Οικονομία και γεωπολιτική

Από τον καιρό ακόμη που ήμουν ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ θυμάμαι έναν καθηγητή μου να επιμένει πως, μιλώντας τότε για τις συγκρούσεις στον Βόρειο Καύκασο με επίκεντρο την Τσετσενία και την Ινγκουσετία, η γεωπολιτικη είχε αφήσει στη θέση της τη γεωοικονομία. Εννοώντας βέβαια πως η οικονομία ήταν θεμελιώδης παράγοντας για την κατανόηση των όποιων γεωπολιτικών εξελίξεων.

Είναι φανερό πως έχει απόλυτα δικαιωθεί. Σχεδόν όλα τα διεθνή γεγονότα σήμερα, που οδηγούν σε σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις, έχουν αφετηρία οικονομικά συμφέροντα κι αντίστοιχους υπολογισμούς και διεκδικήσεις. Στη Λιβύη, για παράδειγμα, όλες οι εξελίξεις εστιάζονται στη διεκδίκηση των πετρελαϊκών κερδών. Η νόμιμη κυβέρνηση στην Τρίπολη συγκρούεται με τον στρατηγό Καλίφα Χαφτάρ, επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (NLA), που ενώ ελέγχει σημαντικά ενεργειακά κέντρα της χώρας στην ανατολή, τώρα πιέζει προς νότο διεκδικώντας τις εκεί πλούσιες πετρελαιοπηγές Αλ Σάρε. Παράλληλα στοχεύει στην εκδίωξη των ανταρτών που δρουν εκεί και διευκολύνουν τη ροή μεταναστών από νοτιότερες αφρικανικές χώρες και να ασφαλίσει τα σύνορα. Εκεί βρίσκονται και επαναστάτες από το Τσαντ, που συσπειρώνονται για την ανατροπή του προέδρου Ιντρίς Ντεμπί.

Την ίδια στιγμή στην Κεντρώα Αφρική, με στόχο την εξασφάλιση των πλούσιων πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής, σοβαρές αναστατώσεις κυριαρχούν στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, στη Δημοκρατία του Κονγκό, την Ουγκάντα, τη Ρουάντα και το Μπουρούντι. Το αντάρτικο επίσης των ισλαμιστών της Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία σταδιακά επεκτείνεται, με στόχο τον έλεγχο σοβαρών οικονομικών πόρων στο Τσαντ, στο Καμερούν και στον Νίγηρα. Προβλήματα σοβαρής ανασφάλειας υπάρχουν και στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών της Αφρικής όπως και στο Σουδάν και το Νότιο Σουδάν με επίκεντρο την παράνομη εκμετάλλευση φυσικών πόρων, που θέτει βέβαια σοβαρότατα ζητήματα νομιμοποίησης και ελέγχου στα εκεί επίσημα καθεστώτα.

Το ζήτημα γίνεται προφανέστερο γύρω από τις χώρες του Περσικού Κόλπου, τη Σαουδικη Αραβία, την Υεμένη και το Ομάν. Η διαπλοκή πολιτικών επιδιώξεων και οικονομικών συμφερόντων δημιουργεί ένα απίστευτα πολύπλοκο μωσαϊκό σχέσεων και κινήσεων υπονόμευσης κι αντίδρασης που συχνά είναι δύσκολο να διακρίνεις τις οικονομικές διεκδικήσεις από τα εθνικά συμφέροντα. Γενικότερα στον κόσμο της ενέργειας η πολιτική και η οικονομία διαπλέκονται τόσο πολύ ώστε οι επιμέρους επιδιώξεις να μην ξεχωρίζουν από επεκτατικές στοχεύσεις και στρατιωτικούς οραματισμούς.

Η γεωοικονομία έχει τόσο πολύ πλησιάσει πλέον σήμερα στο προσκήνιο ώστε οι γεωπολιτικοί στόχοι κρατών και πολιτειακών συνασπισμών να συγχέονται με τις οικονομικές επιδιώξεις επιχειρηματικών κολοσσών και μεμονωμένων ισχυρών οικονομικών συμφερόντων. Δεν υπάρχει σήμερα η δυνατότητα ξεχωριστής θεώρησης και ανάλυσης διεθνοπολιτικών φαινομένων δίχως παράλληλης εξέτασης οικονομικών δεδομένων και σημαντικών επενδυτικών στοχεύσεων.