Ευρώπη: Η πορεία της προς την Ιθάκη

Με τις ευρωπαϊκές εκλογές να επίκεινται και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση να παραμένει μέγα ζητούμενο και κρίσιμο διακύβευμα για τις χώρες και τους λαούς της γηραιάς ηπείρου, είναι ωφέλιμο —φρονώ— να ανατρέξουμε στην ομιλία που είχε εκφωνήσει ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Καραμανλής στο Ζάππειο Μέγαρο πριν από τέσσερις σχεδόν δεκαετίες, στις 28 Μαΐου 1979, κατά την τελετή υπογραφής της Συνθήκης Ένταξης της Ελλάδας στον κορμό των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Στα παρατιθέμενα αποσπάσματα της εμπνευσμένης αυτής ανάλυσης αναδεικνύονται οι αρχές και οι αξίες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, τα προσκόμματα στην πορεία του ευρωπαϊκού σκάφους, η διορατικότητα και η αποφασιστικότητα ενός πραγματικού ηγέτη.

Παράλληλα, καθίσταται άλλη μια φορά σαφές ότι τα προβλήματα και οι δυσκολίες όσον αφορά την αρμονική συνύπαρξη και τη συμπόρευση των χωρών της Ευρώπης δεν είναι σύμπτωμα των ημερών μας και μόνον, αλλά χαίνουσα πληγή στο σώμα της ηπείρου μας.

Ο Καραμανλής υποδεικνύει, με διαυγή λόγο, την πορεία που οφείλει να ακολουθήσει η ευρωπαϊκή οικογένεια, προκειμένου να φθάσει με ασφάλεια στη δική της Ιθάκη:

[…] Η Ευρώπη με το ελληνικό της όνομα τής είναι οικείος χώρος, αφού ο πολιτισμός της είναι σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος. Μια σύνθεση, στην οποία, όπως είπα και άλλοτε, το ελληνικό πνεύμα εισέφερε την ιδέα της ελευθερίας, της αλήθειας και της ομορφιάς. Το ρωμαϊκό πνεύμα την ιδέα του κράτους και του δικαίου. Και ο Χριστιανισμός την πίστη και την αγάπη.
Επάνω σ’ αυτό τον κοινό πολιτισμό καλούμεθα να οικοδομήσουμε την Νέα Ευρώπη. Η ενοποίηση της Ευρώπης πιστεύω ότι θα είναι το μεγαλύτερο πολιτικό γεγονός στην ιστορία της Ηπείρου μας. Ένα γεγονός που θα επηρεάσει όχι μόνο την μοίρα της Ευρώπης, αλλά και την πορεία της ανθρωπότητος. Γιατί θα εξισορροπήσει τον συσχετισμό δυνάμεων στον κόσμο, θα κατοχυρώσει την ανεξαρτησία της Ευρώπης και θα συμβάλει στην εμπέδωση της παγκόσμιας τάξεως και ειρήνης.
Η Ελλάς προσέρχεται στην Ευρώπη με την βεβαιότητα ότι στα πλαίσια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εμπεδώνεται για όλα τα μέρη η εθνική ανεξαρτησία, κατοχυρώνονται οι δημοκρατικές ελευθερίες, επιτυγχάνεται η οικονομική ανάπτυξη και γίνεται με την συνεργασία όλων κοινός καρπός η κοινωνική και οικονομική πρόοδος.

[…] Η ενωτική διαδικασία της Ευρώπης προχωρεί αμετάκλητη. Βρισκόμαστε στα σημεία που δεν έχει επιστροφή. Χρειάστηκε πολύ αίμα και πολύς χρόνος για να συνειδητοποιήσουν οι Ευρωπαίοι την ταυτότητά τους, τις κοινές ρίζες τους και την κοινή τους αποστολή.
Η ενοποίηση, έστω και αν βραδύνει, κινείται με χαρακτήρα νομοτελειακό. Παρά την διαφορά απόψεων, όσον αφορά τον ρυθμό, την μορφή και την έκταση της ενοποιήσεως, η λογική της ιστορίας κατέστησε την ένωση κατηγορηματική προσταγή. Η Ενωμένη Ευρώπη θα αποτελέσει, όπως είπα, μέγα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της ειρήνης, της ελευθερίας και του πνεύματος. Το ανθρώπινό της δυναμικό και η πολιτιστική της κληρονομιά εγγυώνται γι’ αυτό.

[…] Η σύγχυση ιδεών, ο ευδαιμονισμός, μαζί με τον στυγνό ορθολογισμό που τείνει να αγνοήσει τον άνθρωπο σαν σκοπό της κοινωνικής συμβιώσεως, έχουν παραμορφώσει το πολιτιστικό πρότυπο της Ευρώπης. Η πρόκληση της επιβιώσεως του πολιτισμού μας μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο με την αναμόρφωση των θεσμών και την επανασύνδεση του ορθολογισμού με τον συναισθηματισμό, του Απόλλωνα με τον Διόνυσο. Είναι καιρός ο Ευρωπαίος Φάουστ να επιχειρήσει νέο ταξίδι στην χώρα του μέτρου και της ισορροπίας, για να γεννήσει ξανά τον Ευφορίωνα. Η Ευρώπη που γέννησε όλες τις ιδέες είναι και η μόνη που μπορεί να τις ανανεώσει και να τις εξανθρωπίσει και πάλι. Φθάνει να μη θέτουμε σαν πρωταρχικό σκοπό της ενώσεως της Ευρώπης την υλική ευημερία.

[…] Αν λύσουμε το βασικό πρόβλημα της μορφής που θα δώσουμε στην Ευρώπη του μέλλοντος, οι διαδικασίες για την πραγματοποίησή της θα απλουστευθούν αυτόματα. Και σ’ αυτή την προσπάθεια ο ελληνικός λαός διεκδικεί την τιμή και την ευθύνη να μετάσχει. Η Ελλάς από σήμερα αποδέχεται οριστικά την ιστορική πρόκληση και την ευρωπαϊκή της μοίρα. Διατηρώντας την εθνική της ταυτότητα. Έχομε εμπιστοσύνη και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Έχομε την απόφαση να είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, όπως θα έλεγε ο Τσώρτσιλ, και όλοι Έλληνες, όπως θα έλεγε ο Σέλλεϋ. Γιατί, όπως έγραψε ο Ισοκράτης, Έλληνες δεν είναι εκείνοι που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, αλλά εκείνοι που υιοθέτησαν το πνεύμα το κλασικό».