Το ρήμα έχω: σύνθετα, παράγωγα και… προβλήματα (Μέρος Α’)

Βασικό ρήμα της ελληνικής και όχι μόνο γλώσσας, το έχω απαντά στο γραπτό και τον προφορικό λόγο με αμέτρητες χρήσεις και σημασίες.

Εξάλλου, το έχω μάς έχει προικίσει από αρχαιοτάτων χρόνων με πληθώρα συνθέτων και παραγώγων, που οι πάντες μεταχειριζόμαστε στην καθημερινή επικοινωνία μας.

Ανέχομαι, απέχω, κατέχω, περιέχω, υπερέχω, αντοχή, ενοχή, προεξοχή, αντιπαροχή, εχέμυθος, εχέφρων, νουνεχής, συνεχής, έξη, σχέση, σχήμα, σχεδόν, εξής, οχυρός, ανεκτός, καχεξία, ηνίοχος, αξιωματούχος, ευωχία και αναρίθμητες άλλες λέξεις συνθέτουν έναν ολόκληρο κόσμο που έχει ως πυρήνα του το έχω και αποτελεί ταυτόχρονα ένα από τα κυριότερα λεξιλογικά πεδία της Ελληνικής.

Οι ρηματικοί τύποι με τους οποίους εμφανίζεται το έχω στη νέα ελληνική γλώσσα είναι οι ακόλουθοι:

Ενεστώτας

Οριστική          έχω, έχεις, έχει, έχουμε, έχετε, έχουν(ε)

Υποτακτική (να κτλ.)    έχω, έχεις, έχει, έχουμε, έχετε, έχουν(ε)

Προστακτική   έχε, έχετε

Μετοχή            έχοντας

Παρατατικός

είχα, είχες, είχε, είχαμε, είχατε, είχαν(ε)

Μέλλοντας

θα έχω, θα έχεις, θα έχει, θα έχουμε, θα έχετε, θα έχουν(ε)

Από απόψεως μορφολογικής ποικιλίας οι επισημάνσεις μας είναι οι εξής:

• Στην υποτακτική συναντώνται επίσης οι τύποι να είχα, να είχες κτλ.
• Στο α’ πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα (τόσο στην οριστική όσο και στην υποτακτική) και του μέλλοντα παρουσιάζεται πολύ σπάνια στο λόγο —και συνήθως από ομιλητές που προέρχονται από τη νότια Ελλάδα— ο τύπος έχομε.
• Στο γ’ πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα (τόσο στην οριστική όσο και στην υποτακτική), του παρατατικού και του μέλλοντα παρουσιάζονται οι τύποι έχουν – έχουνε και είχαν – είχανε. Οι πρώτοι συνηθίζονται στο γραπτό λόγο, κυρίως σε τυπικό και ουδέτερο ύφος, ενώ οι δεύτεροι είναι πολύ συνηθισμένοι στον προφορικό λόγο και στα κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας.