Πάσχα στην Κέρκυρα: Οι λιτανείες, ο «σεισμός» και οι «μπότηδες»

Το Πάσχα, η μεγαλύτερη γιορτή της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα με ιδιαίτερο σεβασμό. Στην Κέρκυρα ο εορτασμός του Πάσχα είναι ξεχωριστός, καθώς είναι εμφανέστατες οι επιρροές από το δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.

Οι Κερκυραίοι την ονομάζουν Λαμπρή ή Λαμπριά, για να εκφράσουν τη λαμπρότητα της ημέρας. Ύστερα από περίοδο επτά εβδομάδων αυστηρής νηστείας και αποχής από κάθε είδους γλέντι έρχεται η Λαμπριά, ημέρα χαράς, ημέρα απολαύσεων.

Τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα και η άμεση σχέση των ημερών αυτών με την αρχή της άνοιξης αναδεικνύουν μια μοναδικότητα, που έχει καταστήσει το κερκυραϊκό Πάσχα πόλο έλξης επισκεπτών από όλον τον κόσμο. Κυριαρχεί η συγκινητική, πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, μια ακόμα τοπική ιδιαιτερότητα, που ξεχύνεται από τους ναούς στα καντούνια της πόλης και των προαστίων. Η αρμονική αυτή ψαλμωδία, μια ιδιότυπη τετραφωνία, που ήλθε από την Κρήτη το 17ο αιώνα, ακόμη και σήμερα ονομάζεται «Κρητικό Μέλος».

Οι εκδηλώσεις του κερκυραϊκού Πάσχα αρχίζουν από την Κυριακή των Βαΐων, «των Βαγιώνε», όπως συνηθίζεται να λέγεται στην Κέρκυρα. Στις 11:00 το πρωί γίνεται η λιτάνευση του σεπτού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, μια λιτανεία που τελείται από το 1630, σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από τη θανατηφόρο επιδημία της πανώλης που το 1629 θέρισε τους Κερκυραίους. Η λιτανεία αυτή είναι η μοναδική στην οποία συμμετέχουν και οι 18 Φιλαρμονικές του νησιού, για να τιμήσουν τον πολιούχο άγιο της Κέρκυρας. Το ίδιο βράδυ, στις 9:00, πραγματοποιείται στο Δημοτικό Θέατρο η καθιερωμένη συναυλία της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος».

Από τη Μεγάλη Δευτέρα οι Κερκυραίοι αρχίζουν τα ψώνια. Διάχυτη στην αγορά της πόλης είναι η μυρωδιά της «φογάτσας», του μαντολάτου και της «κολομπίνας». Το απόγευμα οι καμπάνες καλούν τους πιστούς στις εκκλησίες.

Τη Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες ακούγεται το τροπάριο της Κασσιανής και το βράδυ, στις 9:00, στο Περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων, ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (ΟΚΕ) διοργανώνει την καθιερωμένη πλέον Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα «Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση».

Σε παλαιότερες εποχές, από τη Μεγάλη Τετάρτη η πλατεία του Σαρόκκου γέμιζε από τα βελάσματα των αρνιών, που έρχονταν από την ύπαιθρο, για να πουληθούν στους πατρινούς εμπόρους και στους κορφιάτες νοικοκυραίους. Στη σημερινή εποχή, από νωρίς το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης οι εκκλησίες της πόλης και των προαστίων γεμίζουν πιστούς για τα Ευχέλαια, ενώ στις 8:30 το βράδυ το Δημοτικό Θέατρο γεμίζει κόσμο, που έρχεται για να ακούσει τη Δημοτική Χορωδία στην καθιερωμένη συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών.

Τη Μεγάλη Πέμπτη τελείται η ακολουθία των Αγίων Παθών. Στα χωριά, οι γυναίκες, ακούγοντας τα Δώδεκα Ευαγγέλια, πλέκουν με το κροσσοβέλονο το γαϊτάνι, από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, σταματώντας το πλέξιμο κάθε φορά που απαγγέλλεται Ευαγγέλιο. Στον Duomo, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, ανάβουν 12 κεριά και σβήνουν από ένα κερί όταν τελειώνει η ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου. Τη Μεγάλη Πέμπτη, επίσης, με την πρώτη καμπάνα της εκκλησίας, βάφουν τα κόκκινα αυγά, αιώνιο σύμβολο ανανέωσης της ζωής και της φύσης.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, πριν από το μεσημέρι, οι εκκλησίες γεμίζουν πιστούς για την τελετή της Αποκαθήλωσης του Κυρίου και την περιφορά του νεκρού Ιησού σε κατάλευκο σεντόνι, σε συγκινητική ατμόσφαιρα και με νεκρώσιμο ήχο της καμπάνας. Μετά τα παιδιά σκορπίζουν στις γειτονιές ζητώντας λουλούδια για τον Επιτάφιο. Ο στολισμός του είναι σχεδόν αποκλειστικά έργο των νεαρών κοριτσιών, και προς το μεσημέρι οι Επιτάφιοι εκτίθενται σε προσκύνημα.

Από νωρίς το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής αρχίζει η περιφορά των Επιταφίων στα γραφικά δρομάκια και τις πλατείες της πόλης. Τα προάστια ακολουθούν τη δική τους περιφορά γύρω από τις συνοικίες. Από το μεσημέρι έως αργά το βράδυ δεκάδες Επιτάφιοι θα βγουν ψάλλοντας το «Αι γενεαί  πάσαι», και όσο περνά η ώρα, οι Επιτάφιοι πυκνώνουν, ειδικά στο ιστορικό κέντρο, και σχεδόν διασταυρώνονται.

Πρώτοι βγαίνουν οι Επιτάφιοι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας από το Νέο Φρούριο και του Παντοκράτορα  από το Καμπιέλλο, για να ακολουθήσουν οι υπόλοιποι μέχρι τις 10:00 το βράδυ, όταν βγαίνει επιβλητικός ο Επιτάφιος της Μητροπόλεως.

Κάθε Επιτάφιος συνοδεύεται από το «κόρο» (χορωδία), μια Φιλαρμονική, «τόρτσες» (μεγάλα κεριά), «μανουάλια» (βενετσιάνικα φανάρια), «σκόλες» (λάβαρα) και φλάμπουρα, που ειδικά αυτό το βράδυ όλα φέρονται στο πλάι σε ένδειξη πένθους. Επίσης, συνοδεύεται από σχολεία, τμήματα προσκόπων, τμήματα οδηγών, καθώς και από κοριτσάκια με καλαθάκια γεμάτα πολύχρωμα λουλούδια.

Στον επιβλητικό Επιτάφιο της Μητροπόλεως, που συνοδεύουν ο ιερός κλήρος και οι αρχές του τόπου, η παρουσία Φιλαρμονικών, χορωδιών και χιλιάδων Κερκυραίων και επισκεπτών δίνει άλλη διάσταση στην πένθιμη τούτη μέρα.

Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, στις 6:00, η πραγματοποίηση του εθίμου του τεχνητού σεισμού αποτελεί παράδοση για τον ιερό ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο ιερό ευαγγέλιο, ως επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου.

Στις 9:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται κατανυκτικά η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος. Το 1574 οι Βενετοί, για λόγους ασφαλείας, απαγόρευσαν στους Ορθοδόξους την περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή και επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του αγίου το Μεγάλο Σάββατο. Έτσι, οι Κερκυραίοι βγάζουν από τότε τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος μαζί με το σεπτό σκήνωμα του αγίου. Είναι η αρχαιότερη λιτανεία και η πλέον επιβλητική από τις λιτανείες του Αγίου Σπυρίδωνος, που καθιερώθηκε περίπου το 1550 σε ανάμνηση του θαύματος του αγίου, που έσωσε τον κερκυραϊκό λαό από τη σιτοδεία. Η πομπή κινείται ρυθμικά υπό τους πένθιμους ήχους των τριών Φιλαρμονικών της πόλης.

Στις 11:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ο κόσμος περιμένει τη λεγόμενη Πρώτη Ανάσταση. Όταν τελειώσει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν στους δρόμους οι «μπότηδες», πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, για να κάνουν μεγαλύτερο κρότο. Το έθιμο αυτό είναι επιρροή από τους Ενετούς, που συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά να πετούν από τα παράθυρά τους παλαιά αντικείμενα, για να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούρια. Οι Κερκυραίοι οικειοποιήθηκαν το έθιμο αυτό και το πραγματοποιούσαν στη μεγαλύτερη ελληνική γιορτή, το Πάσχα. Τα παλαιά αντικείμενα αντικαταστάθηκαν από πήλινα κανάτια.

Μετά το σπάσιμο των κανατιών οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης, ενώ στην «Πίνια», το παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης, περίπου την ίδια ώρα, ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (ΟΚΕ) αναβιώνει το παλαιό έθιμο της «Μαστέλας».

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται και η Καθολική Ακολουθία της Αναστάσεως στον Καθολικό Duomo, με συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου, η οποία ολοκληρώνεται στις 11:00, για να προλάβει το εκκλησίασμα να παραστεί και στην Ορθόδοξη Ανάσταση.

Η Αναστάσιμη Ακολουθία τελείται στο πάλκο της Πάνω Πλατείας. Η πομπή έρχεται από τη γειτονική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη, των Αρχών, των Φιλαρμονικών και μεγάλου πλήθους. Φαντασμαγορικό και μοναδικό θέαμα: όλα τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των γύρω σπιτιών ανοιχτά, με κεράκια αναμμένα, η πλατεία φωτισμένη από τις χιλιάδες λαμπάδες των πιστών, που παρακολουθούν την τελετή της Αναστάσεως στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας.

Η Ανάσταση γίνεται με τυμπανοκρουσίες, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Οι μπάντες, μόλις τελειώσει η Ανάσταση, τριγυρνούν την πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος τρέχει ξοπίσω τους τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί, με τσιλίχουρδα (τοπική μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες (βενετσιάνικης προέλευσης χριστόψωμα σε σχήμα περιστεριού) και πολύ κρασί.

Την Κυριακή του Πάσχα, από τις 7:00 το πρωί, κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, κάνει περιφορά της Ανάστασης στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, με Φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους, χορωδίες. Από τις 11:30 ο Ναυτικός Σταθμός Κέρκυρας στο Νέο Φρούριο, συνεχίζοντας την παράδοση, κάνει κάθε χρόνο την πασχαλιάτικη γιορτή, δίνοντας κέφι και χαρά με χορευτικά συγκροτήματα και πλούσιους μεζέδες.

Στην Κέρκυρα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το σούβλισμα του αρνιού τη Λαμπρή εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και δεν αποτελεί μέρος της παράδοσής της. Οι Κερκυραίοι το μεσημέρι της Λαμπρής τρωνε σούπα αυγολέμονο με 2-3 κρεατικά και αφήνουν τον οβελία για τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα τελείται η Ακολουθία της Αγάπης, όπου ο ιερέας ασπάζεται όλο το εκκλησίασμα και το εκκλησίασμα ασπάζεται το Ευαγγέλιο και το χέρι του.

Τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα), σχεδόν σε όλα τα χωριά, τις πρωινές ώρες, γίνονται λιτανείες της Αναστάσεως, ενώ την Τρίτη μέρα του Πάσχα, στις 5:00 μ.μ., στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος στην «Πλακάδα», γίνονται τα «Μπάσματα» του Αγίου, η επανατοποθέτηση δηλαδή του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος στη λάρνακά του.

Η πρώτη εβδομάδα του λαμπρού εορτασμού του κερκυραϊκού Πάσχα κλείνει με το προσκύνημα-πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής στην Παλαιοκαστρίτσα τη Νια Παρασκευή (Παρασκευή της Διακαινησίμου), το πρώτο κατά παράδοση πανηγύρι του κερκυραϊκού θέρους.