Η ελληνική επανάσταση και οι φιλέλληνες

Τα πρώτα χρόνια της δεύτερης δεκαετίας του 19ου αιώνα είναι περίοδος όπου σε όλον τον κόσμο (Ευρώπη, Βενεζουέλα, Περού, Γουατεμάλα, Μεξικό, Παναμάς, Άγιος Δομίνικος) ηχούν τα κηρύγματα των επαναστατικών κινημάτων.

Όμως, όλα τα ευρωπαϊκά επαναστατικά κινήματα συντρίβονται από την Ιερά Συμμαχία, που έχουν συγκροτήσει οι αντιδραστικές ευρωπαϊκές δυνάμεις, η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία.

Η Ιερά Συμμαχία επιθυμεί να διατηρήσει την εξουσία των απολυταρχικών καθεστώτων στην ανάστατη από τις συνέπειες της βιομηχανικής επανάστασης και το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων Ευρώπη, επαναπροσδιορίζοντας τα σύνορα των κρατών.

Εμψυχωτής της Ιεράς Συμμαχίας, η οποία μετά την ήττα του Ναπολέοντος γίνεται πενταπλή, με τη συμμετοχή της Αγγλίας και της Γαλλίας, είναι ο σφοδρός πολέμιος της ελληνικής επανάστασης και εμπαθής ανθέλληνας Μέτερνιχ, δαιμόνιος διπλωμάτης, υπουργός Εξωτερικών και μετέπειτα καγκελάριος της Αυστρίας.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο μέγας ασθενής, είναι η αφορμή για νέους πολέμους, συγκρούσεις, διπλωματικούς χειρισμούς και σκληρούς πολιτικούς αγώνες για σφαίρες επιρροής.

Το 1821 ο Μέγας Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στην Αγία Ελένη. Ο Φάραντεϊ ανακαλύπτει την ηλεκτρομαγνητική περιστροφή και γίνονται τα πρώτα πειράματα για θερμοηλεκτρικές εφαρμογές, ενώ στην Αγγλία ο σιδηρόδρομος έχει από τον προηγούμενο χρόνο τροχιοδρομηθεί στο Μάντσεστερ.

Στις ευρωπαϊκές πόλεις στις οποίες διαμορφώνονται οι τύχες των λαών, σε ένα περιβάλλον όπου από τα τέλη του 18ου αιώνα ανθεί, εμπνευσμένη από την ελληνική αρχαιότητα, η νεοκλασική μορφή στην τέχνη και την αρχιτεκτονική, αναπτύσσεται ο φιλελληνισμός.

Βρισκόμαστε στην περίοδο όπου παρατηρείται στροφή στις κλασικές σπουδές και όπου ο στοχασμός των ρομαντικών έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει την κοινωνία.

Ο φιλελληνισμός για πολλούς Ευρωπαίους ξεπερνά κατά πολύ τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη στους υποδουλωμένους Έλληνες και ταυτίζεται με τον αγώνα εναντίον της βαρβαρότητας και της τυραννίας, με το πάθος για την ελευθερία και με τη δίψα για τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο Βολταίρος, ένας από τους πρωτεργάτες του φιλελληνισμού και ασφαλώς ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές της απελευθέρωσης των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό, έγραψε ότι οι αγώνες του μικρού αυτού λαού εναντίον της Ασίας είναι ίσως ό,τι ενδοξότερο υπάρχει στον κόσμο.

Τον Ιούλιο του 1770 ο Βολταίρος έγραψε στην Αικατερίνη Β’ της Ρωσίας, η οποία διαπραγματευόταν την ειρήνη με τους Τούρκους: «Αν κάνετε ειρήνη, τι θα απογίνουν οι δυστυχείς μου Έλληνες;»

Μετά τις σφαγές των Ελλήνων τον Αύγουστο έγραψε στον Φρειδερίκο της Πρωσίας: «Αυτό το πλήγμα μού είναι θανάσιμο. Γνωρίζετε ποια μεγάλη γιορτή ετοίμαζα με την ελπίδα ότι θα έβλεπα ελευθερωμένους τους Έλληνες του Σοφοκλή και του Θεμιστοκλή».

Σπουδαίες πνευματικές φυσιογνωμίες συνδέουν τη δράση τους και το ίδιο τους το έργο με τον ελληνικό επαναστατικό οίστρο από την αρχή έως το τέλος της Επανάστασης.

Ο Ντελακρουά, ο μεγαλύτερος γάλλος ζωγράφος του ρομαντισμού, εκφράζει τη φρίκη των σφαγών της Χίου με τον ομώνυμο πίνακά του, προάγγελο του πίνακά του με τίτλο «Η Ελλάδα που ξεψυχά στο Μεσολόγγι».

Ο Σατωμπριάν δημιουργεί δραστήρια φιλελληνική κίνηση στο Παρίσι.

Ο γάλλος ιστορικός και φιλόλογος Φωριέλ δημοσιεύει το 1824 σε δύο τόμους τα «Δημοτικά τραγούδια της Νέας Ελλάδας».

Οι δυνατές φιλελληνικές φωνές ακούγονται όλο και καθαρότερα από τους γίγαντες της ευρωπαϊκής διανόησης.

Γράφει ο ρώσος ποιητής Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν:

Εμπρός, στηλώσου Ελλάδα επαναστάτισσα
Βάστα γερά στο χέρι τ’ άρματά σου,
μάταια δεν ξεσηκώθηκε ο Όλυμπος,
η Πίνδος, οι Θερμοπύλες — δόξασμά σου
Απ’ τα βαθιά σου σπλάχνα ξεπετάχτηκε
η λευτεριά σου ολόφωτη, γενναία
κι από τον τάφο του Σοφοκλή, απ’ τα μάρμαρα
της Αθήνας, πάντα ιερά και νέα.
Θεών και ηρώων πατρίδα, σπάζεις άξαφνα
το ζυγό σου και την ενάντια μοίρα,
με την ηχώ που βγάνει του Τυρταίου σου,
του Μπάιρον και του Ρήγα η άξια λύρα.

(Δ. Φωτιάδης, Η επανάσταση του Εικοσιένα, Α’, Αθήναι 1971-72, σ. 386, μτφρ. Κ. Βάρναλη)

Ο Γκαίτε, συνεπαρμένος από τη φλόγα και το πάθος των επαναστατημένων Ελλήνων για την ελευθερία, νιώθει, στο πρόσωπο του Ευφορίωνος —ο Βύρων στον Φάουστ—, την πιο μεγάλη έξαρση: «Πάντα ψηλότερα ν’ ανεβαίνω! Πάντα μακρύτερα να κοιτάζω!»

Ο Σέλεϋ έγραψε την τραγωδία Ελλάδα κατ’ αναλογίαν προς τους Πέρσες του Αισχύλου, όπου προφητεύει τη νίκη των Ελλήνων επί των Τούρκων.

Ο Λαμαρτίνος, με αφορμή το θάνατο του Βύρωνα στο Μεσολόγγι, γράφει:

Μια ύστατη κραυγή σάς απόμενε και τη βγάλατε,
η γλώσσα σας δεν έχει πια παρά μια μονάχα λέξη…
Λευτεριά.

(Δ. Φωτιάδης, ό.π., Β’, σ. 180)

Ο λόρδος Βύρων είναι διάσημος ποιητής όταν έρχεται στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1824, για να συμμετάσχει στην Ελληνική Επανάσταση.

*Οι πληροφορίες και τα αποσπάσματα που συνθέτουν το παρόν άρθρο προέρχονται από το συγγραφικό πόνημα των Γιώργου Παπαθανασόπουλου – Θάνου Παπαθανασόπουλου «Πύλος – Πυλία, Οδοιπορικό στο χώρο και στο χρόνο» (έκδοση της Διευθύνσεως Δημοσιευμάτων του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 2000), με τους οποίους είχα τη χαρά και την τιμή να συνεργαστώ στο πλαίσιο της εν λόγω εκδοτικής προσπάθειας.