Το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Καστοριάς

Ευδιάκριτη παρουσία και σημαντική συμβολή στη ζωή της Καστοριάς, του γραφικού οικιστικού συνόλου της Δυτικής Μακεδονίας με τη μεγάλη ιστορική διαδρομή, είχε έως το 1944 η εβραϊκή κοινότητα της πόλης.

Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας, αξιοποιώντας τα προνόμια που τους είχε παραχωρήσει η οθωμανική διοίκηση, είχαν καταφέρει να προσαρμοστούν με σχετική ευκολία στη ζωή της Καστοριάς και να διατηρήσουν τους στενούς δεσμούς τους.

Επί μακρόν λειτουργούσαν στην Καστοριά συναγωγές, ισραηλιτικό σχολείο και εβραϊκό νεκροταφείο, ενώ οι Σεφαραδίτες Εβραίοι μοιράζονταν με τα μέλη των υπόλοιπων κοινοτήτων της πόλης χαρές και λύπες, ζούσαν μαζί τους πολέμους, καταστροφές και οικονομικές κρίσεις.

Τα κρούσματα αντισημιτισμού στην Καστοριά, συνεπεία οικονομικών ανταγωνισμών ή εθνικιστικών εξάρσεων, ήταν ελάχιστα.

Στα τέλη της μακραίωνης οθωμανικής κατοχής και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου αρκετοί Εβραίοι της Καστοριάς μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου συγκρότησαν ακμαίες κοινότητες, καθώς και δική τους συναγωγή στη Νέα Υόρκη.

Στα πρώτα χρόνια της Κατοχής η περιοχή της Καστοριάς περιήλθε στο ιταλικό τμήμα της τριχοτομημένης ελληνικής επικράτειας, γεγονός που προκάλεσε σχετικό εφησυχασμό στην εβραϊκή κοινότητα της πόλης, η οποία αριθμούσε τότε περί τα χίλια μέλη.

Το σκηνικό άλλαξε πλήρως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το Σεπτέμβριο του 1943, και τον ερχομό των Γερμανών στην Καστοριά. Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας υποχρεώθηκαν να καταβάλουν μεγάλα χρηματικά ποσά και ποσότητες χρυσού στον κατακτητή, ο οποίος φρόντισε να αποκρύψει αρχικά τις πραγματικές προθέσεις του.

Τελικά, το βράδυ της 24ης Μαρτίου 1944, την παραμονή της μεγάλης εθνικής εορτής, οι ναζί προέβησαν στη μαζική σύλληψη των Εβραίων της Καστοριάς.

Ελάχιστοι εξ αυτών κατάφεραν να διαφύγουν τη σύλληψη, είτε δραπετεύοντας είτε καταφεύγοντας λάθρα σε οικίες χριστιανών. Οι υπόλοιποι, περισσότεροι από 760, εγκλείστηκαν στο γυμνάσιο θηλέων της πόλης, όπου υπέστησαν βιαιοπραγίες από τους ναζί.

Ακολούθως μεταφέρθηκαν με φορτηγά στη Θεσσαλονίκη, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι περισσότεροι Εβραίοι της Βόρειας Ελλάδας.

Τελικός προορισμός τους ήταν το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου, όπου έφθασαν στοιβαγμένοι σε βαγόνια. Εκεί εξοντώθηκαν σχεδόν όλοι, στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια του θανάτου. Από τις εκατοντάδες παιδιά κανένα δεν επέζησε.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μόλις 35 Εβραίοι κατάφεραν να επιστρέψουν στην Καστοριά, αριθμός που καταδεικνύει την ανείπωτη θηριωδία που υπέστη η εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Εκεί βρήκαν τα σπίτια τους λεηλατημένα και τη συνοικία τους έρημη, χωρίς συγγενείς και φίλους, χωρίς ζωή.

Σταδιακά όλοι τους εγκατέλειψαν την Καστοριά και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, στο Ισραήλ και στην Αμερική.

Η εγχάρακτη μαρμάρινη στήλη στην οδό 15ης Μεραρχίας υπενθυμίζει τα τραγικά γεγονότα του Μαρτίου του 1944 στην Καστοριά, το ολοκαύτωμα της εβραϊκής κοινότητας της πόλης.

*Στις 5-6 Απριλίου 2019 θα πραγματοποιηθούν στην Καστοριά εκδηλώσεις μνήμης του ολοκαυτώματος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Τις εκδηλώσεις διοργανώνει ο Δήμος Καστοριάς σε συνεργασία με το Κέντρο Σπουδών Εβραϊκής Κληρονομιάς Καστοριάς.