Οι σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ είχαν αρκετές διακυμάνσεις και στο μακρινό παρελθόν, όπως όταν κατά την κρίση της Κούβας το 1962 οι Αμερικανοί απέσυραν τους πυραύλους «Jupiter» από το τουρκικό έδαφος. Ομως, ποτέ άλλοτε οι αποκλίσεις τους δεν ήταν τόσο εμφατικές όσο σήμερα. Δεν πρόκειται όμως για μία απότομη αλλαγή κατεύθυνσης αλλά για μία βαθμιαία επιδείνωση που ξεκίνησε το 2003 με την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ. Τότε η Τουρκία προειδοποιούσε για τις συνέπειες της ανατροπής του Σαντάμ και με επίκληση την απόφαση της Εθνοσυνέλευσης δεν συνηγόρησε στη χρήση του Ιντσιρλίκ από τις αμερικανικές δυνάμεις. Πλέον, η Αγκυρα αισθάνεται απόλυτα δικαιωμένη από τις εξελίξεις, γιατί κατόπιν της επέμβασης στο Ιράκ, αφενός, μετατοπίστηκε το τρομοκρατικό δίκτυο προς τη Μέση Ανατολή, απλώνοντας τα πλοκάμια του και στην Ευρώπη, αφετέρου, εδραιώθηκε ένα ισχυρό δίκτυο σιιτικής επιρροής του Ιράν στην ευρύτερη περιοχή, κόντρα στις επιθυμίες ΗΠΑ και Ισραήλ.

Αργότερα, η έναρξη του πολέμου στη Συρία και το σύνολο των αραβικών εξεγέρσεων έφεραν εκ νέου κοντά Αγκυρα – Ουάσιγκτον, ενώ λόγω της αμοιβαίας καχυποψίας Ομπάμα – Νετανιάχου δεν είχαν επηρεαστεί αρνητικά από την επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας – Ισραήλ από το 2009 και μετά. Εν συνεχεία, όμως, το άδειασμα της σουνιτικής αντιπολίτευσης που υποστηριζόταν σφόδρα και από την Τουρκία, όπως και η στενή συνεργασία των ΗΠΑ με τους Κούρδους της Συρίας, τους οποίους προσέγγισαν ως τον πλέον αξιόπιστο σύμμαχο για την εκδίωξη του Daesh και τη συγκράτηση του καθεστώτος Ασαντ και των ιρανικών πολιτοφυλακών, προκάλεσε σοβαρούς τριγμούς στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Ο Ερντογάν έγινε ακόμη πιο δύσπιστος έναντι της Ουάσιγκτον από την απροθυμία της να του παράσχει το αντιαεροπορικό σύστημα Patriot, ενώ εξακολουθούσε να εξοπλίζει τους Κούρδους.

Ο σκεπτικισμός του τούρκου προέδρου μετατράπηκε σε οργή λόγω της πεποίθησής του ότι αμερικανικοί κύκλοι ενορχήστρωσαν από κοινού με τον Γκιουλέν το πραξικόπημα του 2016. Σχεδόν αμέσως μετά, παρεισέφρησε η Ρωσία, προτείνοντας την αγορά των S-400, εκμεταλλευόμενη και την ειδικών συνθηκών ψυχολογία του Ερντογάν. Πλέον, ο τελευταίος έχει εγκλωβιστεί ανάμεσα στη διαφαινόμενη προμήθεια των S-400, μιλώντας, μάλιστα, για συμπαραγωγή S-500, και στις πιέσεις των ΗΠΑ, που λόγω του χαρακτήρα της αμερικανικής διοίκησης μπορούν να πλήξουν (όπως το περασμένο καλοκαίρι στην υπόθεση του πάστορα Μπράνσον) καίρια τη χειμαζόμενη τουρκική οικονομία.

Εξίσου, οδυνηρή για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις αποδεικνύεται η σοβαρή επιδείνωση στις αντίστοιχες μεταξύ Αγκυρας – Τελ Αβίβ, καθώς και η οργανική σχέση της πρώτης με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, που ενοχλεί πολλούς εκ των συμμάχων των ΗΠΑ, μεταξύ άλλων τη Σαουδική Αραβία και κυρίως την Αίγυπτο. Και στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία εμφανίζεται θιγμένη για την αντιτουρκική συμμαχία που πιστεύει ότι αναπτύσσεται με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον.

Ετσι, με τις ενέργειες της θέλει να καταδείξει τη διαβαθμισμένη επισφάλεια (άλλη για Κύπρο άλλη για Ισραήλ) για τις περιφερειακές δυνάμεις σε περίπτωση που εμβαθύνουν τη συνεργασία τους, εξαιρώντας την Τουρκία, μα κυρίως την αναποτελεσματικότητα των ΗΠΑ να στηρίξουν μέχρι τέλους τις επιλογές τους προκειμένου να μην απεμπολήσουν έναν χρήσιμο εταίρο. Η Ελλάδα πρέπει να απεγκλωβιστεί από αυτή τη διελκυστίνδα και να εξισορροπήσει με συμπληρωματικές εναλλακτικές, δίνοντας έμφαση στην ανάταξη της οικονομίας της, συμμετέχοντας σε projects ειδικού ενδιαφέροντος και διατηρώντας πρακτικά κανάλια διαλόγου με την Τουρκία, ενώ θα θωρακίζεται με σταθερές συμπράξεις.

Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι γενικός διευθυντής ΙΔΙΣ

Headlines