τα πάντα και στα μετόπισθεν βοήθησαν όσους μπορούσαν.

Αλλωστε, πώς θα μπορούσαν να κάνουν αλλιώς με μια κληρονομιά τόσο βαριά. Καταγόμενοι, σύμφωνα με τις γραφές, από τους Κομνηνούς της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, πολυμαθείς όλοι τους, με σπουδαίες θέσεις στην Υψηλή Πύλη ή στη Ρωσία, ηγεμόνες, πρίγκιπες, μεγάλοι διερμηνείς, άξιοι στρατιωτικοί.

Το σπαθί του Παλαιολόγου

Και δεν θα μπορούσαν οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης να έχουν άλλη τύχη από αυτή που τους επιφύλαξαν τα ταραγμένα χρόνια πριν και μετά την Επανάσταση, καθώς ήταν κληρονόμοι ενός σπουδαίου, ιερού κειμηλίου. Σύμφωνα με πηγές της εποχής, στα χέρια της οικογένειας Υψηλάντη, και συγκεκριμένα σε αυτά του Αλέξανδρου, έφτασε το σπαθί του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα της Βασιλεύουσας. Αυτό το σπαθί με το οποίο ο Παλαιολόγος έπεσε μαχόμενος στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, λέγεται ότι δόθηκε από τον σουλτάνο Σελίμ στον πατέρα του Αλέξανδρου.

Οι Υψηλάντηδες είχαν τα πάντα. Πλούτη, δόξα, απίστευτες καριέρες. Τα θυσίασαν όλα και αγωνίστηκαν για να δουν την Ελλάδα ελεύθεροι.

Αν μη τι άλλο, θα πρέπει να δοξάζονται για τη θυσία τους. Ενας σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας, ο Τζότζεφ Κάμπελ είχε γράψει: «Ήρωας είναι κάποιος που δίνει τη ζωή του σε κάτι που είναι μεγαλύτερο από τον ίδιο».

Αυτό ακριβώς μπόρεσαν να κάνουν οι δύο πιο γνωστοί Υψηλάντηδες, ο Δημήτριος και ο Αλέξανδρος.

Όμως, η ιστορία της οικογένειας κρατά πολλούς αιώνες πριν και μοιάζει με παραμύθι που κάποτε θα πρέπει να μάθουν όλοι. Μολδαβία, Πόλη, Κίεβο, Αυστρία, Ουγγαρία, Ελλάδα. Οπου κι αν βρέθηκαν διακρίθηκαν και έκαναν αυτό που θα ήθελαν εκατομμύρια άνθρωποι να κάνουν: Να αφήσουν το στίγμα τους, να χαράξουν με χρυσά γράμματα το όνομά τους στις δέλτους της Ιστορίας.

Μια Ιστορίας που για την συγκεκριμένη οικογένεια είναι πολύ μεγάλη

Από το Βυζάντιο

Η οικογένεια Υψηλάντη έχει ρίζες Βυζαντινές. Οι ίδιοι οι Υψηλάντες συνέδεαν την οικογένειά τους με τους Ξιφιλίνους, μια οικογένεια που μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης τους Σταυροφόρους το 1204 κατέφυγαν στην αυλή των Κομνηνών στην Τραπεζούντα.

Οι ίδιοι οι Υψηλάντες ήταν μια σπουδαία οικογένεια και κατείχαν σημαντικά αξιώματα και στην Κωνσταντινούπολη και στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Στον 18^ο αιώνα έφτασαν στο πολύ υψηλό αξίωμα του μεγάλου διερμηνέα της Υψηλής Πύλης, δηλαδή κατείχαν μία από τις πιο σημαντικές θέσεις της Οθωμανικής Διπλωματίας, αφού χειρίζονταν τις επαφές με τις άλλες ξένες δυνάμεις.

Αυτό το αξίωμα είχε ο Ιωάννης Υψηλάντης που μάλιστα το 1759 ήταν ο εκπρόσωπος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις συνομιλίες με την Πρωσία που είχαν ως αποτέλεσμα την υπογραφή συνθήκης μεταξύ των δύο χωρών.

Ο γιός του Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Με μεγάλη παιδία, γνώριζε καλά την ελληνική, τη γαλλική, την περσική, την αραβική και την ιταλική. Θαυμαστής του Διαφωτισμού του 18^ου αιώνα μελετούσε με πάθος Βολταίρο και Μοντεσκιέ.

Μετά από μια σύντομη θητεία ως μέγας διερμηνέας, στην οποία κατάφερε να μεταπείσει τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ που επιθυμούσε τη γενική σφαγή των Ελλήνων μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Ορλώφ.

Στη συνέχεια διορίστηκε ηγεμόνας της Βλαχίας, ενώ πήρε μέρος και στις διαπραγματεύσεις Ρωσίας και Τουρκίας που οδήγησαν στη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Προσέφερε σημαντικό κοινωνικό έργο, αναδιοργάνωσε το στρατό και εξασφάλισε περισσότερα προνόμια για τις παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Οι γιοι του Κωνσταντίνος και Δημήτριος σχεδίαζαν να επαναστατήσουν ελπίζοντας ότι θα έχουν την υποστήριξη της Ρωσίας. Το σχέδιο αποκαλύφθηκε, αυτοί δραπέτευσαν και ο πατέρας τους θα παραιτηθεί.

Ο ηγεμόνας

Όμως και ο ίδιος ήταν υποστηρικτής της ελληνικής ανεξαρτησίας και είχε στείλει υπόμνημα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας στην Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη Β΄ και στον Αυτοκράτορα της Αυστρίας Ιωσήφ Β΄, όταν πληροφορήθηκε τα σχέδιά τους για διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το υπόμνημα θα διαρρεύσει και θα αναγκαστεί και αυτός να καταφύγει στη Μοραβία, όμως οι Τούρκοι θα τον συγχωρέσουν και το 1796 διορίστηκε για δεύτερη φορά ηγεμόνα της Βλαχίας.

Ως ηγεμόνας και στις δύο θητείες του άφησε εντυπώσεις εξαιρετικές και συνδέθηκε με την αναγέννηση των γραμμάτων, ενώ έδωσε μεγάλο βάρος στην αναδιοργάνωση της δικαιοσύνης.

Μετά από δύο χρόνια παραιτήθηκε και ιδιώτευσε στην Πόλη. Στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πόλεμου θα συλληφθεί και θα φυλακιστεί. Οι Τούρκοι θα κατηγορήσουν τον γιο του Κωνσταντίνο, που τον είχε διαδεχτεί στην ηγεμονία της Βλαχίας για αντάρτη και για αντεκδίκηση θα βασανίσουν και θανατώσουν τον πατέρα του.

Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, αυτός που έμεινε στο σπίτι στο Κίεβο, ήταν ο γιος του Αλέξανδρου. Γεννήθηκε στην Πόλη το 1760 και πέθανε το 1816 στο Κίεβο. Η ιδιαίτερη πνευματική ατμόσφαιρα της οικογένειας Υψηλάντη ήταν καθοριστική για την παιδεία του. Θεωρήθηκε «από τους πιο πεπαιδευμένους του Φαναρίου». Γνώριζε και αυτός πλήθος γλώσσες και συνδύαζε την ευρωπαϊκή παιδεία με τη βαθιά γνώση του ανατολικού ισλαμικού πολιτισμού.

Ο νεαρός Κωνσταντίνος Υψηλάντης ήρθε σε επαφή με τις εθνικοαπελευθερωτικές ιδέες που τότε αναπτύσσονταν στα Βαλκάνια. Άλλωστε, ο Ρήγας Φεραίος όταν έφτασε στην Κωνσταντινούπολη το 1782 προσελήφθη ως «γραμματικός», δηλαδή ιδιαίτερος γραμματέας, του Αλέξανδρου Υψηλάντη και θεωρείται δεδομένο ότι ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης είχε γνώση των ιδεών του της μεγάλης αυτής μορφής.

Όπως ο πατέρας του και ο παππούς του, ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης διετέλεσε Μεγάλος Δραγουμάνος, δηλαδή μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης κατά την περίοδο 1796-1799. Αυτό σημαίνει ότι είχε βαθιά γνώση των ευρωπαϊκών πολιτικών και διπλωματικών πραγμάτων σε μια περίοδο ανακατατάξεων, λίγο μετά τη Γαλλική Επανάσταση και λίγο πριν τους Ναπολεόντειους Πολέμους.

Μάλιστα στη διάρκεια της θητείας του και χάρη στις καλές σχέσεις του με τους Ρώσους διπλωμάτες θα παίξει και σημαντικό ρόλο για να ιδρυθεί η Ιόνιος Πολιτεία.

Το 1799 θα βρεθεί ηγεμόνας της Μολδαβίας, σε εκείνη τη μεταβατική περίοδο όπου η Μολδαβία ήταν ταυτόχρονα υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης αλλά και υπό την επιρροή της Ρωσίας, κάτι στο οποίο συνέβαλε και ο ίδιος. Το 1802, χάρη και στην υποστήριξη της Ρωσίας και της Πρωσίας και παρά την αντίδραση της Γαλλίας θα τοποθετηθεί ηγεμόνας της Βλαχίας.

Αντιμέτωπος με μια περίοδο όξυνσης του «Ανατολικού Ζητήματος» θα προσπαθήσει να κινηθεί μέσα στις αντιθέσεις των μεγάλων δυνάμεων, έχοντας πάντα μια ιδιαίτερη σχέση με τη Ρωσία. Άλλωστε, είναι και μια εποχή που αρκετοί στον ελλαδικό χώρο πιστεύουν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να εγγυηθεί τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Παραμονές του Ρωσοτουρκικού πολέμου και ύστερα από παρέμβαση της γαλλικής διπλωματίας ο Σουλτάνος αποφάσισε την αλλαγή των ηγεμόνων στα ρουμανικά πριγκιπάτα. Τότε ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης αποφάσισε να καταφύγει στη Ρωσία και βρέθηκε στο Κίεβο, που τότε ήταν τμήμα της τσαρικής αυτοκρατορίας.

Στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης θα επιστρέψει ως ηγεμόνας της Μολδαβίας και της Βλαχίας με την υποστήριξη των Ρώσων. Όμως, το Φεβρουάριο του 1808 ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης καθαιρείται από το θρόνο των πριγκιπάτων, καθώς ο Τσάρος θα προτιμήσει άλλες μορφές ελέγχου των περιοχών αυτών.

Στο μεταξύ τη μεταπήδηση του γιου του στο Ρωσικό στρατόπεδο θα έχει πληρώσει ακριβά ο πατέρας του Κωνσταντίνου, Αλέξανδρος, που θα βασανιστεί και θα εκτελεστεί από τον Σουλτάνο.

Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης θα τα περάσει στη Ρωσία.

Όμως, θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ότι απλώς κινήθηκε από τη φιλοδοξία του να γίνει μονάρχης στα παραδουνάβια πριγκιπάτα.

Πρωταγωνιστές

Ταυτόχρονα ήταν και Έλληνας πατριώτης. Αυτό τον πατριωτισμό θα τον περάσει και στα παιδιά του και δύο γιοι του θα παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική Επανάσταση, ο Αλέξανδρος και ο Δημήτριος. Μάλιστα τον πρώτο θα γράψει με σχεδόν προφητικό τόνο το 1816: «Υιέ μου, μην λησμονήσεις ποτέ, ότι οι Έλληνες μόνο εις τους εαυτούς των πρέπει να στηρίζωνται, όπως γίνωσι ελεύθεροι».

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γεννήθηκε στην Πόλη και σε νεαρή ηλικία κατάχθηκε στον τσαρικό στρατό. Συμμετείχε στους Ναπολεόντειους Πολέμους και στη μάχη της Δρέσδης το 1813 έχασε το δεξιό του βραχίονα, ενώ διετέλεσε και υπασπιστής του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄. Φλογερός πατριώτης θα γίνει μέλος το 1820 της Φιλικής Εταιρείας μυημένος από τον Εμμ. Ξάνθο που θα του προσφέρει και την αρχηγία της Εταιρείας, δηλαδή το αξίωμα του «Γενικού Εφόρου της Αρχής».

Ρίχνεται με ενθουσιασμό στην προετοιμασία της επανάστασης και προσπαθεί να συντονίσει τους καπεταναίους και τους άλλους Φιλικούς. Οργανώνει τον «Ιερό Λόχο» και ελπίζει ότι μαζί με τους Έλληνες θα ξεσηκωθούν και οι υπόλοιποι βαλκανικοί λαοί. Το Φεβρουάριο του 1821 εισβάλλει στη Μολδαβία με τον «Ιερό Λόχο» και στις 24 Φεβρουαρίου εκδίδει την περίφημη προκήρυξη με τίτλο «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», ένα φλογερό μανιφέστο για τον επαναστατικό αγώνα. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα:

«Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν, αυτοί, καίτοι οπωσούν ελεύθεροι, επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν, και δι’ αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν.

Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι, οι Σέρβοι, οι Σουλιώται, και όλη η Ηπειρος, οπλοφορούντες μας περιμένωσιν· ας ενωθώμεν λοιπόν με Ενθουσιασμόν! η Πατρίς μας προσκαλεί!

Η Ευρώπη, προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά την ακινησίαν μας, ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Όρη τής Ελλάδος από τον Ήχον τής πολεμικής μας Σάλπιγγος, και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας. Η Ευρώπη θέλει θαυμάση τας ανδραγαθίας μας, οι δε τύραννοι ημών τρέμοντες και ωχροί θέλουσι φύγει απ’ έμπροσθέν μας.

Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης ενασχολούνται εις την αποκατάστασιν της ιδίας ευδαιμονίας· και πλήρεις ευγνωμοσύνης διά τας προς αυτούς των Προπατόρων μας ευεργεσίας, επιθυμούσι την ελευθερίαν της Ελλάδος.

Ημείς, φαινόμενοι άξιοι της προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος, είμεθα Εύελπεις, να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειαν πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν έλθη, διά να συναγωνισθώσι με ημάς.»

Όμως, τον Ιούνιο ο Ιερός Λόχος συντρίβεται στο Δραγατσάνι και ο Υψηλάντης ζητά καταφύγιο στην Αυστρία. Φυλακίζεται αρχικά στο Μούνκατς της Ουγγαρίας και μετά στο Τερέζινστατ της Βοημίας. Αποφυλακίζεται το 1827 και τον επόμενο χρόνο πεθαίνει στη Βιέννη.

Ο αδελφός του Δημήτριος ξεκίνησε επίσης από το ρωσικό στρατό. Στις αρχές Μαρτίου του 1821 ήρθε στην Ελλάδα ως εκπρόσωπος του αδελφού του ύστερα από αίτημα των Φιλικών της Πελοποννήσου και ιδίως του Παπαφλέσσα.

Θα έχει πολύ σημαντικό ρόλο στην επανάσταση και θα πρωταγωνιστήσει σε μεγάλες μάχες. Όμως, μερίδα των προκρίτων όπως και ορισμένοι Φαναριώτες ήθελαν να περιορίσουν την επιρροή της Φιλικής Εταιρείας και θα τον παραγκωνίσουν σε διάφορες στιγμές, ενώ θα αντιταχθεί και στην ιδέα της Αγγλικής προστασίας. Στη Μάχη της Πέτρας, το Σεπτέμβριο του 1829, θα ηγηθεί των ελληνικών δυνάμεων που θα συντρίψουν τις οθωμανικές. Θα έχει έτσι την ιστορική τιμή να ολοκληρώσει νικηφόρα τον πόλεμο που είχε ξεκινήσει οκτώ χρόνια πριν ο αδελφός του. Θα πεθάνει το 1832 στο Ναύπλιο, έχοντας κατακτήσει στην ιστορική μνήμη τη θέση ενός αγνού και ηρωικού αγωνιστή της ελευθερίας.

Το σπίτι στο Κίεβο

Το in.gr επισκέφτηκε το σπίτι στο Κίεβο όπου έζησε για ένα διάστημα η οικογένεια Υψηλάντη που είναι από μόνη της μια σελίδα στην ιστορική διαδρομή του ελληνισμού. Είναι το σπίτι του Κωνσταντίνου Υψηλάντη. Εδώ έζησε μετά το 1807 όταν βρέθηκε στην Τσαρική Ρωσία και εδώ πέθανε το 1816. Ετάφη στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία ωστόσο έχει καταστραφεί.

Το σπίτι του Κωνσταντίνου Υψηλάντη στο Κίεβο είναι σε διαδικασία αναστήλωσης. Με αυτό τον τρόπο θα αποτελέσει μια κρίσιμη ψηφίδα μνήμης για τη διαδρομή μιας οικογένειας που συνδέθηκε με τις τύχες του Ελληνισμού όσο λίγες.