Θρησκεία και αθεϊα: Τι αποκαλύπτει νέα διεθνής επιστημονική έρευνα

Μπορεί να μην πιστεύει κανείς σε κάποια θρησκεία ή στο Θεό, αλλά αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι δεν έχει ηθικές αρχές, ότι δεν πιστεύει σε τίποτε υπερφυσικό ή ότι δεν βρίσκει νόημα στο σύμπαν. Αυτό προκύπτει από μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα στο πλαίσιο του προγράμματος «Κατανοώντας την Απιστία», που αποσκοπεί στην επιστημονική κατανόηση του αθεϊσμού και της έλλειψης θρησκευτικής πίστης.

Το διεπιστημονικό πρόγραμμα (από κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους, ψυχολόγους, θεολόγους κ.α.), που υποστηρίχθηκε με 2,3 εκατομμύρια λίρες από το Ίδρυμα Τζον Τέμπλετον, πραγματοποιήθηκε από ερευνητές των πανεπιστημίων Κεντ, Σεντ Μαίρη, Κόβεντρι και Κουίν’ς Μπέλφαστ σε έξι χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Δανία, Ιαπωνία, Κίνα, Βραζιλία).

Οι επιστήμονες εντόπισαν ανθρώπους που δηλώνουν άπιστοι ή άθεοι (δεν πιστεύουν στο Θεό), άθρησκοι (δεν ανήκουν σε κάποια θρησκεία) ή αγνωστικιστές (δεν ξέρουν αν υπάρχει ή όχι Θεός και δεν πιστεύουν ότι υπάρχει τρόπος για να μάθει κανείς με σιγουριά), και τους υπέβαλαν σε λεπτομερείς ερωτήσεις σχετικά με τις πεποιθήσεις τους.

Τα βασικά ευρήματα είναι τα εξής:

• Δεν υπάρχει ένα ενιαίο «προφίλ» απίστου: Οι άπιστοι εμφανίζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο μέσα σε κάθε χώρα, όσο και από χώρα σε χώρα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να είναι κανείς άπιστος.

• Η μεγάλη πλειονότητα των απίστων σε όλες τις χώρες προτιμά να δηλώνει ότι δεν έχει «καμία θρησκεία».

• Σχετικά λίγοι προτιμούν να δηλώνουν «άθεοι» ή «αγνωστικιστές» για να ορίσουν την μη θρησκευόμενη ταυτότητα τους. Μερικοί προτιμούν να αυτοπροσδιορίζονται ως ουμανιστές, ελεύθεροι στοχαστές, σκεπτικιστές κ.α.

• Δεν ισχύει η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι άθεοι είναι δογματικοί, όχι τουλάχιστον περισσότερο από ότι είναι οι υπόλοιποι άνθρωποι.

• Η απιστία στο Θεό δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη την έλλειψη πίστης σε άλλα υπερφυσικά φαινόμενα. Η πλειονότητα των απίστων -και σε μικρότερο ποσοστό των αγνωστικιστών- σε όλες τις χώρες δηλώνουν ότι πιστεύουν σε ένα ή περισσότερα υπερφυσικά φαινόμενα. Είναι σχετικά λίγοι όσοι άθεοι ή αγνωστικιστές δεν πιστεύουν καθόλου στο υπερφυσικό.

• Δεν ισχύει ούτε η επίσης κοινή πεποίθηση ότι οι άπιστοι δεν βλέπουν κάποιο τελικό νόημα στο σύμπαν. Αν και αναλογικά περισσότεροι από ότι ο γενικός πληθυσμός δηλώνουν ότι «το σύμπαν τελικά είναι άνευ νοήματος», οι περισσότεροι άθεοι ή αγνωστικιστές βλέπουν όντως νόημα στη ζωή.

• Οι περισσότεροι άπιστοι -με μικρές εξαιρέσεις- υιοθετούν αντικειμενικές ηθικές αξίες, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του ανθρώπου, καθώς επίσης τη «βαθιά αξία» της φύσης, και σε καμία περίπτωση δεν είναι πιο ανήθικοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους (σύμφωνα με έναν άλλο μύθο).

• Οι άπιστοι και οι υπόλοιποι άνθρωποι που δηλώνουν πιστοί, συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό για τις πιο σημαντικές αξίες που δίνουν νόημα στον κόσμο και στη ζωή του καθενός. Πάνω από όλα ιεραρχούνται η «οικογένεια» και η «ελευθερία» τόσο για τους πιστούς όσο και για τους άπιστους, ενώ άλλες αξίες που σε μικρότερο βαθμό εγκολπώνονται, είναι ο οίκτος, η αλήθεια, η φύση και η επιστήμη.

Τα ευρήματα της έρευνας παρουσιάσθηκαν στο Βατικανό της Ρώμης, σε εκδήλωση που συνδιοργανώνουν από 28 έως 30 Μαΐου το Ποντιφικό Συμβούλιο για τον Πολιτισμό (το τμήμα της Καθολικής εκκλησίας που διενεργεί το διάλογο με τους μη πιστούς) και το Δίκτυο Ερευνών για τη Μη Θρησκευτικότητα και την Κοσμικότητα.

«Τα νέα ευρήματα δείχνουν μια για πάντα ότι η δημόσια εικόνα του άθεου είναι μια απλούστευση στην καλύτερη περίπτωση και μια κατάφωρη καρικατούρα στη χειρότερη», δήλωσε η κοινωνιολόγος δρ Λόις Λι του Πανεπιστημίου του Κεντ.

«Τα νέα δεδομένα έρχονται σε άμεση αντιπαράθεση με τα κοινά στερεότυπα για τους άπιστους. Μια κοινή άποψη είναι πως οι άπιστοι δεν έχουν ηθικές αξίες, ούτε ένα στόχο, αλλά μόνο μια αλαζονική αυτοπεποίθηση και πολύ διαφορετικές αξίες από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Τίποτε από αυτά δεν είναι αληθινό, όπως δείχνουν τα στοιχεία σε όλες τις χώρες. Σε μια εποχή που οι κοινωνίες μας φαίνονται να πολώνονται όλο και περισσότερο, είναι ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ενθαρρυντικό να βλέπουμε ότι τα υποτιθέμενα μεγάλα χάσματα ανάμεσα στους πιστούς και στους άπιστους δεν είναι τελικά και τόσο μεγάλα», ανέφερε ο ανθρωπολόγος δρ Τζόναθαν Λάνμαν του Πανεπιστημίου Κουίν’ς του Μπέλφαστ.

Τα νέα στοιχεία έρχονται σε μια εποχή που φαίνεται να αυξάνονται σε πολλές χώρες τα ποσοστά όσων δηλώνουν ότι δεν πιστεύουν σε καμία θρησκεία. Ενδεικτικά, μια έρευνα στη Βρετανία το 2018 βρήκε ότι το 70% των νέων 18 έως 29 ετών δηλώνουν ότι δεν έχουν «καμία θρησκεία».

Πηγή: ΑΜΠΕ