Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος: Γιατί δεν υπέγραψα δήλωση μετάνοιας στη Μακρόνησο

«Εζησα χωρίς πλούτο, αλλά σε ένα περιβάλλον κοινωνικό, το καλύτερο της Ελλάδος. Ευτύχησα να έχω γνωρίμους και φίλους τους εκλεκτότερους Ελληνες της εποχής… Είχα την ευτυχία πολλοί μαθητές μου να διακριθούν, να γίνουν καθηγητές στα πανεπιστήμια, να γίνουν υπουργοί, να γίνουνε λειτουργοί της κοινωνίας…»

Αυτά έλεγε ένας σπουδαίος Ελληνας, ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος που πέθανε το 2016 σε ηλικία 103 ετών. Γνωστός για το επιστημονικό του έργο αλλά και για το ήθος του, άφησε παρακαταθήκη σημαντικά βιβλία.

Υπάρχει, ωστόσο, ένα περιστατικό που πολλοί δεν γνωρίζουν και αφορά την ιστορία του Δεσποτόπουλου στη Μακρόνησο. Οπως ο ίδιος έχει γράψει μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 1948 η ζωή του στη Μακρόνησο δεν περιείχε διώξεις και βασανιστήρια. Αυτά άρχισαν από εκεί και μετά, με αποτέλεσμα η ζωή του πολλές φορές να τεθεί σε κίνδυνο.

Θα μπορούσε να τα είχε αποφύγει όλα αυτά αν υπέγραφε δήλωση μετανοίας. Δεν το έπραξε κι έμεινε έγκλειστος στο κάτεργο της Μακρονήσου ώς το 1950. Αρνήθηκε να υπογράψει επικαλούμενος την Ελλάδα, την επιστήμη του, τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού, τις αξίες που πρέπει να διέπουν τον άνθρωπο του πνεύματος.

Το Σάββατο με «ΤΑ ΝΕΑ», «Κ. Ι. Δεσποτόπουλου: Ιστορικά»

Ενα πολύτιμο βιβλίο ιστορικής αυτογνωσίας από έναν κορυφαίο στοχαστή.
Από τη Μάχη του Μαραθώνα στην Επανάσταση του 1821. Ο Καποδίστριας, ο Βενιζέλος, η Μικρασιατική Καταστροφή.
Ενα βιβλίο για την ελληνική ταυτότητα και τους εθνικούς αγώνες, για έναν αξιοζήλευτο πολιτισμό.
Το βιβλίο αυτό είναι συλλογή δημοσιευμένων ήδη άρθρων, επιστολών και Λόγων του κορυφαίου έλληνα διανοητή για το Ελληνικό Εθνος, θεωρημένο συνοπτικά, είτε για σπουδαία γεγονότα και πρόσωπα.

Αυτή την εβδομάδα ο πρώτος τόμος:

• Το Ελληνικό Εθνος
• Η διάρκεια του Ελληνικού Εθνους
• Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός
• Η μάχη του Μαραθώνα
• Η Ελλάς και η Εσπερία
• Περί της Ελληνικής Επαναστάσεως
• Περί της Φιλικής Εταιρείας
• Η σωτήρια συμπεριφορά του Εθνομάρτυρος Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε’
• Η πολιτική μεγαλουργία του Ιωάννου Καποδίστρια

——————————————————————————————————————————————————————————————-

Μετά το θάνατό του ήρθε στο φως από την ΕφΣυν, μια επιστολή του Δεσποτόπουλου που εξηγούσε γιατί δεν υπέγραψε δήλωση μετάνοιας.

Ας διαβάσουμε το κείμενό του:

Προς το
Παρά τω Γ.Κ.Π.Α. Προανακριτικόν Γραφείον
Υπόμνημα
του εφέδρου ανθ/γού Πεζικού Δεσποτοπούλου Κων/νου

Ο υπογεγραμμένος έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος, διατελέσας εν τω πολιτικώ βίω υφηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών και συγγραφεύς βιβλίων ηθικής και φιλοσοφίας καθόλου, εις συμπλήρωσιν της ενώπιον υμών γραπτής καταθέσεως, και ειδικώς ως προς τους λόγους δι’ ους είναι ηθικώς αδύνατος δι’ εμέ η υπογραφή της αιτηθείσης «δηλώσεως», έχω να προσθέσω τα εξής:

Η δήλωσις αύτη, επιβαλλομένη ουχί εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς αλλ’ ειδικώς εις εμέ και ωρισμένους άλλους, προϋποθέτει μειωμένην ηθικήν κατάστασιν εμού και αυτών, και ενέχει την έννοιαν απεμπολήσεως ωρισμένου παρελθόντος, «μετανοίας», «ανανήψεως» (οίαν δεν θα είχεν, εάν επεβάλλετο εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς).

Είναι όμως εξουθενωτικόν διά το κύρος του πνεύματος, να εμφανισθή ούτω εις τοιαύτην αντίφασιν με τον εαυτόν του, με τοιούτον άθλιον, απεμπολητέον παρελθόν εις κατ’ εξοχήν Ελλην καθηγητής της ηθικής φιλοσοφίας, καθηγητής της αρετής, της ελληνικής (μη έχων άλλωστε εις το παρελθόν του ουδέν, όπερ δύναται ν’ αποτελέσει αντικείμενον μετανοίας).

Περαιτέρω όμως η αυτή δήλωσις παρέχει ως εκ τούτου ισχυράν υπόνοιαν, ότι γίνεται παρά συνείδησιν (υπό το κράτος των βαρειών συνθηκών της ειδικώς αυστηράς στρατιωτικής πειθαρχίας) ότε δίδεται η εντύπωσις η φρικτή διά τους πνευματικούς ανθρώπους, ότι το πνεύμα, η φιλοσοφία, και δη η ελληνική φιλοσοφία, με την υψηλήν παράδοσιν της σωκρατικής ισαπολύτου ανεξαρτησίας από των εγκοσμίων ατυχιών, αισχρώς ήδη προδίδων εαυτήν, υποκύπτουσα εις την επίσεισιν ή και επιβολήν σωματικών κακώσεων ή άλλων ομοίων.

Οθεν η προκειμένη δήλωσις ενέχει διασυρμόν εν τω προσώπω μου της απροσώπου αξίας του πνεύματος και εμμέσως κατά της Ελλάδος, ήτις εις την συνείδησιν των εκλεκτών ανθρώπων της Οικουμένης ταυτίζεται με την αξίαν του πνεύματος. Τοιαύτην, ήκιστα τιμητικήν, συνέπειαν, όχι καλώς διά το πρόσωπό μου, θα είχεν η παρ’ εμού υπογραφήν δηλώσεως και μάλιστα με απήχησιν δυσμενεστάτην όχι εις το εσωτερικόν μόνον.

Και υπάρχει βεβαίως και η άλλη σοβαρά άποψις, ότι εκ της αυτής πράξεως θα επήρχετο ηθικός ακρωτηριασμός και ούτω παιδαγωγική αχρήστευσις μιας από τας πρώτας -ας συγχωρηθή ο αναγκαίος ενταύθα αυτοχαρακτηρισμός- παιδαγωγικάς μονάδας του Εθνους, προς ζημίαν σοβαράν του ζωντανού πολιτισμού αυτού, του τιμιωτέρου καθ’ ημάς στοιχείου της ζωής του και εις μίαν τόσον κρίσιμον ώραν της ιστορίας του.

Τοιαύτης βαρύτητος λόγοι στηρίζουν την εμμονήν μου εις το περιεχόμενο του εθνικού χρέους μου, όπως η πνευματική και ηθική ηλικία μου μου επέτρεψαν να το συλλάβω.

Μετά σεβασμού
Κ. Δεσποτόπουλος
Εν ΓΣΤ 902β 29-5-1948